ئىككىنچى قېتىملىق باسقۇچ: (1816-1864-يىللىرىغىچەبولغان  ئارىلىق)

  19-ئەسىر  ئۇيغۇر ئېلى ئۈچۈن چوڭ يېغىلىق دەۋرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.  1814-يىلىدىن تارتىپ، تاكى 1878-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا تارىم -تۇرپان ۋادىسى ۋە شىمالدىكى ئىلى ۋادىسىدىكى ئاھالىلار كەڭ كۆلەمدە قوزغىلىپ، مانجۇر ئىمپېرىيىسىنىڭ  ھاكىمىيىتىنى   ئاغدۇرۇپ تاشلاپ، ئۆز ھاكىمىيەتلىرىنى   ئورناتتى. ئىلگىرى -كېيىن كۇچارنى مەركەز قىلغان ھاكىمىيەت،  خوتەننى مەركەز قىلغان ھاكىمىيەت ۋە ئىلىنى مەركەز قىلغان  ھاكىمىيەتلەر بەرپا بولدى.  بۇ ئارىلىقتا پەقەت قوقانلىك ياقۇپ بەكنىڭ قەشقەرگە كېلىپ، كۇچار، خوتەن ، ياركەنت  ھۆكۈمەتلىرىنى بىرلىككە كەلتۈرۈپ،  ئۆزىنى بەدۆلەت دەپ جاكارلاپ، يەتتە شەھەر دۆلىتىنىڭ 13 يىل ھۆكۈم سۈرگەنلىكىنى ھېسابلىمىغاندا، 1814-يىلىدىن 1864-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتىكى بارلىق قوزغىلاڭلار تەكرارلىق تۈسى ئالغان ئىدى. بۇ قوزغىلاڭلار  غەلىبە قىلىش ۋە ئارقىدىن يەنە چىڭ ئىمپېرىيىسىنىڭ ھۆكۈمرانلىقىغا چۈشۈپ قېلىش، ئارقىدىن يەنە قوزغىلىش ۋە يەنە مەغلۇپ بولۇش خاراكتېرىگە ئىگە بولدى.   بۇ قوزغىلاڭلارنىڭ رېت تەرىپى شۇكى،   بۇلار 1816-يىلىدىكى قەشقەردىكى زىياۋىدىن قوزغىلىڭى،  ئۇنىڭدىن كېيىنكى 1825-1828-يىللىرىدىكى جاھانگىر قوزغىلىڭى، 1830-يىلىدىكى يۈسۈپ خوجا قوزغىلىڭى، 1847-يىلىدىكى ۋەلىخان قوزغىلىڭى، 1857-1858-يىللىرىدىكى قوزغىلاڭ،  1864-يىلىدىكى، قەشقەر، كۇچار، ئاقسۇ خوتەن ۋە يەركەنت قوزھىلاڭلىرى.

   مانا بۇ توختاۋسىز ئۇرۇشلار جەريانىدا   قەشقەرىيىنىڭ  ھەر قېتىم قايتىدىن چىڭ ئىمپېرىيىسىنىڭ قولىغا تەكرار  چۈشۈشى ئەشەددىي  ئۆچ ئېلىش خاراكتېرلىك قىرغىنچىلىقلارغا دۇچ كەلگەن بولغاچقا،  بۇ يەرلىك ئاھالىلارنىڭ ، يەنى قوزغىلاڭلارغا قاتناشقان ئۇيغۇرلارنىڭ توختاۋسىز تۈردە  كەڭ كۆلەمدە ۋە ئايرىم شەكىللەردە  ئۆزىگە قوشنا بولغان  ئوتتۇرا ئاسىياغا، بولۇپمۇ پەرغانە ۋادىسىغا كۆچۈپ پاناھلىنىش ھەمدە شۇ جايلاردا يەرلىشىپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان ئىدى.

3. ئۈچىنچى قېتىملىق باسقۇچ :   (1877-1882-يىللىرى ئارىسىدا)

19-ئەسىرنىڭ  70-80-يىللىرىدا مەركىزىي ئاسىيانىڭ سىياسىي خەرىتىسى يېڭىدىن سىزىلىپ، ئۇنىڭ سىياسىي  ھاياتىدا يېڭى دەۋر باشلاندى . مەلۇمكى،  1864-1865-يىللىرىدا پۈتۈن ئۇيغۇر ئېلىنىڭ   جەنۇبى ۋە شىمالىدا چىڭ سۇلالىسىغا قارشى قوزغىلاڭلار پارتلاپ،  ئىلگىرى- كېيىن كۇچار قوزغىلاڭچىلىرى بىلەن ئىلى قوزغىلاڭچىلىرى  مۇۋەپپەقىيەت قازىنىپ،  ئۇلار ئۆز ھاكىمىيىتىنى تىكلىدى.  قەشقەر، خوتەن ۋە ياركەنتتىمۇ چىڭ ھۆكۈمرانلىقى ئاغدۇرۇپ تاشلاندى. بۇ ۋاقىتتا قوقان ئوفىتسېرى  ياقۇپبەك  جاھانگىر خوجىنىڭ ئوغلى بۇزرۇكخان خوجىنى پەرغانىدىن ئېلىپ، قەشقەرگە كەلدى.  ياقۇپبەك 1865-يىلىدىن قەشقەر ھۆكۈمرانلىقىنى ئىگىلەپ،  ئىلگىرى -كېيىن  تەڭرى تاغلىرىنىڭ جەنۇبىنى يەتتە شەھەر دۆلىتىنىڭ تەركىبىگە كىرگۈزدى.  قەشقەرىيە ئوسمانلى ئىمپەرىيسى، چاررۇسىيە ۋە ئۇلۇغا برىتانىيە  بىلەن تۈرلۈك مۇناسىۋەتلەرنى ئورناتقان بولۇشىغا قارىماي، ھەتتا ئۆزىنىڭ ئوسمانلىغا تەۋە ئىكەنلىكىنى جاكارلىشىغا قارىماي،  1877-1878-يىللىرى ئارىسىدا  چىڭ سۇلالىسى زور قوشۇن ئەۋەتىپ، قەشقەرىيىنى بويسۇندۇرۇشقا مۇۋەپپەق بولدى.  بۇ  يەنە بىر قېتىملىق كۆچۈش دولقۇنىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. بۇ قېتىمقى كۆچۈش بۇرۇنقى كۆچۈشلەردىن پەرقلىق بولۇپ، بۇ نۆۋەت  مۇستەقىل قوقان خانلىقى تەۋەسىگە ئەمەس، بەلكى چاررۇسىيە ھۆكۈمرانلىقى تېررىتورىيىسىگە  كۆچۈش بولۇپ ھېسابلاندى.