خەتنىڭ مەزمۇنى تۆۋەندىكىچە:

    قەدىرلىك يوسىف ۋىسسارىئونوۋىچ  !

تۆۋەندە ئىزاھلىغان مەسىلىنىڭ مەزمۇنىنى تولۇق چۈشىنىۋېلىش ئىمكانىيىتىنى تاپالمىغاچقا  سىزگە مۇراجىئەت قىلىشقا مەجبۇر بولدۇم. ئىلتىماس، ئۇقتۇرۇپ بەرسىڭىز. ئۆزلىرىگە مەلۇمكى، س س س ر دا ( ئۆزبېكىستان، قازاقىستان، قىرغىزىستاندا) ئۇيغۇر ئاھالىسى ئىستىقامەت قىلىدۇ. بۇ رەسپۇبلىكىلاردا باشقا رەسپۇبلىكىلارغا ئوخشاش ئانا تىلىدا ( يەنى ئۇيغۇر تىلىدا) تەلىم بېرىدىغان ئون يىللىق، يەتتە يىللىق ، باشلانغۇچ مەكتەپلەر، بىر قاتار تەخنىكوملار بار ئىدى. ئۆزبېكىستاننىڭ ئۇچپېدگىز ۋە دۆلەت نەشرىياتى ( تاشكەنتتە) ئۇيغۇر بۆلۈملىرى ئىش ئېلىپ باراتتى. قازاقىستاندا (ئالمۇتىدا )بەدىئىي ئەدەبىيات نەشىرىياتىدا ئۇيغۇر بۆلۈملىرى بار ئىدى. 1939-يىلىنىڭ  ئاخىرىغا كېلىپ ئاۋال قازاقىستان ۋە قىرغىزىستاندا، كېيىن ئوزبەكىستاندا بارلىق ئۇيغۇر مەكتەپلىرى يېپىلدى. ئايرىم جايلاردا (قازاقىستاندا) بىرىنچى ۋە ئىككىنچى سىنىپلارلا ساقلىنىپ قالدى، خالاس. ئۇيغۇر بالىلىرى  قازاق، ئۆزبېك، قىرغىز تىللىرىدا ئوقۇيدىغان بولدى.كېيىنرەك ئۆزبەكىستاننىڭ ئۇچپېدگىز ۋە دۆلەت نەشىرىياتلىرىنىڭ ئۇيغۇر بۆلۈملىرى يېپىلدى. قازاقىستاننىڭ بەدىئىي ئەدەبىيات  نەشىرىياتىدا ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ مەركىزى سۈپىتىدە ئۇيغۇر بۆلۇمى ئىش ئەلىپ باراتتى.يېقىندا  بۇ بۆلۇممۇ يېپىلدى.

س س س ر ئاساسىي قانۇنىدا پۇقرالارنىڭ تەلىم ئىلىش ھوقۇقى مەكتەپلەردە ئوقۇتۇش  ئانا تىلىدا  يۇرگۇزۇش ئارقىلىق تەمىنلىنىدۇ،دېيىلگەن. ئۇيغۇر ئاھالىسى نەمە ئۇچۇن بۇ ھوقۇقى  مەھرۇم بولۇشنى چۈشىنىش قىيىن بولۇۋاتىدۇ. ئۇيغۇر ئاھالىسىنىڭ ئاساسىي قىسىمى بىر بۆلەك ئىنسانلار زۇلۇم ئاستىدا ياشاۋاتقان  ھازىرقى تارىخىي ۋەزىيەتتە بۇنداق تەدبىرلەرنىڭ قوللىنىلىشى توغرا بولارمىكىن؟ شۇ مۇناسىۋەت بىلەن مەزمۇنەن سوتسىيالىستىك، شەكلەن مىللىي ئۇيغۇر مەدەنىيىتىنىڭ مەسىلىسى ئەمدىلىكتە قانداق بولىدۇ دېگەن مەسىلە تۇغىلىدىغۇ؟،

شۇ  مۇئەممانى چۈشەندۈرۈپ بېرىشىڭىزنى سوراپ ئۆزبېكىستان ئۇچپېدگىز  ئۇيغۇر بۆلۈمىنىڭ سابىق باشلىقى ،ھازىر ئارمىيە سېپىدىكى مۇئاۋىن سىياسى كوماندىر خېلەم  رەھىموۋىچ خۇدابەردىيېۋ.

مېنىڭ ئادرېسىم. ئۇ س س ر، ۋىننىسا شەھىرى. پوچتا بولۇمى،پ/پ 125.

1932-يىلىدىن تارتىپ  ۋ ل  ك س م ( لېنىنچە كومسومول ئازاسى). 1940-يىلى، 28-دېكابىر[90].

خېلەم خۇدابەردىيېفنىڭ بۇ خېتى تاكى 1940-يىلىدىن 1944-يىلىنىڭ قىش كۈنلىرىگىچە جاۋابسىز قالدى.بىراق، ئۇ،  قىزىل ئارمىيە سېپىدە جەڭلەرنى داۋاملاشتۇرىۋاتقاندا، 1944-يىلى، قىش ئايلىرىدا سوۋېت ئىتتىپاقى كومپارتىيىسى مەركىزىي كومىتېتى ئۇنى موسكۋاغا چاقىرتىپ، سوۋېت ھۆكۈمىتىنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيادىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئەھۋالىنى تەكشۈرۈش ئۈچۈن ئادەم ئەۋەتكەنلىكىنى ئۇقتۇردى. ئارقىدىن ئۇزۇن ئۆتمەي، قازاقىستاندىكى ئۇيغۇر مەكتەپلىرى ئەسلىگە  كەلتۈرۈلدى ھەمدە تاشكەنتتە <<شەرق ھەقىقىتى >> جۇرنىلى تەسىس قىلىندى. ئەمما، بۇ ۋاقىتتا ئۆزبېكىستاندىكى ئۇيغۇر مەكتەپلىرىگە ئەسلىگە كەلمىدى. موسكۋانىڭ خۇدابەردىيېفنى چاقىرتىشى ۋە ئارقىدىن ئۇيغۇر مەكتەپلىرىنىڭ ئەسلىگە كېلىشى ئەمەلىيەتتە موسكۋانىڭ ئەينى ۋاقىتتىكى، يەنى 1943-يىلىنىڭ ماي ئېيىدىن كېيىن شەكىللەنگەن  ئۇيغۇر ئېلىدە مىللىي ئازادلىق ھەرىكىتى قوزغاش ئىستراتېگىيىسىنىڭ بىر قىسىمى بولۇپ، بۇ ھەرگىزمۇ تەسسادىپىيلىق ئەمەس ئىدى خالاس. لېكىن، قانداقلا  بولمىسۇن، 1937-1939-يىللىرى ئارىسىدا ۋەيران قىلىنغان ئۇيغۇر مەدەنىيىتىگە ئۇزۇنغىچە ئەسلىگە كېلەلمىدى.  مەدەنىيەت جەھەتلەردىكى خارابلىق تاكى تاكى  1950-يىللىرىغىچە بولغان ئارىلىققىچە  داۋاملىشىپ،  شۇنىڭدىن كېيىن قايتىدىن ئەسلىگە كەلگەن ئىدى.