Shipaliq cakandalar

(药用麻黄属植物)

ARjim

Uyghur tibabetide bir qisim giyalarning doraliq hususiyeti bolup, ularning melum ezaliridin dora yasilidu. Dimek, doriliq Hususiyetige ige bolghan giyalar, “shipaliq giyalar”, “doriliq gitalar” depmu atilidu.

Menbelerge qaraghanda, cakandalar ning 60 etrapida zati (麻黄属物种) bar iken[1]. Shinjiang Uyghur aptonum rayonimizda, cakandalarning 10 zati bayqalghan [2]. 2006-yili uyghurqe neshir qilinghan “Uyghur tibabitide kwp ishlitidighan wsvmlvk dorilar” namliq eserde, “cakanda” depla bir mezmun yazilghan. emma, mezgur eserde, cakandaning qaysi zati yaki qance zati dorigha ishlitilidighanliqi eniq diyilmigen[3]. 2012-yili xenzuce neshir qilinghan “新疆经济植物及其利用”namliq eserde, shinjiangda tarqalghan cakandalarning 8 zati hatirlengen bolup, bularning hemmesining doriliq hususiyeti bar diyilgen [4].

Menbelege asasen, men shipaliq cakandalarni jemter qilip baqtim. shinjiangdiki shipaliq cakandalar zati 8 bolup, bular twvendikilerdin ibaret:

1. cakanda distacy (Ephedra distachya L. 蛇麻黄， 双穗麻黄). Uyghurce menbelerde “qosh bashaqliq cakanda” [2], “yilansiman cakanda” [5] diyilgen.
2. cakanda eqsety (Ephedra equisetina Bge. 木贼麻黄). Uyghurce menbelerde “qiriq boghumsiman cakanda” [2], [5] diyilgen.

3. cakanda glaky (Ephedra glauca Rgl. 蓝麻黄). Uyghurce menbelerde “kvlreng cakanda” [2], “kwk cakanda” [5] diyilgen.

4. cakanda ortayery (Ephedra intermedia Schrenk et C.A.Mey. 中麻黄). Uyghurce menbelerde “ottura cakanda” [2], “mwtidil cakanda” [5] diyilgen.

5. cakanda lomaty (Ephedra lomatolepis Schrenk. 沙地麻黄). Uyghurce menbelerde “qumluq cakandisi” [2], “?” [5] diyilgen.

6. cakanda birdany (Ephedra monospermum C.A.Mey. 单子麻黄). Uyghurce menbelerde “bir uruqluq cakanda” [2], “taq uruqluq cakanda” [5] diyilgen.

7. cakanda pzevaly (Ephedra prezewalskii Stapf. 膜翅麻黄， 膜果麻黄， 普氏麻黄)。Uyghurce menbelerde “pirz’evalisky cakandisi” [2], [5] diyilgen.

8. cakanda jongguoiy (Ephedra sinica Stapf. 草麻黄). Uyghurce menbelerde “cwpsiman cakanda, jongguo cakandisi” [5], diyilgen.

Menbeserler

[1] ARjim, “cakandalar”, websit “academiye”, 2015-yil, 2-tumuz neshiri.

[2] 新疆植物志编辑委员会， “新疆植物志， 第一卷”，新疆科技卫生出版社（K），1992。

[3] Ablikim nurmuhemmet haji, mutellip eli haji emci, “Uyghur tibabitide kwp ishlitidighan wsvmlvk dorilar”, shinjiang xelq sehiye neshiriyati, 2006-yil.

[4] 沈冠冕编著，“新疆经济植物及其利用”， 新疆科学技术出版社， 2012年。

[5] Alavidin Abdurehim, “xenzuce-uyghurce wsvmlvk lughiti” ,qeshqer Uyghur neshiriyati, 2006-yil.