Ruxsalar

（蔷薇属植物）

ARjim

1. ruxsa izahati

“ruxsa” digen swz, Adilla Rehmetulla jimsary (ARjim) yasaghan uyghurce isim swz bolup, “cirayliq hem hushbuy” digen menani bildvridu. “ruxsa” digen swz, Gvli cirayliq hem hushbuy bolghan giyalarning omumi nami qilindi. shunga, ruxsa digen swzni, ayallarning ismy qilip qoyulsimu boludu. Mes: ruxsa, ruxsaxan, ruxsagvl, ruxsaqiz digendek.

“ruxsamet”-ruxsalar jemeti digenni bildvridu. “ruxsaile”- ruxsalar ailisi digenni bildvridu. “ruxsaruq”- ruxsailediki bir ruqning namy boludu. Adette, ruxsaruq giyalirining omumi atilishi “ruxsalar” dep atilidu. Ruxsalar, catqalghol, yamashghol hem kwpyilliq otghol giyalarni wz icige alidu. Ruxsalarning gvli cong hem cirayliq bolup, aq, sariq, qizil rengde boludu. hem hushbuy hidliq kilidu. Ruxsalarning kwp qisim zatliri asiyagha , az bir qisim zatliri avropa, shimaly amerika, gherny afriqa qitelirige tarqalghan. ruxsalarning zat sani 100 xildin ashidiken. Te’rim sortliri bolsa necce ming xilgha yitidiken. Shunga, dunyaning kwpligen jaylirida ruxsalarning herxil sortliri keng kwlemde te’rilidu.

Ruxsagiya (蔷薇植物）:

Ruxsagvl （蔷薇花）:

Ruxsaghol （蔷薇茎秆:

Ruxsabergy（蔷薇叶）:

Ruxsamivesi（蔷薇果实）:

2. 2. ruxsalarning takson teveliky

Ruxsalarning takson teveliki mundaq boludu:

Ukarydunya (Domain:Eukaryote真核域)

Giyamiqyas (Kingdom:Plantae植物界)

 Qapliqdangiyalar ((unranked):Angiosperms被子植物)

  Qoshpelgiyalar ((unranked):Eudicots真双子叶植物)

   Ruxsatarmaqy ((unranked):Rosids蔷薇类植物)

    Ruxsamet (Order:Rosales蔷薇目)

     Ruxsaile (Family:Rosaceae蔷薇科)

      Ruxsashaxile (Subfamily:Rosoideae蔷薇亚科)

        Ruxsaruq (Genus:Rosa蔷薇属)

        Ruxsazati 100 xildin ashidu. Te’rim sorti necce ming xildin ashidu.

3. 3. shinjiangda ucraydighan ruxsa zatliri

Shinjiang Uyghur aptonum rayonimizda, ruxsaruqning 24 zati tarqalghan.

Ruxsaruq (Rosa L. 蔷薇属). (ئازغان ئۇرۇقدىشى[7])

Ruxsa kwptikeny (R．spinosissima L. 多刺蔷薇). (كۆپ تىكەنلىك ئازغان[7])

Ruxsa kengtikeny (R．platyacantha Schrenk. 宽刺蔷薇). (كەڭ تىكەنلىك ئازغان[7])

Ruxsa azghany (R．xanthina Lindl. 黄刺玫) (سېرىق تىكەنلىك ئازغان[7])

Ruxsa bedbuyi (R．foetida Herrm. 臭蔷薇). (سېسىق قىزىلگۈل[7])

Ruxsa perengy (R．gallica L. 法国蔷薇). (فرانسىيە ئەتىرگۈلى[7])

Ruxsa tvrky (R .damascena Mill. 突厥蔷薇). (تۈركىستان ئەتىرگۈلى[7])

Ruxsa mingbergy (R．centifolia L. 百叶蔷薇). (يۈز يوپۇرماقلىق ئەتىرگۈل[7])

Ruxsa bigery (R．beggeriana Schrenk. 落花蔷薇). (بېڭگېر ئازغىنى[7])

Ruxsa silvemy (R．silverhjelmii Schrenk. 伊犁蔷薇). (ئىلى ئازغىنى[7])

Ruxsa alberty (R．albertii Rgl腺齿蔷薇). (ئالبېرت ئازغىنى[7])

Ruxsa qizili (R．rugosa Thunb玫瑰). (ئەتىرگۈل[7])

Ruxsa oqtikeny (R．oxyacantha M．Bieb尖刺蔷薇). (ئۇچلۇق تىكەنلىك ئازغان[7])

Ruxsa shalagvly (R．1axa Retz疏花蔷薇). (شالاڭ گۈللۈك ئازغان[7])

Ruxsa askuly (R．acicularis Lindl刺蔷薇). (تىكەنلىك ئازغان[7])

Ruxsa qeshqery (R. la Retz喀什疏花蔷薇).( قەشقەر شالاڭ گۈللۈك ئازغىنى[7])

Ruxsa sinamy (R．Cinnamomea L. 樟味蔷薇). (كامفۇرا پۇراقلىق ئاغان[7])

Ruxsa vebyany (R．webbianaWall．exRoyle大果蔷薇). (چوڭ مىۋىلىك ئازغان[7])

Ruxsa feshinky (R．fedtschenkoana Rgl腺毛蔷薇). (بەز تۈكلۈك ئازغان[7])

Ruxsa pakary (R．nanothamnus Bouleng. 矮蔷薇). (پاكار ئازغان[7])

Ruxsa aygvly (R．chinensis Jacq. 月季花). (قىزىل ئەتىرگۈل[7])

Ruxsa hushbuyi (R．odorata(Andr．)Sweet香水月季). (خۇشپۇراقلىق ئەتىر گۈل[7])

Ruxsa gvlgvly (R．multiflora Thunb. 多花蔷薇). (قىزىلگۈل[7])

Ruxsa belly (R. bella Rehd.et Wils 美蔷薇)。 （？）

menbeserler

[1] ARjim, “neqqoshpel giyalar”, websit “../”, 2015-yil, 5-jud neshiri.

[2] ARjim, “giyaile namini qoyush ve yazish qaidesi”, websit “../”, 2012-yil, 10-etiyaz neshiri.

[3] Wikipedia, “Rosaceae”, websit “Wikipedia”, 2015-yil, 4-seper neshiri.

[4] ARjim, “ruxsaile”, websit “../”, 2015-yil, 16-cille neshiri.

[5] ARjim, “ruxsashaxile”, websit “../”, 2015-yil, 16-cille neshiri.

[6] Wikipedia, “Rosoideae”, websit “Wikipedia”, 2015-yil, 4-seper neshiri.

[7] Alavidin Abdurehim, ”xenzuce-uyghurce wsvmlvk lughiti“, qeshqer uyghur neshiryati, 2006-yil neshiri.

[8] 好搜百科，“蔷薇亚科”， websit “好搜百科”, 2013-yil-9-seper neshiri.