Kashtanruq ve uning zatliri (كاشتانرۇق ۋە ئۇنىڭ زاتلىرى)

（栗属及其物种系列）

ARjim

1. 1. kashtanuq neseb teveliki

“kashtanruq”, faghalilediki 10 ruqning biri bolup, latince nami “Castanea”, xenzuce nami “栗属” dep atalghan. “xenzuce-uyghurce wsvmlvk lughiti” de, “kashtan uruqdishi” diyilgen. Kashtanruqning neseb teveliki mundaq boludu:

Giyamiqyas (Plantae 植物界)

 Qapliqdan giyalar (Angiosperms被子植物)

   Qosgpel giyalar (Eudicots 双子叶植物)

      Ruxsa giyalar (Rosids 蔷薇类植物)

        Faghalmet (Fagales 壳斗目)

           Faghalile (Fagaceae 壳斗科)

              Kashtanruq (Castanea 栗属)

2. kashtanruq zatliri

Menbelerge qaraghanda, kashtanruqning 9 zati bar iken. Ular twvendikilerdin ibaret: (uyghurce nami, qizil xet bilen kwrsvtildi)

Kashtan moyliqy (Castanea mollissima  板栗)

Kashtan alnusy (Castanea alnifolia)

Kashtan sreny (Castanea crenata)

Kashtan denty (Castanea dentata )

Kashtan henry (Castanea henryi )

Kashtan moyliqy (Castanea mollissima )

Kashtan ozarky (Castanea ozarkensis )

Kashtan pakiry (Castanea pumila )

Kashtan terginy (Castanea sativa )

Kashtan seginy (Castanea seguinii )

3. kashtanlarning alahidiliki

Kashtanruq giyaliri,  yene “kashtanlar” depmu atilidu. Kashtanlar derex bilen catqal xeklide boludu. kwpvnqesi ghazang boludighan, 20-40m igiz wsvdighan derexlerni asas qilidu. Kashtanlar bergliri, taq berglik bolup, xekli soqucaq yaki uzunsoqicaq boludu. Berglirining uzunliqi 10-30cm, kengliki 4-10cm bolup, jiyekliri tikencishliq kilidu. Gvlzek bilen gvlcek bir tvpte boludu. Gvlzekning pwpvkce gvlreti tik wsvdu. Gvlcek yalghuz yaki toplushup “omqap” (总苞) ning icide boludu. Anglashlargha qaraghanda, Kashtan gvli puraqliq bolup, uning hidi, pasha- bvrgilerni biaram qilidiken. Kashtan mivesi “caqmive” (坚果) bolup, diametriri 5-11cm kilidighan “kirpekomqap” (密生尖刺地总苞) icide wsvdu. Bir kirpekomqap icide 1-7 dane caqmive boludu. Kashtanlar, etiyaz ve seper (5-6) aylarda cicekleydiken, mizan-oghuz (9-10) aylarda pishidiken. Kashtanlarning miwesi yaxshi yimeklik bolup, keng dairede istimal qilinidu.

Kashtanlar, azia, avropa, amerika ve afriqa qiteliride wsvdu. Jungguo, kashtan ishlepciqiridighan asasliq dwletlerning biri.

Menbeserler

[1] ARjim, “neqqoshpel giyalar”, websit “../”, 2015-yil, 5-jud neshiri.

[2] ARjim, “giyaile namini qoyush ve yazish qaidesi”, websit “../”, 2012-yil, 10-etiyaz neshiri.

[3] ARjim, “giya zat namini uyghurce qoyush ve yazish qaidesi”, websit “../”, 2012-yil, 17-cille neshiri.

[4] ARjim, “faghalile ve uning ruqliri”, websit “academiye . com”, 2015-yil, 10-seper neshiri.

[5] Wikipedia, “Faghaceae”, websit “wikipediaw”, 2015-yil, 7-egiz neshiri.

[6] wikipedia, ”Chestnut“, websit “wikipediaw”, 2015-yil, 7-cille neshiri