نىمفەمەت گىياھلارى 睡莲目植物 جىمسارى   «APG سىستېماسى»دا، قاپلىقدان گىياھلاردىكى نىمفەمەتتە (نىمفە جەمەتىدە)، 3 ئائىلە بار. بۇ ئائىلىلەردە 11 گىياھرۇق، 90 ئەتراپىدا گىياھزاتى بارلىقى مەلۇم. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالىنىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە، ئەنە شۇلار ھەققىدە قىسقىچە مەلۇمات بېرىلدى. «APG سىستېماسى»دا، نىمفەمەتكە (睡莲目 Nymphaeales)، ئۈچ …

شۇنداق قىلىپ، ئېنگىل سىستېماسى، تاقتاجان سىستېماسى، كرونكۈست سىستېماسى قاتارلىق ئەنئەنىۋى سىستېمىلاردىن كىيىن يەنە بىر سىستېما مەيدانغا كەلدى. 21-ئەسىرنىڭ بىرىنچى 1-ئون يىلى ئىچىدە نەشىر قىلىنغان بۇ سىتېمانىڭ نامى « APGسىستېماسى» دەپ ئاتالدى.

نىمفەمەت (Nymphaeales) 睡莲目)، ئەملامەتتىن [1] كىيىن شاخلىنىپ چىققان قاپلىقدان گىياھلارنىڭ بىر تارماقى بولۇپ، «APG» يىڭىدىن ئېتىراپ قىلغان گىياھى جەمەت نامى بولۇدۇ. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالىنىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە، نىمفەمەت ھەققىدە قىسقىچە مەلۇمات بېرىلدى.

گىياھلاردىكى «ئەملامەت» (ئەملا جەمەتى) توغرىسىدا، ئۇيغۇرچە مەنبەلەردىن مەلۇمات ئۇچرىمايدۇ. چۈنكى، بۇ بىر يىڭىدىن ۋۇجۇدقا كەلگەن ئىسىم سۆز. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە، ئەملامەت ھەققىدە قىسقىچە مەلۇمات بېرىلدى.

گىياھلارنىڭ بەرگى يەنە يۇپۇرماق دەپمۇ ئاتالغان. گىياھ بەرگلەرىنىڭ گىياھ غولىدىكى جايلاشىش تەرتىۋىنى، ئادەتتە بىز بەرگرەت، بەرگى رەتى (رېتى) ياكى، يۇپۇرماق رەتى(رېتى) دەپ ئاتايمىز. ئادەتتە بىزگە تۆۋەندىكى 4 خىل بەرگرەت كۆپرەك ئۇچرايدۇ. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، بۇلارنىڭ رەسىمى، ناملارىنى كۆرسەتتىم.

مەن، مەرھۇم بوتانىك تاقتاجان سىستېماسى بىلەن بەكمۇ كىچىكىپ تۇنۇشتۇم. شۇنداق بولسامۇ، سۆۋىت ئىتتىپاقى ۋە دۇنيا بوتانىكلارىنىڭ ئېتىراپىغا ئېرىشكەن ئەرمەن بوتانىك، تاقتاجان ۋە ئۇنىڭ سىستېماسى ھەققىدە قىسقىچە بولسامۇ مەلۇمات بېرىشنىڭ ئەھمىيەتى بار دەپ قارادىم. شۇ ۋەجىدىن، بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە، مەرھۇم بوتانىكا ئالىمى تاقتاجان ۋە ئۇنىڭ سىستېماسى ھەققىدە قىسقىچە مەلۇمات بەردىم. ھەمدە، مەزگۇر ئەسەرنى، مەرھۇم ۋاپاتىنىڭ 6 يىللىقىغا بېغىشلادىم.

بوتانىكا تەتقىقاتىدا يىڭى بايقاشلار ئۆزلۈكسىز ھالدا يېڭى نەتىجىلەرنى ياراتىپ تۇردى. بۇ نەتىجىلەر، شۇ چاغدا دۇنيا بويىچە دەۋىر سۈرىۋاتقان ئېنگىل سىستېمىسىغا[1] خىرىس پەيدا قىلغان. نېتىجىدە، تاكسوننىڭ يەنە بىر يېڭى سىستېماسى بولغان، «كرونكۇست سىستېماسى» مەيدانغا كەلگەن. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە، كرونكۇست ۋە ئۇنىڭ تاكسون سىستېماسى قىسقىچە بايان قىلىندى.

شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىمىزدا تەييارلىقتىن تارتىپ ئەڭ ئاخىرقى تومى نەشىر قىلىنغىچە 25 يىل ۋاقىت سەرىپ قىلىنغان «شىنجاڭ فلوراسى» (新疆植物志) ، ئېنگىل سىستېماسى بويىچە تاكسون قىلىنغان[1]. ئۇنداقتا، ئېنگىل سىستېماسى دىگەن نىمە؟ مەزگۇر ئەسەردە، بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، ئەنە شۇ مەزمۇندا قىسقىچە توختالدىم.

«رەيھان» دىگەن سۆز، ئۇيغۇرچە، ئەرەپچە، پارىسچە گىيا نامىنى بىلدىرەدىغان ئىسىم سۆز بولۇپ، لەۋىيائىلەدىكى رەيھانرۇق زاتلارىنىڭ ئومۇمى نامى بولۇدۇ. رەيھان دىگەن سۆز، يەنە ئادەملەرنىڭ ئىسمى، تەخەللۇس نامى قىلىپمۇ قوللانىلغان. مەزگۇر ئەسەردە، رەيھان ھەققىدە قىسقىچە مەلۇمات بېرىلدى.

Vebsit “wikipedia” menbelerige caraganda, caplicdan giyalar Phylogeny guruppisi, “APG” (Angiosperm Phylogeny Group, 被子植物的系统发育集团), yacinci yillardin buyan, dunyadiki caplicdan gjyalarni caytadin taxonlap qiccan[1]. Bunin’ netijesi, “Lenny ilmy jemyeti” nin’ “botanika jornal” ida, 2009-yili nexir cilingan[1]. Bu citimci taxon name, helcarada “APGⅢ sistemasi” digen enqe (标签，关键词, hetkvq, aqcuq swz) dep atalgan. APGⅢ sistemasida jakarligan Dunyadiki caplicdan giyalarnin’ aile sani, 415 ke yetken[1,2]. Mezgur eserde, buraderlernin’ paydalanixi vqvn, ene xu 415 gyailediki 1-74 ciqe gyailenin’ Latinqe, uygurqe hem henzuqe namlari kersetildi.