تەپەككۇرمەسىلىدىن باشلىنىپ ، يەنە مەسىلە ئىچىگە چوڭقۇر چۆكۈپ ھەل قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ .ئادەم مەلۇم مەسىلىگە دۇچ كەلگەندىلا تەپەككۇر قىلىدۇ ۋە مەسىلە ھەل قىلىدۇ . تەپەككۇر پائالىيىتىنىڭ ئاكتىپچانلىقىمەلۇم ئەمەلىي مەسىلە بىلەن باغلىنىشلىق بولىدۇ . تەپەككۇر پائالىيىتىنى ئاكتىپقانات يايدۇرۇش ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسلىكنى ئوڭۇشلۇق چۈشىنىشىنىڭ ئالدىنقى شەرتى .شۇڭا، ئوقۇتۇشتا ئوقۇغۇچىلارنى مەسىلە تېپىشقا رىغبەتلەندۈرسەك، ئۇلاردا مەسىلەھەل قىلىشنىڭ كۈچلۈك ئارزۇسىنى قوزغاپ، ئۇلارنىڭ دەرسلىكنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىشكەتۈرتكە بولغىلى بولىدۇ . مەسىلە بولغاندا، ئۆگىنىشتە تەشەببۇسكارلىق ۋە ئاكتىپلىقبارلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ .

2)يېڭى ئوقۇتۇش ماتېرىيالىنى چۈشىنىشتە كونا - يېڭى بىلىملەرنىڭ باغلىنىشىغا تايىنىش.

تەپەككۇركۆپىنچە ئىلگىرى ھاسىل قىلىنغان بىلىم تەجرىبىلەر ئاساسىدا ئېلىپ بېرىلىدۇ .زۆرۈرى بىلىم ۋە تەجرىبىگە ئىگە بولۇش تەپەككۇر پائالىيىتىنى ئوڭۇشلۇق قاناتيايدۇرۇشنىڭ مۇھىم شەرتى . يېڭى بىلىمنى ھامان كونا بىلىم بىلەن باغلاش لازىم .شۇنداق قىلغاندىلا، تەپەككۇر پائالىيىتىنىڭ ئوڭۇشلۇق ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىكقىلغىلى بولىدۇ . بۇ يېڭى بىلىمنى چۈشىنىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ ھەم تەپەككۇرنىڭئاكتىپلىقىنى ئۆستۈرىدۇ .

3)يېڭى دەرسلىكنى چۈشىنىشتە تىلنىڭ ياردىمىگە تايىنىش .

تىلھەم تەپەككۇرنىڭ ھەم چۈشىنىشنىڭ مۇھىم قۇرالى . تىلنىڭ ئوقۇغۇچىلارنىڭ تەپەككۇرقىلىشى ۋە چۈشىنىشكە بولغان تەسىرى ئېغىز تىلى ، يازما تىلى ۋە ئىچكى تىلى يەنى (ئاۋاز چىقارمايدىغان تىل ) قاتارلىق ئۈچ شەكىل بىلەن ئىپادىلىنىدۇ . ئۇلارتەپەككۇر قىلىش ۋە چۈشىنىشتە ئۆز ئارا تەسىر كۆرسىتىدۇ . شۇڭا ئوقۇتۇشتائوقۇغۇچىلارنىڭ تۈرلۈك شەكىلدىكى تىلنى يېتىشتۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىپ، تەپەككۇرتەرەققىياتى ۋە چۈشىنىش قابىلىيىتىنىڭ ئۆسىشىنى ئىلگىرى سۈرۈش كېرەك .

(4)يېڭى دەرسلىكنى چۈشىنىش توغرا تەپەككۇر قىلىش ئۇسۇلىنى ئىگىلەش ۋە قوللىنىشنىتەلەپ قىلىدۇ .

ئۆگىنىشجەريانىدا ئوقۇغۇچىلارغا بىلىم ئۆگىتىش بىلەن بىر ۋاقىتتا ، توغرا تەپەككۇرئۇسۇلىنى ئىگىلەش ۋە قوللىنىشنىمۇ ئۆگىتىش لازىم . بۇنىڭ بىلىمنى چۈشىنىشنىڭ تېز –ئاستىلىقى ۋە چۇڭقۇر – تېيىزلىكى شۇنىڭدەك بىلىش قابىلىيىتىنىڭ تەرەققىي قىلىشبىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ناھايىتى چوڭ . بىلىش قابىلىيىتى باشقىلاردىن ئۈستۈنبولغان ئوقۇغۇچىلارنىڭ يېڭى بىلىملەرنى چۈشىنىش قابىلىيىتىنىڭ يوقۇرى بولۇشىمۇئۇلارنىڭ تەپەككۇر ئۇسۇلىنى ئىگىلىگەنلىكىگە مۇناسىۋەتلىك . تەپەككۇر ئۇسۇللىرىخىلمۇ – خىل بولۇپ، تەپەككۇر جەريانلىرى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ .

3. ئۇقۇم ۋە قائىدىلەرنى چۈشىنىشنىڭ ئومۇمىي جەريانى

ئىلمىيئۇقۇم ۋە قائىدىلەر ئوبيېكتىپ شەيئىلەرنىڭ ماھىيىتى ۋە قانۇنىيىتى توغرىسىدىكىبىلىملەرنىڭ يىغىندىسى بولۇپ ، ئىنسانلارنىڭ تارىختىن بۇيان دۇنيانى بىلىش ۋەدۇنيانى ئۆزگەرتىش تەپەككۇر پائالىيىتىنىڭ نەتىجىسى ، دەرسلىكلەردىكى نەزەرىيىۋىبىلىملەر مەلۇم ئىلمىي ئۇقۇم بىلەن قائىدىلەرنىڭ مۇئەييەن مۇناسىۋەت ۋەباغلىنىشلىرى بىلەن ئويۇشتۇرۇلغان بولۇپ ، ئۇقۇم ئۇنىڭ  بىلىم بۆلىكى  ، قائىدەبولسا  بىلىمبۆلەكلىرى،  ئوتتۇرىسىدىكىباغلىنىشلاردىن شەكىللەنگەن .

ئۇقۇمدېگىنىمىز ، ئادەم مېڭىسىنىڭ ئوبيېكتىپ شەيئىلەرنىڭ ماھىيەتلىك خۇسۇسىيەتلىرىنىئەكس ئەتتۈرىشتىكى تەپەككۇر شەكلىنى كۆرسىتىدۇ .

ئوقۇغۇچىلارنىڭئىلمىي ئۇقۇم ، قائىدىلەرنى چۈشىنىشى دائىم ھېسسىي بىلىشتىن باشلىنىدۇ . ھېسسىيبىلىشتىن ئەقلىي بىلىشكە ئۆتۈش ، يەنى ئەقلىي بىلىشتىن ئەمەلىيەتكە ئۆتۈشجەريانىنى قوللىنىدۇ . بۇ تۆۋەندىكى تەرتىپ بويىچە ئېلىپ بېرىلىدۇ .

1)ئۇقۇم ۋە قائىدىلەرگە ئۇيغۇن كېلىدىغان ھېسسىي تەجرىبىلەرگە ئىگە بولۇش .

2)شەكلىنى ئۆزگەرتىش ۋە سېلىشتۇرۇش يولى بىلەن شەيئىلەرنىڭ ماھىيەتلىك تەرتىپىنىگەۋدىلەندۈرۈش .

3)ئۇقۇم بىلەن قائىدىلەرنىڭ مەزمۇنىنى تىل ئارقىلىق ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىش .

4)تۈرلۈك شەكىللەر ئارقىلىق مەشق قىلىپ چۈشىنىشنى چوڭقۇرلاشتۇرۇش .

5)بىلىم سىستېمىسىنى ۋۇجۇدقا كەلتۈرۈپ ، ئۇقۇم ۋە قائىدىلەرنى يەنىمۇ ئىلگىرلەپچۈشىنىش .

4§. بىلىمنى ئەستە ساقلاش

بىلىمنىئەستە ساقلاش – ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىمنى ئەمەلىيەتتە ئىشىلتىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى .شۇنداقلا يەنىمۇ ئىلگىرلەپ يېڭى بىلىم ئۆگىنىشنىڭ تەييارلىقى .

1. خاتىرىنىڭ بىلىمنى ئەستە ساقلاشتىكى رولى

1)خاتىرىنىڭ ئاساسىي جەريانى

خاتىرەدېگىنىمىز ، بېشىمىزدىن كەچۈرگەن شەيئىلەر توغرىسىدىكى بىلىمنىڭ مېڭىمىزدە ئىزقالدۇرۇشى ، ساقلىنىش ۋە قايتا گەۋدىلىنىش جەريانىدىن ئىبارەت .  

2)خاتىرىنىڭ تەرەققىياتى

پىسخولوگىيەتەتقىقاتىدا خاتىرىنىڭ ساقلىنىش ۋاقتىنىڭ ئوزۇن قىسقىلىقىغا قاراپ ، خاتىرە ،پەيتلىك خاتىرە يەنى ( ئەڭ قىسقا ۋاقىتلىق خاتىرە ) قىسقا مۇددەتلىك خاتىرە ،ئۇزاق مۇددەتلىك خاتىرىدىن ئىبارەت ئۈچ تۈرگە بۆلىنىدۇ .

2. ئۆگىنىش جەريانىدا ئەستە قالدۇرۇش ۋە ئۇنىڭ ئۈنۈملۈك شەرتلىرى

ئەستەقالدۇرۇش ئەستە ساقلاشنىڭ ئالدىنقى شەرتى . بىلىمنى ئەستە قالدۇرۇش ئۈچۈن ئالدىبىلەن ئوقۇتۇش ماتېرىياللىرىنى ياخشى ئەستە قالدۇرۇش لازىم .

ئەستەقالدۇرۇش – بىز سەزگەن ، ئىدراك قىلغان شەيئىلەرنىڭ مېڭىمىزدە ۋاقىتلىق نېرۋاباغلىنىش ھاسىل قىلىش جەريانى ياكى ئىز قالدۇرۇش جەريانىدىن ئىبارەت . يەنى ئەستەقالدۇرۇش ، بىر خىل تەكرار ئىدراك قىلىش جەريانىدىن ئىبارەت .

ئوقۇغۇچىلارنىڭماتېرىيالللارنىڭ ئەستە قالدۇرۇشى ، دەسلەپكى قەدەمدە ئەستە قالدۇرۇش ۋە پىششىقئەستە قالدۇرۇشتىن ئىبارەت ئىككى تۈرگە بۆلۈنىدۇ .

1)بىلىمنى دەسلەپكى قەدەمدە ئەستە قالدۇرۇش

بىلىمنىدەسلەپكى قەدەمدە ئەستە قالدۇرۇش ئوقۇغۇچى ياكى بىلىمنى ئۆگىنىش جەريانىدا ئۆزىمۇسەزمىگەن ئەھۋالدا ئەمەلگە ئاشىدۇ . بۇنداق ئەستە قالدۇرۇش ئاساسلىقى ،ئىختىيارسىز ئەستە قالدۇرۇش رول ئوينايدۇ . بىلىمنىڭ مېڭىدە ھاسىل قىلىغانۋاقىتلىق نېرۋا باغلىنىشى دەسلەپكى قەدەمدە پەيدا بولىدۇ .

ئوقۇتۇشماتېرىياللىرىنى بىلىمنى دەسلەپكى قەدەمدە ئەستە قالدۇرۇشنىڭ ئۈنۈملۈك شەكلىتۆۋەندىكىلەردىن ئىبارەت :

(1)ئوقۇتۇش ماتېرىياللىرىنى يەتكۈزۈشنىڭ جانلىق ھەم ئوبرازلىق بولۇشى .

(2)ئوقۇغۇچىنىڭ مۇستەقىل پائالىيىتىنى كۈچەيتىش .

2)ئۆگىنىش ماتېرىيالىنى پىششىق ئەستە قالدۇرۇش .

ئۆگىنىشماتېرىيالىنى پىششىق ئەستە قالدۇرۇش – دەرسخانىدا تەكرارلاش ئارقىلىق كونادەرسلىكنى مۇستەھكەملەش ، دەرستىن سىرتقى تاپشۇرۇقلارنى ئورۇنلاش ، كۆپ تەكرارلاش، مەشق قىلىش ئارقىلىق قايتا - قايتا ئىدراك قىلىش ، ئەسكە چۈشۈرۈش ئارقىلىقئەمەلگە ئاشىدۇ . پىششىق ئەستە قالدۇرۇش ، دەسلەپكى قەدەمدە ئەستە قالدۇرۇشئاساسىدا تەرەققىي قىلىدۇ . بۇنىڭ ئالاھىدىلىكى شۇكى – بىلىمنىڭ ئەستە ساقلىنىشىبىر قەدەر توغرا ۋە مۇستەھكەم بولغانلىقىدا ۋە ئۇزاق مۇددەتلىك خاتىرىگەئايلانغانلىقىدا ئىپادىلىنىدۇ .

پىششىقئەستە قالدۇرۇشتا تۆۋەندىكى شەرتلەرگە ئەمەل قىلىشىمىز كېرەك :

(1)پىششىق ئەستە قالدۇرۇشنىڭ مەقسەت ، ۋەزىپىسىنى ئايدىڭلاشتۇرۇۋېلىش .

(2)چۈشىنىپ ئەستە قالدۇرۇشقا تولۇق تايىنىش .

(3)ماتېرىيالنىڭ مىقدارى ، خاراكتېرى ۋە ئورنىنىڭ تەسىرىگە دىققەت قىلىش .

(4)مېڭىنىڭ ھەددىدىن زىيادە چارچاپ كېتىشىدىن ساقلىنىش .

3. ئۇنتۇشنىڭ تەرەققىياتى ۋە ئۇنتۇشقا قارشى كۈرەش قىلىش

ئەستەقالدۇرۇلغان ماتېرىيالللارنى مەلۇم ۋاقىت ئۆتكەندىن كېيىن ئەسلىيەلمەسلىك ۋەتونۇيالماسلىق ياكى خاتا ئەسلەش ، خاتا تونۇش ئۇنتۇش دەپ ئاتىلىدۇ . ئەستە ساقلاشبىلەن ئۇنتۇش بىر - بىرىگە قارمۇ قارشى بولغان جەريان . ئەستە ساقلاش ئەستە قالدۇرۇلغاننەرسىلەرنى توغرا تونۇش - تونۇيالماسلىقتا ۋە ئەسكە چۈشۈرۈش - چۈشۈرەلمەسلىكتەئىپادىلىنىدۇ .

ئوقۇغۇچىلارنىڭتەكرار قىلىشنى ئويۇشتۇرۇش ئوقۇتقۇچىنىڭ مۇھىم ۋەزىپىلىرىدىن بىرى . تەكرار قىلىشئۇيۇشتۇرۇشتا تۆۋەندىكى بىر قانچە تەرەپكە دىققەت قىلىش لازىم .

1)تەكرار قىلىش ۋاقتىنى بىۋاستە تەقسىملەش .

(1)ۋاقتىدا تەكرار قىلىش لازىم . ئالدى بىلەن تەكرار قىلىش ۋاقتىنى مۇۋاپىقئورۇنلاشتۇرۇش لازىم . مەيلى قانداق ماتېرىيال بولسۇن ، ئەستە قالدۇرۇشتىن كېيىنئۇنتۇش تېزلا باشلىنىدۇ . ئۇنتۇشنىڭ ئاۋال ئاۋال تېز، كېيىن ئاستىلاپ قالىدىغانقانۇنىيىتىگە ئاساسەن، تەكرارلاشنى ئۆز ۋاقتىدا ئېلىپ بېرىش كېرەك .

(2)دائىم تەكرار قىلىپ تۇرۇش لازىم . تەكرار قىلىش – بۆلۈپ تەكرار قىلىش ،مەركەزلەشتۈرۈپ تەكرار قىلىش بويىچە ئېلىپ بېرىلىدۇ . بۆلۈپ تەكرار قىلىش –تەكرارلاش ۋاقتىنى بىر نەچچىگە تەقسىملەپ تەكرار قىلىشنى كۆرسىتىدۇ .

(3)تەكرار قىلىش مۇۋاپىق تەقسىملىنىشى كېرەك . تەكرار قىلىش تارقاق بولۇشى ھەممۇۋاپىق تەقسىملىنىشى كېرەك . ھەر قېتىمقى تەكرار ئۈچۈن سەرپ قىلىنىدىغان ۋاقىتمۇۋاپىق بولۇشى ۋە ۋاقىت بۆلىكىنىڭ ئۇزۇن - قىسقىلىقى توغرا تەقسىملىنىشى كېرەك .

2)تەكرار قىلىش مەزمۇنىنى مۇۋاپىق ئورۇنلاشتۇرۇش .

(1)ئوخشاپ كېتىدىغان ماتېرىيالللارنى كىرىشتۈرۈپ تەكرار قىلىش لازىم .

(2)ماتېرىيالللارنىڭ پۈتۈنلىكى بىلەن قىسىملىرىنى بىرلەشتۈرۈپ تەكرار قىلىش لازىم .

(3)ماتېرىيالنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى تەكرار قىلىش ئىككى بېشىنى تەكرار قىلىشتىن كۆپبولۇشى لازىم .

3)تەكرار قىلىش شەكلى ۋە ئۇسۇلى خىلمۇ خىل بولۇش .

(1)ئوقۇتۇش بىلەن ئەسكە چۈشۈرۈشنى بىرلەشتۈرۈش لازىم . ئەگەر تەكرار قىلىنىدىغانماتېرىيال يادلاشقا تېگىشلىك بولسا ، ئۇ ھالدا ئوقۇتۇش بىلەن ئەسكە چۈشۈرۈشبىرلەشتۈرۈلسە ، تەكرارلاش ئۈنۈمى يۇقىرى كۆتۈرىلىدۇ .

(2)كونا ماتېرىيالللارنى يېڭى نۇقتىدىن ئەسكە چۈشۈرۈش لازىم . كونا ماتېرىيالللارنىيېڭى نۇقتىدىن ئەسكە چۈشۈرۈش ، كونا ماتېرىيالللارنى ئاددىيلا تەكرارلاپ قويغانغاقارىغاندا كۆپ ئۈنۈملۈك بولىدۇ .

(3)ماتېرىيالنى تۈرگە ئايرىپ سىستېمىلاشتۇرۇش لازىم . ھەر قانداق بىر پەننىڭ بىلىمسىستېمىسى بولىدۇ . بىلىمنىڭ ئىچكى باغلىنىشىغا ئاساسەن ، ئۇنى تۈرگە ئايرىغاندا ،خاتىرە تۇتۇش ۋە ئەستە قالدۇرۇش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرگىلى بولىدۇ .
 

   3_ باپ بىلىمنىڭ تەدبىقلىنىشى ۋە ماھارەتنىڭ شەكىللىنىشى
 

بىلىم ئۆگىنىشتىن مەقسەتئۆگەنگەن بىلىمنى ئىشلىتىشتىن ئىبارەت، بىلىمنى ئىشلىتىش ئارقىلىق نەزەرىيە بىلەنئەمەلىيەت بىرلەشتۈرىلىدۇ . بىلىمنى ئىشلىتىش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىمنىچۈشىنىشى ۋە ئەستە ساقلاشنى ئىلگىرى سۈرگىلى ۋە تەكشۈرگىلى بولىدۇ . شۇنىڭدەكبىلىمنى ئىشلىتىش ئوقۇغۇچىلارنىڭ ماھارەت ئىگىلىشى ۋە ئەقلىي قابىلىيىتىنىتەرەققىي قىلدۇرۇشنىڭ مۇھىم ۋاسىتىسى .
 

     1§. بىلىمنىڭ تەدبىقلىنىشى
 

ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىمنىتەدبىقلىشىنىڭ ئاساسىي شەكلى

ئوقۇتۇش مەقسىتى ۋە تەلىپىنىڭئوخشىماسلىقىغا ئاساسەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىمنى تەدبىقلاش شەكلى خىلمۇ خىل بولىدۇ. ئۆگەنگەن بىلىم تەجرىبىلىرى ئارقىلىق ھەر خىل تاپشۇرۇقلارنى يېشىش ياكى ئەمەلىيباشقۇرۇشقا بىرلەشتۈرۈپ، تۈرلۈك پراكتىكا مەشغۇلاتلىرىنى ئورۇنلاش ئوقۇغۇچىلارنىڭبىلىمنى تەدبىقلاشنىڭ ئاساسىي شەكلى ھېسابلىنىدۇ . ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىمنىئىشلىتىشىنىڭ يەنە بىر شەكلى شۇكى ؛ ئىجتىمائىي تۇرمۇش ۋە ئىشلەپچىقىرىشتىكىئەمەلىي مەسىلىلەرنى بايقاش ۋە ھەل قىلىشتىن ئىبارەت . بىلىمنى ئىشلىتىشچۇڭقۇرلۇقى، كەڭلىكى ۋە ئىجادچانلىق سەۋىيىسىدە پەرق بولغاچقا بىلىمنى ئىشلىتىشنىڭشەكلىدىمۇ تۆۋەن دەرىجلىك ۋە يوۇقىرى دەرىجىلىكتىن ئىبارەت پەرق بولىدۇ .ئادەتتىكى ئەھۋالدا تەييار ئومۇمىي بىلىملەرنى ئىشلىتىش ئارقىلىق ، تۈرلۈكتاپشۇرۇقلارنى ئورۇنلاش ياكى ئاددىي مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش بىلىمنى ئىشلىتىشنىڭتۆۋەن دەرىجىدىكى شەكلى ھېسابلىنىدۇ، بەزى بىلىملەرنى ئومۇملاشتۇرۇپ قوللىنىپ،مەسىلىلەرنى بايقاش ياكى ئەمەلىي ئىدارە قىلىشقا يېتەكچىلىك قىلىپ ئۆگۈنىش ۋەئىشلەپچىقىرىشتىكى ئەمەلىي مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش ياكى تېخنىكا يېڭىلاشپائالىيەتلىرىگە قاتنىشىش قاتارلىقلار بولسا، بىلىمنى ئىشلىتىشنىڭ بىرقەدەرمۇرەككەپ، قىيىن، ئىجاتچانلىققا قويۇلىدىغان تەلەپ بىر قەدەر يوقۇرى بولغانشەكىلدۇر . ئوقۇغۇچىلارنىڭ مەكتەپ ئىچى ۋە سىرتىدىكى تۈرلۈك پەن – تېخنىكاپائالىيەتلىرىگە قاتنىشىشنى بۇ ئىككى خىل شەكىلنىڭ ئارىلىق ھالقىسى ياكى ئۆتكىنچى ھالقىسىدەپ قاراشقا بولىدۇ .

2) ئوقۇغۇچىلارنىڭ بىلىمنىتەدبىقلاشنىڭ ئومۇمى جەريانى

(1)مەسىلىنى ئانالىز قىلىپ،ئۇنىڭ ۋەزىپىسى ۋە شەرتىنى ئىگىلەش . بىلىمنى تەدبىقلاشنىڭ نىشانى مەسىلىنى يېشىش،مەسىلىنىڭ شەرتى بولسا، بىلىمنى ئىشلىتىشنىڭ كونكرېت ئىپادىسى . مەسىلىنىڭۋەزىپىسىنى ۋە شەرتىنى ئىگىلەش بىلىمنى ئىشلىتىشنىڭ باشلىنىشىدۇر .

(2)مۇناسىۋەتلىك بىلىملەرنىئەسكە چۈشۈرۈش ۋە مەسىلىنى تۈرگە ئايرىش مەسىلىلەرنىڭ خاراكتېرى، ۋەزىپىسى ۋەشەرتىگە ئاساسەن، ئاتسۇتسىئاتسىيە ئارقىلىق بىلىملەرنى ئەسكە چۈشۈرۈش بىلەن ئۇنىبىلىم سىستېمىسىغا كىرگۈزۈش مەسىلىنى تۈرگە ئايرىش بولۇپ ھېسابلىنىدۇ .تۈرگەئايرىلىپ بولغان بىلىملەرنى ئوقۇغۇچى مۇناسىۋەتلىك بىلىم، ئۇقۇم، قائىدە، فورمۇلا،قانۇنىيەتلەرگە ئاساسەن مەسىلىلەرنى يېشىپ توغرا ھۆكۈم چىقىرالايدۇ . تۈزۈلۈشىمۈرەككەپ مەسىلىلەرنى يېشىشتە بىلىمنى ئەسكە چۈشۈرۈش كۆپ تەرەپلىمە ئامىللارغاباغلىق بولىدۇ . مەسىلىلەرنى تۈرگە ئايرىشمۇ كۆپ خىل بولىدۇ . بىر تەرەپ قىلىشمۇئوڭۇشلۇق بولمايدۇ . بەزىدە خاتالىقلار يۈز بېرىپ تۇرىدۇ . شۇنىڭدەك مۇناسىۋەتلىكبىلىملەرنى ئەسكە چۈشۈرۈش ۋە مەسىلىنى تۈرگە ئايرىش جەھەتتىمۇ خاتالىقلار ۋاقتىداتۈزىتىلمىسە مەسىلىنى ئوڭۇشلۇق يەشكىلى بولمايدۇ .

   (3)مەسىلىلەرنى يېشىش ھەققىدىكى ھۆكۈمنىڭ ئەمەلىيەتكە ئايلىنىشى ۋەئىسپاتلىنىشى

   ئوقۇغۇچىلارنىڭ تىل – يېزىق شەكلىئارقىلىقمەسىلىلەرگە جاۋاپ بېرىشى، مەسىلىنى يېشىش جەريانىدىكى ئىچكى تەپەككۇرپائالىيىتىنىڭ تاشقى يېزىق شەكلىگە ئايلىنىش يولى بىلەن ئورۇنلىنىدۇ .

تاشقى تىل – يېزىق ئىچكىبىلىش پائالىيىتىنىڭ ئىپادىسى ۋە خاتىرىسىدۇر . بىلىمنى تەدبىقلاش ئارقىلىقۋەزىپىلەرنى ھەل قىلىش جەريانى ئۇنىڭغا ئوخشىمايدۇ . ئۇ ئۆز ئارا باغلىنىشلىقبولغان ئىككى باسقۇچقا بۆلىنىدۇ . يەنى، بىلىمنى تەدبىقلاش ئارقىلىق مەسىلىنىيېشىش توغرىسىدىكى ھۆكۈمنى ۋۇجۇتقا چىقىرىش . يەنە بىرى؛ ئەمەلىيەتتىن ئۆتكۈزۈشتىنئىبارەت ئىككى باسقۇچقا بۆلىنىدۇ .

2)بىلىمنىڭ تەدبىققىلىنىشىغا تەسر كۆرسىتىدىغان ئاساسىي ئامىللار

(1) بىلىمنى چۈشىنىش ۋەمۈستەھكەملىك سەۋىيىسى.

بىلىمنى چۇڭقۇر، ئەتراپلىقۋە توغرا چۈشىنىپ، مۈستەھكەم ئىگىلىگەندىلا ئۇنى ئەمەلىي مەسىلىلەرگە ياخشى تەدبىققىلغىلى بولىدۇ . چۇڭقۇر، ئەتراپلىق دېگىنىمىز شەيئىلەرنىڭ ماھىيەتلىكخۇسۇسىيىتىنى ۋە باغلىنىشىنى ئىگىلەپ، ئۇنى ئوخشاش بولمىغان نۇقتىلاردىن چۈشىنىشنىكۆرسىتىدۇ .