« ئوبيېكىت » دېگىنىمىز — ئوقۇغۇچىلارپسىخىكىسىدىكى ئايرىم پەرقلەر بولۇپ، ئاساسەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ قابىلىيەت، خاراكتېر،تېمپېرامېنت قاتارلىق پسىخىك ئالاھىدىلىكلىرىنى كۆرسىتىدۇ . « ئوبيېكتقا قاراپتەربىيە بېرىش » دېگىنىمىز — پەرقلەرنى ئېتىراپ قىلىپ ۋە ئۇنىڭغا ئەھمىيەت بېرىش،ئوقۇتۇش ۋە تەلىم – تەربىيىدە ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمەلىيىتىنى ئاساس قىلىپ، ئۇلارنىڭئوخشاش بولمىغان ئالاھىدىلىكلىرىگە ئاساسەن ، پەرقلىق مۇئامىلە قىلىش ۋە نىشانلىقئوق ئېتىش شۇ ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنى ئوخشاش بولمىغان يول، ئوخشاش بولمىغان شەرتۋە ئۇسۇللار بىلەن مائارىپنىڭ بىرتۇتاش تەلىپىگە يەتكۈزۈشتىن ئىبارەت .

   ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىندىۋىدۇئالپەرقلىرىنى ياكى ئالاھىدىلىكىنى چۇڭقۇر چۈشىنىپ، بۇ پەرقلەرنى شەكىللەندۈرگۈچىئامىللارنى تەھلىل قىلىپ،  ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىندىۋىدۇئال پەرقلىرىگە مۇۋاپىق كېلىدىغان تەلىم –تەربىيىلىرىنى قوللانغاندىلا، ئاندىن ياخشى تەلىم – تەربىيە ئۈنۈمىگە ئېرىشكىلىبولىدۇ .
 

§2 . ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىندىۋىدۇئال پەرقلىرى
 

1.     ئوقۇغۇچىلارنىڭ قابىلىيەت جەھەتتىكى پەرقلىرى

1)   قابىلىيەت توغرىسىدا ئومۇمىي چۈشەنچە

قابىلىيەت دېگىنىمىز — ئادەمنىڭ مەلۇم پائالىيەتنىئوڭۇشلۇق ئورۇنلىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئىندىۋىدۇئال پسىخىك ئالاھىدىلىكتىنئىبارەت قابىلىيەت كۆپچىلىككە بىر قەدەر تونۇش بولغان بىر خىل پسىخىك ھادىسە .قابىلىيەت ئادەمنىڭ كونكرېت پائالىيىتىدە مەۋجۇت بولۇپ، پائالىيەتنىڭئورۇندىلىشىغا ۋە پائالىيەت ئۈنۈمىگە بىۋاستە تەسر كۆرسىتىدۇ .

   ھەر قانداق پائالىيەت مۈرەككەپ ۋەكۆپ تەرەپلىمە بولىدۇ .شۇڭلاشقا، يالغۇز بىر تەرەپتىكى قابىلىيەتنىڭ ئۆزى مەلۇم پائالىيەتنىڭ ئوڭۇشلۇقئورۇندىلىشىغا كاپالەتلىك قىلالمايدۇ . كۆپ خىل قابىلىيەتلەرنىڭ بىرىكىشىبولغاندىلا، ئاندىن مەلۇم ۋەزىپىنى ئوڭۇشلۇق ئورۇندىغىلى بولىدۇ.     

كۆپ خىل قابىلىيەتنىڭ پائالىيەتتىكى ئورگانىكبىرىكىشىنى ئىقتىدار دەپ ئاتايمىز . مەسىلەن : بىر ئوقۇتقۇچىنىڭ بىر سائەتلىكدەرسنى ياخشى ئۆتۈشى ئۈچۈن، نۇتۇق قابىلىيىتى، ئوقۇتۇشنى تەشكىللەش قابىلىيىتى،دىققىتىنى تەشكىللەش قابىلىيىتى، شۇنىڭدەك تاسادىپىي يۈز بەرگەن ۋەقەلەرنى بىرتەرەپ قىلىشتىكى چېچەنلىكى قاتارلىق تۈرلۈك قابىلىيەتلەر بولۇشى زۆرۈر .

   پىىخولوگىيىدە ھەر خىل قابىلىيەتلەرنىڭبىرلىشىشى بىلەن ھەرىكەتنى ئوڭۇشلۇق تاماملاشتا ئىپادىلەنگەن ئىقتىدارنى تالانتدەپ ئاتايمىز .

  قابىلىيەت كىشىنىڭ تۇغما تەبىئىي ئاساسىدا ، كېيىنكىئەمەلىيەتنىڭ تاۋلىشى ھەم ئۆگىنىش ئارقىلىق شەكىللىنىدۇ ۋە تەرەققىي قىلىدۇ .  

  ئادەمنىڭ تۇغما تەبىئىتى دېگىنىمىز ، كىشىدە تۇغما بار بولغان ئاناتومىيە ،فىزىئولوگىيە جەھەتتىكى ئالاھىدىلىك بولۇپ ، ئۇ ئىچكى – تاشقى سەزگۈ ئەزالىرىدا ۋەھەرىكەت ئەزالىرىدا ، شۇنداقلا نېرۋا سىستېمىسى ھەم مېڭە تۈزۈلۈشى ۋەئالاھىدىلىكلىرىدە ئىپادىلىنىدۇ . ئۇ قابىلىيەتنىڭ شەكىللىنىشى ۋە تەرەققىي قىلىشىئۈچۈن تەبىيى ئالدىنقى شەرت ھېسابلىنىدۇ . مەسىلەن : تۇغما ئەما ( قارىغۇ )ئادەمنىڭ رەسىم سىزىش جەھەتتىكى قابىلىيىتىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش مۈمكىن ئەمەس .

  ئادەمنىڭ قابىلىيىتى — ئادەتتىكى قابىلىيەت ( ئومۇمى قابىلىيەت ) ۋە ئالاھىدەقابىلىيەت دەپ ئىككى چوڭ تۈرگە بۆلىنىدۇ . ئادەتتىكى قانىلىيەت دېگىنىمىز؛كىشىلەرنىڭ تۈرلۈك پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ھەمدەتۈرلۈك پائالىيەتلەردە ئىپادىلىنىدىغان ئاساسىي قابىلىيەتنى كۆرسىتىدۇ . مەسىلەن :كۈزىتىش قابىلىيىتى، خىيال قابىلىيىتى، تەپەككۇر قابىلىيىتى قاتارلىقلار .

ئالاھىدە قابىلىيەت دېگىنىمىز ؛ مەلۇم بىر مەخسۇسكەسپىي پائالىيەت بىلەن شۇغۇللىنىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ھەمدە شۇ پائالىيەتتەئىپادىلىنىدىغان قابىلىيەتنى كۆرسىتىدۇ . بۇ مەخسۇس قابىلىيەت دەپ ئاتىلىدۇ .مەسىلەن : ماتېماتىكىلىق ھېسابلاش قابىلىيىتى، موزىكا ۋە رەسساملىق قابىلىيىتى،تېخنىكا قابىلىيىتى، ۋە مەلۇم ئەمەلىي باشقۇرۇش قابىلىيىتى قاتارلىقلار . كىشىلەرمەلۇم بىر پائالىيەتنى ئوڭۇشلۇق ئورۇنلاش ئۈچۈن، ئادەتتىكى قابىلىيەت بىلەنئالاھىدە قابىلىيەتكىمۇ ئىگە بولۇشى زۆرۈر . ئادەتتىكى قابىلىيەت بىلەن ئالاھىدەقابىلىيەتنىڭ پائالىيەتتىكى مۇناسىۋىتى دىئالېكتىكىلىق بىرلىك مۇناسىۋىتىدىنئىبارەت .

    2) ئوقۇغۇچىلارنىڭ قابىلىيەت جەھەتتىكى پەرقى

قابىلىيەتنىڭ ئىندۋىدۇئال پەرقى كىشىلەرنىڭ قابىلىيىتىئوخشاش بولماسلىقىدا ئىپادىلىنىپلا قالماستىن ، يەنە ئوخشاش بىر خىلدىكىقابىلىيەتنىڭ تەرەققىيات سەۋىيىسىنىڭ يوقىرى – تۆۋەنلىكى ۋە قابىلىيەتنىڭئىپادىلىنىشىنىڭ بالدۇر – كېيىنلىك پەرقى جەھەتتىمۇ كۆرۈلىدۇ . قابىلىيەتنىڭئىندۋىدۇئال پەرقى ئادەتتىكى قابىلىيەت جەھەتتىمۇ ، ئالاھىدە قابىلىيەت جەھەتتىمۇئىپادىلىنىدۇ .

(1)  ئادەتتىكى قابىلىيەت بىلەن ئالاھىدە قابىلىيەت جەھەتتىكى پەرقى

ئادەتتىكى قابىلىيەت جەھەتتە : ئوقۇغۇچىلارنىڭ ۆۈزىتىشقابىلىيىتى ، جتىرە قابىلىيىتى ، تەپەككۇر قابىلىيىتى ، قاتارلىق جەھەتلەرنىڭھەممىسىدە ئوخشاش بولمىغان ئالاھىدىلىكلەر ئىپادىلىنىدۇ .

ئىدراك جەھەتتە : بەزى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىدراك قىلىشىسېنتىزلاش تىپىگە مەنسۇپ بولۇپ ، ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى پۈتۈنلۈك ، ئومۇملاشتۇرۇشكۈچى كۈچلۈك بولىدۇ . بىراق ئانالىز قىلىشتا ئاجىزراق بولىدۇ .

خاتىرە جەھەتتە : بەزى ئوقۇغۇچىلارنىڭ كۆرۈش خاتىرىسىكۈچلۈك ، بەزىلىرىنىڭ ئاڭلاش خاتىرىسى كۈچلۈك ، بەزىلەر ھەرىكەت خاتىرىسىگەئادەتلەنگەن . بەزى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەستە قالدۇرۇشى تېز بولۇپ ، ئۇنتۇشى ئاستابولىدۇ . بەزىلەرنىڭ ئەستە قالدۇرۇشى ۋە ئۇنتۇشىمۇ ئاستا بولىدۇ . يەنەبەزىلىرىنىڭ ئەستە قالدۇرۇشىمۇ تېز ، ئۇنتۇشىمۇ تېز بولىدۇ . يوقىرىقىلارغائاساسەن ، ئەستە قالدۇرۇشنى كۆرۈش تىپى ، ئاڭلاش تىپى ، ھەرىكەت تىپى دەپ بۆلۈشكەبولىدۇ .

خىيال جەھەتتە : خىيال جەھەتتىكى ئىندىۋىدۇئال پەرق ئەڭئاۋال ئۇنىڭ كۈچلۈكلۈكىدە ئىپادىلىنىدۇ . خىيال قابىلىيىتى كۈچلۈك ئادەملەرنىڭخىيال تەسەۋۋۇرى ئېنىق ، جانلىق بولىدۇ . خىيال قابىلىيىتى ئاجىزلارنىڭ خىيالتەسەۋۋۇرى ئاجىز بولىدۇ . بۇنىڭدىن باشقا ، خىيالنىڭ كەڭ دائىرىلىكى ، بايلىقىمەزمۇنىنىڭ ئىجادىيلىقى جەھەتلەردىمۇ ئىندىۋىدۇئال پەرقلەر بولىدۇ .

تەپەككۇر جەھەتتە : تەپەككۇردىكى ئىندىۋىدۇئال پەرقلەرتەپەككۇرنىڭ چۇڭقۇرلىقى ، لوگىكىلىقى ، مۈستەقىللىكى ، ۋە خاراكتېرى ، سەزگۈرلۈكىقاتارلىق جەھەتلەردە ئىپادىلىنىدۇ .

ئالاھىدە قابىلىيەت جەھەتتە : ئالاھىدە ئىقتىدارلىقئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىندىۋىدۇئال پەرقلىرىنىڭ ئىپادىسى تېخىمۇ روشەن بولىدۇ .

(2)  قابىلىيەتنىڭ تەرەققىيات سەۋىيىسى جەھەتتىكى پەرقلەر .

قابىلىيەتنىڭ تەرەققىيات سەۋىيىسى جەھەتتەئوقۇغۇچىلاردا بىر – بىرىگە ئوخشىمايدىغان تۈرلۈك ئەھۋاللار بار . بىز ئادەتتەئوقۇغۇچىلارنى قابىلىيىتى ئادەتتىكىدىن يوقۇرىلار ( تالانتلىقلار ) ، قابىلىيىتىئادەتتىكىلەر ۋە قابىلىيىتى ئادەتتىكىدىن تۆۋەنلەر دەپ ئۈچ تۈرگە ئاجرىتىمىز .تەتقىقاتلارغا ئاساسلانغاندا ، ئەقلىي قابىلىيەتنىڭ تارقىلىشى نورمال تارقىلىشبولۇپ ، ئىككى بېشى كىچىك ، ئوتتۇرىسى چوڭ بولىدۇ . تەتقىقاتلار نەتىجىسىدىن شۇنىكۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، ئەقلىي قابىلىيىتى ئۈستۈن ۋە ئەقلىي قابىلىيىتى ئوتتۇراھالئادەملەر كۆپ ساننى تەشكىل قىلىدۇ . بۇ تۇغما ئېرسىي ئامىل ۋە كېيىنكى تەربىيەشارائىتىغا مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ . ئەگەر كېيىنكى تەربىيە دەل ۋاقتىدا بولۇپ،مۇۋاپىق ئۇسۇل بىلەن تەربىيىلەنسە ، شەخسى ئۆزىمۇ سوبيېكتىپ تىرىشچانلىقىنى ئىشقاسالسا ، كۆپلەپ ئىقتىساس ئىگىلىرىنى تەربىيىلەپ يېتىشتۈرۈش تامامەن مۈمكىن .  قابىلىيەتنىڭ ئىلگىرى – كېيىن مەلۇم بولۇشى ھەر كىمدەئوخشىمىغان ياش باسقۇچىدا ئىپادىلىنىدۇ . بەزىلەرنىڭ قابىلىيىتى بالىلىق دەۋرىدىلامەلۇم بولىدۇ . بۇنداق ئەھۋالنى قابىلىيەتنىڭ بالدۇر ئىپادىلىنىشى دەيمىز .

   قابىلىيەتنىڭ بالدۇر ئىپادىلىنىشىنىڭ ئەكسچە ، بەزىلەرنىڭئالاھىدە قابىلىيىتى كېيىنىرەك ئىپادىلىنىدىغان ئەھۋاللارمۇ بولىدۇ . ئۆمرىنىڭئاخىرقى مەزگىللىرىدە ئاندىن ئىپادىلىنىدۇ .

   (3) ئەقلىي قابىلىيىتى ئۈستۈن بالىلار ئۈستىدە ئانالىز

   پسىخىك تەرەققىيات بولۇپمۇ ئەقلىي قابىلىيەت تەرەققىياتىداتەڭ قۇراملىق بالىلارنىڭ سەۋىيىسىدىن ئېشىپ چۈشىدىغان بالىلارنى ئەقلىي قابىلىيىتىئۈستۈن بالىلار دەپ ئاتايمىز . ئەقلىي قابىلىيىتى ئۈستۈن بالىلارنىڭ شەيئىلەرنىئىدراك قىلىشى بوۋاقلىق دەۋرىدىلا مەلۇم بولىدۇ . ئۇلارنىڭ ئىدراكلىقلىقىنىڭئەتىراپلىقى ، ئىنچىكىلىكى توغۇرىلىقى ، تېزلىكى جەھەتتە ، دىققىتىنى مەركەزلىشىشىۋە كەڭلىكى جەھەتتە ، خاتىرىسىنىڭ تېزلىكى ، توغرلىقى جەھەتتە تەپەككۇرىنىڭكەڭلىكى چۇڭقۇرلىقى ۋە جانلىقلىقى جەھەتتە بىر قەدەر ياخشى تەرەققىياتقا ئىگە .مۇشۇ بىلىش قابىلىيەتلىرىنىڭ بىر قەدەر مۈكەممەل بىرىكىشى نەتىجىسىدە ئۇلار تەڭقۇراملىق بالىلارنىڭ سەۋىيىسىدىن ئېشىپ چۈشىدۇ . بۇنداق بالىلار كۆپىنچەكىچىكىدىنلا مەلۇم بولۇپ ، كۆزگە چېلىقىدۇ . شۇڭا كىشىلەر بۇنداق بالىلارنى «بالدۇر ئەقىل كىرگەن بالا » ، « دانىشمەن بالا » دەپ ئاتىشىدۇ .  

  ئەقلىي قابىلىيىتى ئۈستۈن بالىلارنىڭ ئالاھىدىلىكى ئۇلار كۆرۈش ، ئاڭلاش ،جەھەتلەردە ئىنچىكە پەرق قىلىش قابىلىيىتىگە ئىگە . كۈچلۈك خاتىرە قابىلىيىتىگە ،تۇراقلىق دىققەت قىلىش قابىلىيىتىگە ئىگە بولغانلىقدىن تاشقىرى ، بەلگىلىكدەرىجىدە ئاستراكتلاش ۋە ئومۇملاشتۇرۇش ، باشلانغۇچ دەرىجىدىكى ئەقلىي خۇلاسەچىقىرىش قابىلىيەتلىرى دەسلەپكى قەدەمدە تەرەققىي قىلغان بولىدۇ .

  ئەقلىي قابىلىيىتى ئۈستۈن بالىلارنىڭ ئەقلىي قابىلىيىتى بىلەن بىرەركەسپتىكى پەۋقۇلئاددە قابىلىيىتى بەك تەرەققىي قىلىپ كېتىشىدە ئۇلارنىڭفىزىئولوگىيىلىك جەھەتتىن بىر قەدەر ياخشى تەبىئىي شەرتكە ئىگە بولۇشتىن باشقا ،ئاساسەن ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانىدىكى كېيىنكى شارائىتى ۋە ئۆزىنىڭ سوبيېكتىپتىرىشچانلىقى ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە بولىدۇ .

  مەكتەپلەردە ئوقۇتقۇچىلارنىڭ مەسئۇلىيىتى تالانتلىق كىشىلەرنى بايقاش ۋەئۇلارنى تەربىيىلەشتىن ئىبارەت . شۇڭلاشقا ئەقلىي قابىلىيىتى ئادەتتىكىدىن يوقىرىبالىلارنى بالدۇرراق بايقاپ ، ئۇلارنى ئىخلاس بىلەن تەربىيىلىشىمىز ، مۇۋاپىقئۇسۇل قوللىنىپ ، رىغبەتلەندۈرۈپ ، ھەر بىر ئوقۇغۇچىنىڭ قابىلىيىتىنى تەرەققىياتقائېرىشتۈرۈشىمىز لازىم .

  (4) ئەقلىي قابىلىيىتى تۆۋەن بالىلار ئۈستىدە ئانالىز

      ئەقلىي قابىلىيىتى تۆۋەن بالىلا دېگىنىمىز —ئەقلىيقابىلىيىتى تەرەققىياتىدا تەڭ قۇراملىق بالىلارنىڭ سەۋىيىسىدىن كۆرىنەرلىك دەرىجىدەكېيىن قالغان بالىلار ياكى شۇ جەھەتتە چاتىقى بار بالىلار كۆزدە تۇتۇلىدۇ . بۇنداقئەھۋال ئادەتتە كېسەللىك دەرىجىسىگە كىرىدۇ . ئېلىمىزدىكى پسىخولوگىيە خادىملىرىبىلەن تىببىي خادىملارنىڭ تەكشۈرۈپ تەتقىق قىلىشىچە ، بالىلارنىڭ ئەقلىيقابىلىيىتتە كېيىن قېلىش ئەھۋالىنى يېنىك ، ئوتتۇرا ، ئېغىر دەپ ئۈچ دەرىجىگەبۆلگەن . ئەقلىي قابىلىيەتنىڭ يېنىك دەرىجىدە كېيىن قالغانلارنىڭ ئىپادىسىتۆۋەندىكىدەك بولىدۇ .

ئۇلار تۇرمۇشتا ئۆزىنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالايدۇ . ئاددىيئەمگەكلەرگە يارايدۇ . راۋان سۆزلىيەلەيدۇ . بىراق ئۆگىنىشتە قىنىلىدۇ . سانلارئۇقۇمىنى ئىگىلىشى ناچار بولۇپ ، ھېسابلاشتا قىنىلىدۇ .

    ئەقلىي قابىلىيىتى ئوتتۇرا دەرىجىدە كېيىن قالغانلارنىڭ ئىپادىسىتۆۋەندىكىدەك بولىدۇ . بۇلار تۇرمۇشتا ئۆز ھۆددىسىدىن يېرىم – ياتا چىقالايدۇ .يۈرۈش – تۇرۇش ھەركىتى يامان ئەمەس . بىراق ، چاتىقى بار . تۇرمۇشتىكى ئاددىيگەپلەرنى قىلالايدۇ . ئۇزۇنراق جۈملىلەرنى سۆزلىيەلمەيدۇ . تىلى كەم ياكى يەككەتاۋۇشلارنى تەلەپپۇز قىلىدۇ . ساننى ھېسابلاشنى بىلمەيدۇ .

  ئەقلىي قابىلىيەتتە ئېغىر دەرىجىدە كېيىن قالغانلار ئاساسەن نېرۋاكېسەللىكىگە گىرىپتار بولغانلار كۆزدە تۇتۇلىدۇ .

  ئەقلىي قابىلىيىتى يىنىك دەرىجىدە كېيىن قالغانلار بىلەن بىر قىسىم ئوتتۇرادەرىجىدە كېيىن قالغان بالىلارنىڭ پائالىيەتتىكى پسىخىك ئالاھىدىلىكى تۆۋەندىكىدەكبولىدۇ . بۇلارنىڭ بىرەر شەيئىنى ئىدراك قىلىش سۈرئىتى تۆۋەن ، تار دائىرىدەبولىدۇ . لوگىكىلىق پىكىر قىلالمايدۇ . بۇنداق بالىلارنىڭ تىلى كېيىن چىقىدۇ.ئاستا تەرەققىي قىلىدۇ . بۇنداق بالىلارنىڭ ئەقلىي قابىلىيەتتە كېيىن قېلىشىبىرەر پسىخىك جەرياننىڭ بۇرۇلۇشىدىن ئەمەس ، بەلكى پۈتكۈل پسىخىك سەۋىيىسىنىڭتۆۋەنلىكىدىن بولىدۇ . ئەقلىي قابىلىيەتتىكى ناچارلىق كۆپىنچە چوڭ مېڭەفونكسىيىسىنىڭ تولۇق يېتىلمەسلىكى ياكى نېرۋا سېستىمىسىدىكى سوزۇلما خاراكتېرلىككېسەللىكلەردىن كېلىپ چىقىدۇ . بۇنىڭدىن باشقا ، يەنە بىئولوگىيىلىك،فىزىئولوگىيىلىك سەۋەبلەر ، ئىجتىمائىي مۇھىتتىكى سەۋەبلەر ، تۇغۇتتىن ئىلگىرى ،تۇغۇت مەزگىلى ۋە ئۇنىڭدىن كېيىنكى ئامىللارمۇ سەۋەبچى بولىدۇ .

   تۇغۇتتىن ئىلگىركى ئامىللار دېگەندە ، تۇخۇمداننىڭبۇزۇلۇشى ، ئانىنىڭ ئېغىر ئاياغ مەزگىلىدە تۆرەلمىنىڭ مېڭە تەرەققىياتىغا زىيانلىقكېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇشى بىلەن ، ھەر خىل دورىلارنى ئىستىمال قىلىشى ،زەھەرلىك دورىلار بىلەن زەھەرلىنىپ قېلىشى قاتارلىق سەۋەپلەر بالىلارنىڭ ئەقلىيقابىلىيىتىنىڭ تۆۋەن بولۇشىغا سەۋەب بولۇپلا قالماستىن ، بەلكى غەيرى تۇغۇلۇشنىكەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ .

  تۇغۇت مەزگىلىدىكى ئامىللارغا باغلىق دېگىنىمىز — تۇغۇتنىڭ قىيىن بولۇشى ،بالىنىڭ تۇنجۇقۇشى قاتارلىق ئامىللارغا باغلىق بولىدۇ .

  تۇغۇتتىن كېيىنكى ئامىللار دېگەندە ، بالا تۈرلۈك ئېغىر كېسەلگە دۇچاربولغاندىن كېيىن ( مېڭە ياللۇغى ياكى مېنىنگىت ) مېڭە پوستلىقى مەلۇم دەرىجىدەبۇزۇلىدۇ . نەتىجىدە بالىنىڭ ئۆسۈشىگە تەسىرى بولىدۇ . يوقىرقىلاردىن باشقا ، يەنەمەلۇم بولمىغان ئامىللارمۇ بولۇشى مۈمكىن .

    2 . ئوقۇغۇچىلارنىڭ خاراكتېر جەھەتتىكى پەرقلىرى

1) خاراكتېر توغرىسىدائومۇمىي چۈشەنچە

خاراكتېر دېگىنىمىز :شەخسنىڭ رېئاللىققا تۇتقان پوزىتسىيىسىدە ۋە ھەرىكەت قىلىقلىرىدا ئىپادىلىنىدىغانبىر قەدەر تۇراقلىق ، مۇقىملىشىپ قالغان پسىخىك ئالاھىدىلىكلەردىن ئىبارەت .

ئىندىۋىدۇئال ئالاھىدىلىكھەممىدىن ئاۋال كىشىلەرنىڭ خاراكتېرىدا گەۋدىلىك ئىپادىلىنىدۇ . مەسىلەن :كىشىلەرنىڭ بەزىلىرى تىرىشچان ، تۈز كۆڭۈل ، سېخى ، كەمتەر كېلىدۇ . بەزىلىرىھورۇن ، مەنمەنچى ، بېخىل ، تەپەككۇر كېلىدۇ . بەزىلىرى سەمىمىي ساداقەت ، پىداكار، بەزىلەر شاختىن – شاخقا قونۇپ يۈرىدۇ ، پايدىنى دەپ ۋىجدانىدىن كېچىدۇ ،دېگەندەك سۆزلەرنى دائىم ئاڭلاپ تۇرىمىز . بۇ ئالاھىدىلىكلەر ئادەمنىڭ خاراكتېرئالاھىدىلىكلىرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ . دېمەك خاراكتېر بىر ئادەمدە مەۋجۇت بولغانئالاھىدىلىكلەرنىڭ ئومۇمىي ئاتىلىشىدىن ئىبارەت .

ئادەمنىڭ شەيئىلەرگە بولغانپوزىتسىيىسىدە بەزىدە تادىپىي خاراكتېرلىك ئىپادىلەر بولىدۇ . بۇنداق قىلىقلارنىئادەمنىڭ خاراكتېر بەلگىسى دەپ ھېسابلاشقا بولمايدۇ . مەسىلەن :

ئادەمنىڭ رېئاللىققاپوزىتسىيىسى ۋە ئۇنىڭ ئىپادىسى بولغان قىلىقلىرىدا ھامان ، بىر ئادەمنىڭ ئۆزىگەخاس ئىپادىلەش ئۇسۇلى بولىدۇ . ئوقۇغۇچىلارنى ھەر بىرىنىڭ خاراكتېر ئالاھىدىلىكىگەئاساسەن تەربىيىلەشكە بولىدۇ .