نەمۇنىچىلارنىڭ ئىشئىزلىرىنى دورىتىش تەربىيىسى ئېلىپ بېرىشتا ئوقۇتقۇچىلار تۆۋەندىكىلەرگە دىققەتقىلىشى كېرەك :

بىرىنچى، مەكتەپنىڭ ئۇتۇقۋە ئىلغارلىق ئىش ئىزلىرىنى ، كەلگۈسى تەرەققىيات مەنزىرىسىنى ئوقۇغۇچىلارغاكۆرگەزمە قىلىپ كۆرسىتىپ ، ئوقۇغۇچىلاردا مەكتەپنى سۆيۈش ھېسسىياتىنى پەيدا قىلىش.

ئىككىنچى، كۆپ سانلىقئوقۇغۇچىلارنىڭ كوللېكتىپ شان – شەرەپ ھېسسىياتىدىن پايدىلىنىپ، باشقائوقۇغۇچىلارنى تەربىيىلەش .

ئۈچىنچى، تۈرلۈكشەكىللەردىن پايدىلىنىپ ، سىنىپنىڭ ئىلغارلىق ئىش ئىزلىرىنىڭ پۈتۈن كوللېكتىپبىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى كۆرسىتىپ بېرىش .

تۆتىنچى ، ئوقۇغۇچىلارنىمەكتەپ ۋە سىنىپنى سۈيۈش پائالىيىتىگە تەشكىللەش، ئوقۇغۇچىلارنىڭ كوللېكتىپنىياخشىلاش ئىرادىسىنى كۈچەيتىش كېرەك .

(4) ئوقۇغۇچىلارنىڭكوللېكتىپنىڭ ئىستىقبالىغا تەلپۈنۈش روھىدىن تولۇق پايدىلىنىش .

ياش ئوقۇغۇچىلار خىيالچانكېلىدۇ ، خام خىيالنى تولا قىلىدۇ ، خام خىيال بولسا ئىجادىي پائالىيەتلەرنىڭمۈقەددىمىسىدۇر . ئىرادە ھەرىكىتىنىڭ بىر خىل ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچىدۇر .

(5) ئوقۇغۇچىلارنىڭكوللېكتىپقا تۇتقان پوزىتسىيىسى بىلەن خاراكتېرىدىكى ئالاھىدىلىكلەرگە دىققەتقىلىش كېرەك .

كوللېكتىپ ئەزالىرىنىڭكوللېكتىپقا قاراتقان پوزىتسىيىسى ئۇلارنىڭ كوللېكتىپ كۆز قارىشى ، ئەخلاقىي ئېڭىبىلەن مۇناسىۋەتلىك ، بەزىدە ئۇلارنىڭ خاراكتېرىدىكى ئالاھىدىلىك بىلەنمۇناسىۋەتلىك بولىدۇ .

4) ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئۆزىنىڭئەخلاقى تىرىشچانلىقلىرى ئارقىلىق ئېسىل ئەخلاقىي پەزىلەتلەرنى يېتىلدۈرۈش

ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئېسىلئەخلاقى پەزىلىتىنى يېتىلدۈرۈش ئۈچۈن ئالدى بىلەن ئۆز – ئۆزىنى تەربىيىلەشقابىلىيىتىنى يېتىلدۈرۈش كېرەك . ئۆسمۈر ياشلارنىڭ ئىدىيىۋى ئەخلاق پەزىلىتىتەربىيە ۋە باشقا تاشقى تەسىراتلار ئاستىدا ئۇلارنىڭ تونۇشى ئەمەلىي پائالىيەتلىرىئارقىلىق پەيدا بولۇپ تەرەققىي قىلىدۇ . شۇڭا ، ئۇلار تەربىيە ئوبيېكتى بولۇپلاقالماستىن، بەلكى تەربىيىنىڭ سوبيېكتى ھېسابلىنىدۇ . ئۆز – ئۆزىنى تەربىيىلەشدېگىنىمىز ؛ بىر كىشىنىڭ ئېسىل ئىدىيىۋى ئەخلاق پەزىلەتلىرىنى يېتىلدۈرۈش ئۈچۈن،ئاڭلىق ھالدا ئىدىيە ئۆزگەرتىش بىلەن ھەرىكىتىنى تىزگىنلەش پائالىيىتىدىن ئىبارەت.

5) ئېسىل ئەخلاقىيپەزىلەتلەرنى يېتىدۈرۈشتە ئادەمگە قاراپ ئىش كۆرۈش

ئوخشاش ياشتىكىئوقۇغۇچىلارنىڭ پسىخىك ئالاھىدىلىكى ۋە ئەقىل تەرەققىياتى جەھەتتە پەرق بولىدۇ .شۇنداقلا روھى قىياپىتى، ئەخلاقى پەزىلەتلىرى جەھەتتىنمۇ پەرقلىنىدۇ . مانا بۇئەھۋال تەربىيىچىلەردىن ئېسىل ئەخلاقىي پەزىلەتلەرنى يېتىلدۈرۈشتە ئەمەلىيەتنىنەزەردە تۇتۇش كېرەكلىكىنى ، ئوبيېكتىغا قاراپ ئىش كۆرۈش لازىملىقىنى تەلەپ قىلىدۇ.

6) مەكتەپ تەربىيىسى بىلەنئائىلە تەربىيىسىنى يېقىندىن ماسلاشتۇرۇش

مەكتەپ تەربىيىسى – مائارىپفاڭجېنى بىلەن مائارىپ مەقسىتىگە ، باشلانغۇچ ، ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىنىڭجىسمانىي ۋە پسىخكىلىق تەرەققىياتنىڭ ئالاھىدىلىكلىرىگە ئاساسلىنىپ، توغرا تەربىيەمەزمۇنى ۋە توغرا ئۇسۇللار ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدىغان مەقسەتلىك ، پىلانلىق ،تەشكىللىك تەربىيە پائالىيىتىدىن ئىبارەت . مۇشۇنداق پائالىيەت ئارقىلىق قىسقامۈددەت ئىچىدە ئوقۇغۇچىلارنىڭ سوتسىيالىستىك كۆزقاراش ۋە ئىشەنچى ، ھەرىكەتئادەتلىرىنى شەكىللەندۈرىدۇ . ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەقىل ۋە ئىندىۋىدۇئال ئەخلاقىيپەزىلەتلىرىنىڭ تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ . جەمئىيەت ۋە ئائىلىلەرنىڭئوقۇغۇچىلىرىنى تارقاق ، ستىخىيىلىك ھالدا تەربىيىلىشىگە قارىغاندا ، مەكتەپتەربىيىسى يېتەكچى رول ئوينايدۇ .

ئائىلە تەربىيىسىئوقۇغۇچىلارنىڭ ئېسىل ئەخلاقى پەزىلەتلىرىنىڭ شەكىللىنىشىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ .ئائىلە جەمئىيەتنىڭ « ھۈجەيرىسى » . ئائىلە باشلىقلىرى بالىلارنىڭ بىرىنچىئوقۇتقۇچىسى ئاتا – ئانىلارنىڭ ھەر بىر سۆز ، ھەرىكەتلىرى بالىلارغا بىۋاسىتە ھەمبىلىندۈرمەي تەسر كۆرسىتىدۇ . قەدىمدىن ھازىرغىچە قەدىىمدىن ھازىرغىچە ، جۇڭگودىنچەتئەللەرگىچە مائارىپچىلار ئائىلە تەربىيىسىگە ناھايىتى ئەھمىيەت بەرمەكتە .

ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئېسىلئەخلاقىي پەزىلەتلىرىنىڭ شەكىللىنىشى ئالدى بىلەن ئائىلە تەربىيىسى بىلەن زىچمۇناسىۋەتلىك .
 

§4. ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچار ئوقۇغۇچىلارنىڭ پىسخىك ئالاھىدىلىكى ۋە ئۇنى تۈزىتىش
 

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچى دېگىنىمىز - سوتسىيالىستىك ئەخلاق ئۆلچەملىرىگە خىلاپلىق قىلىپ ، ئېغىرئەخلاقىي خاتالىقلارنى ئۆتكۈزگەن ئوقۇغۇچىلارنى كۆرسىتىدۇ .

1- ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىپادىسى ۋە پىسخىك ئالاھىدىلىكى

1) بىلىش جەھەتتىكى پىسخىكئالاھىدىلىكى

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەخلاقىي بىلىمى يوق ، قارىغۇلارچە ئىش قىلىدۇ . ئەخلاقىي كۆزقارشى  مۇجمەل ، ھەق بىلەن ناھەق، ياخشىلىقبىلەن يامانلىقنى ئايرىمايدۇ. مەسىلەن: ئۇلار ، لۈكچەكلىك، بۇزغۇنچىلىق،ۋەھشىلىكنى قەھرىمانلىق ھېسابلايدۇ . قانداقتۇر بىرتۈركۈم بىكار تەلەت « ۋىژدانلىقئاغىنىلەر» بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنى «دوستلىق» ھېسابلايدۇ . ئوغرلىقھەرىكەتلىرىنى « بەدەن بىلەن مېڭە بىرلەشكەن ئەمگەك» دەپ قارايدۇ . باشقىلارغاياردەم بېرىشنى « يالغان ئاكتىپچىلىق» ھېسابلايدۇ . ياخشى يەپ – ئىچىپ، بۇزۇپ – چېچىشنى«ئەمەلىي نەپ» ھېسابلايدۇ ۋە ئۇنى ئۆزىنىڭ ئەمەلىي غايىسى قىلىۋالىدۇ . ئۇلارمۇشۇنداق «ئەمەلىي نەپ»نى دەپ باشقىلارغا زىيان كەلتۈرۈشتىن يانمايدۇ .

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ مېڭىسىدىكى نەرسىلەرنىڭ ھەممىسى پاسسىپ نەرسىلەر ئەمەس . ئاكتىپ(ئىجابىي) تەرەپلىرىمۇ بولىدۇ . ئەمما ، پاسسىپ ئامىللار ئۈستۈنلىكنى ئىگىلەپ،ئۇلارنىڭ ھەركەت مۇددىئاسىغا ئايلىنىپ قالغان . مەسىلەن: ئۇلار باشقىلارنىڭنەرسىلىرىنى ئوغىرلاشقا كىرىشكەندە ئىكىلىنىدۇ . ئارىسالدى بولىدۇ . ئوغىرلىقىبىرىنچى قېتىم ئاشكارىلىنىپ قالغاندا يۈزى قىزىرىدۇ . قورقۇش ۋە خىجالەتچىلىك ھېسقىلىدۇ . بۇ قىلىقنىڭ ئەخلاقسىزلىق ئىكەنلىكىنى مۈجمەل تونويدۇ . پۇشايمان قىلىپخىجىل بولىدۇ . مانا بۇلار ئىجابىي ئامىللارنىڭ ئىپادىلىرىدۇر .

2) ھېسيات جەھەتتىكى پېسخىكئالاھىدىلىكى

①ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلار ئۇرۇش، تىللاش، ئەيىبلەش، مەسخىرە قىلىش، سولاپ قويۇشلار ئىچىدەئۆسكەچكە ، ئۇلار بىلەن ئوقۇتقۇچى ، ئاتا - ئانا ۋە قانۇن ئورۇنلىرى ئوتتۇرسىداقارشىلىق ھېسيىات بولىدۇ .

②ھېسياتى چىرايىدا ئوڭايلابىلىنىپ قالىدۇ . ھەر ۋاقىت ھەرىكىتى نورمال ئەمەس. ئۇلار خۇشال بولغانداسەبىيلەرچە ۋارقىراپ كېتىدۇ، ئاچچىقلانغاندا غەزەپلىنىپ يېرلىپ كەتكۈدەك بولۇپكېتىدۇ .

③ئۇلاردا ھەق بىلەن ناھەق ،ياخشىلىق بىلەن يامانلىق، مۇھەببەت بىلەن نەپرەت روشەن ئەمەس. بەزىلىرى شەرەپنىنۇمۇس، نۇمۇسنى شەرەپ ھېساپلايدۇ .

④ئوڭاي تېرىكىدۇ . ئۇلار تېرىككەندەئىشنىڭ ئاقىۋىتى بىلەن ھېسابلاشمايدۇ .پۇرسەتتىن پايدىلىنىپ ئاچچىقىنىچىقىرىۋالىدۇ .

⑤ھېسياتى غەيرى، ھەركىتىئىپتىدائىي بولىدۇ. خاتالاشقاندا « پۇشايمان » ھىس قىلىدۇ . كېيىن ھىچ ۋەقەسى يوقدېگەن ھېسياتقا كېلىدۇ . ئۇلار ھەممىلا ئىشىنى مەنىسىز ھېسابلايدۇ . ھەتتاياشاشتىن ئۆلۈش ئەۋزەل دەپ قارايدۇ  .

⑥ھېسياتى ئۆزگىرىشچان ،كەيپىياتى تۇراقسىز بولىدۇ . بۇنداق ئوقۇغۇچىلار بەزىدە ناھايتى يامان، بەزىدەتەسىرلىنىپ، ھاياجانلىنپ كېتىدۇ . تەربىيە بەرسە خاتالىقىغا ئېچىنىدۇ، تۈزىتىشكەبەل باغلايدۇ . لېكىن ، بۇ خىل ھېسيات نۇرغۇن ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلاردا ناھايتى تېزلا يوقاپ كېتىدۇ . بەزىدە خاتالىقىنى يەنە تەكرارلايدۇ .

3) ئىرادە جەھەتتىكى پىسخىكئالاھىدىلىكى

①ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىرادىسى ئاجىز بولىدۇ .

② ئۇلارنىڭ ئۆزىنىتۇتۇۋېلىش كۈچى ئاجىز بولۇپ ، توغرا ئىدىيە بىلەن ئۆز ھەركىتىنى چەكلىيەلمەيدۇ .

4)ھەرىكەت ئادىتى جەھەتتىكىپىسخىك ئالاھىدىلىكى

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ بەزىلىرى ئاغزىنى ئاچسىلا تىللاش ، قول كۆتۈرسىلا مۇشتىلاشقاتارلىق يامان ئادەتلەرنى ئۆزلەشتۈرۋالغان بولىدۇ . بەزىلىرى تاماكا چېكىش، ھاراقئېچىش، ئوغىرلىق ، بۇلاڭچىلىق قىلىشتەك يامان ھەركەتلەرنى يۇقتۇرۋالغان بولىدۇ .مۇئامىلىدە بوزەكنى بوزەك قىلىپ، ياماندىن قورقىدۇ . مۇشتۇمىزورغا خۇشامەت قىلىدۇ. ئاجىزنى بوزەك قىلىپ ھۇزۇرلىنىدۇ . ئۆگىنىشكە قىزىقمايدۇ . بۇنداق ئوقۇغۇچىلارنىڭئالاھىدىلىكى : مەدەنىي كۆڭۈل ئىچىش ۋە تەنتەربىيە پائالىيەتلىرىنى ياخشى كۆرىدۇ .

شۇڭا ، ئوقۇتقۇچىلار بۇنداقئالاھىدىلىكتىن پايدىلىنىپ ، تۈرلۈك شەكىلدىكى پائالىيەتلەرنى تەشكىللەپ ،ئۇلارنىڭ ئۆز قابىليىتىنى جارى قىلىش پۇرسىتىنى يارتىپ بىرىش كېرەك .

5) خاراكتېر جەھەتتىكىپىسخىك ئالاھىدىلىكى

①ئەمگەككە تۇتقانپوزىتسىيىسى

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمگەككە تۇتقان پوزىتسىيىسى پاسسىپ بولىدۇ . ئەمگەك قىلىشقائادەتلەنمىگەن بولىدۇ . بىراق ، ئۇلار كۈچ – قۇۋەتكە تولغان بولۇپ ، نورمۇلۇقكۆتۈرە ئالىدىغان ئىشلارنى ئىنتايىن تېزلىك بىلەن ئورۇنلايدۇ . مەلۇم جەھەتتەئىجادچانلىق روھىنىمۇ ئىپادىلەيدۇ . لېكىن، ئۇلاردا ئېنىق ئۆگىنىش مەقسىتىۋەئاڭلىق ئۆگىنىش پوزىتسىيىسى بولمايدۇ . ئۆگىنىشكە ئادەتلەنمىگەن بولىدۇ .

②كوللىكتىپقا ۋە باشقىلارغاتۇتقان پوزىتسىيىسى

ئۇلاردا توغرا ئاممىۋى كۆزقاراش ۋە كوللېكتىۋىزىملىق ئىدىيە بولمىغانلىقتىن ، كوللېكتىپ  ئىچىدە ئىنتىزام چەكلىمىسىنى قوبۇل قىلىشنى خالىمايدۇ. شەخسىيەتچى، لېكىن ئۇلارنىڭ بىر ئالاھىدىلىكى ئۇلار خاتالىقىنى تۈزۈتىشكە ياردەمبېرىدىغان ئوقۇتقۇچىنى ھخرمەت قىلىدۇ .

③ ئۆزىگە تۇتقانپوزىتسىيىسى

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ كۆڭلىدە غورۇر ۋە كەمسىتىش بولۇپ ، بۇ ئۇلارنىڭ ھەركىتىنىباشقۇردىغان ئىككى خىل زىددىيەت ھېسابلىنىدۇ . ئۇلار ئۆزىنى ھۈرمەتلەيدۇ .باشقىلارغا تېز پۈكمەيدۇ . باشقىلارنىڭ ئۆزىنى كەمسىتىشكە يول قويمايدۇ .باشقىلارنىڭ ئۆز خاتالىقلارنى ئوتتۇرىغا سۆرەپ چىقىشنى خالىمايدۇ . تەنقىد قىلىشنىخالىمايدۇ . ئوقڭتقۇچى ، ئاتا - ئانا ، ۋە كوللېكتىپنىڭ ئەيىبلىشىدىن قورقىدۇ،بۇنداق ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئالاھىدىلىكى : ئوقۇتقۇچىنىڭ ھۈرمىتىگە ئېرىشسە ، ئۆزىگەتاپشۇرغان ئىشنى بىجاندىل ئورۇنلايدۇ . بۇنىڭدىن تەقدىرلىنىپ ياكى مۇكاپاتلانساخىجالەت بولىدۇ .

6)قابىليەت جەھەتتىكىپىسخىك ئالاھىدىلىكى

ئەخلاقىي پەزىلىتى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ نۇرغۇن يامان ئادەتلىرىدىن باشقا ، يەنە ئاكتىپ ئىجابى تەرەپلىرىمۇبولىدۇ . بەزىلىرى تەشكىللەش قابىليىتىگە ئىگە ئىكەنلىكىنى ، بەزىلىرى تەنتەربىيەماھىرلىرى ئىكەنلىكىنى .... ۋە ھەر خىل ماھارەت قابىليەتلىرىگە ئىگە  ئىكەنلىكىنى ئۇچىرتىمىز . ئۆگىنىشتە بەزىلىرىنىڭدىققەت كۈچى تۇراقسىز بولۇپ، ئۇلار ئوڭايلا سىرتقى تەسىرگە بېرىلىدۇ . بەزىلىرىنىڭخاتىرە كۈچى ئاجىز ، بەزىلىرى ئىرادىسىز، بەزىلىرىنىڭ يېزىق ۋە تىل قابىليىتىناچار . بىلىمسىز ، قابىليەتسىز بولۇپ ، بالىلىق روھى تەرەققىياتى تولىمۇماسلاشمىغان بولىدۇ، ئومۇمىيلاشتۇرغاندا، ئەخلاق پەزىلىتى ناچار ئوقۇغۇچىلارنىڭبىلىم ئۆگىنىش جەھەتتىكى ھەر خىل قابىليەتلىرى تۆۋەن بولىدۇ .

2. ئەخلاقىي پەزىلەتتە ناچارلىقىنىڭ سەۋەبلىرى

1)ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەخلاقىي پەزىلەتتەناچارلىقىنىڭ ئوبىيكتىپ سەۋەبلىرى تۆۋەندىكىلەردىن ئىبارەت:

(1)جەمىيەتتىكى يامانتەسىرلەر

مەملىكىتىمىزدە بۇرژۇئازىيەيوقالغان بولسىمۇ، ئېكسپىلاتاتۇر سىنىپ ئىدىيىسىنىڭ چىرىتىشى ۋە قالدۇق تەسىرىھېلىمۇ ساقلىنىپ كەلمەكتە . زامانىۋىلاشتۇرۇشقا ئۆچلۈك بىلەن قارايدىغان،بۇزغۇنچىلىق قىلىدىغان، ئاز ساندىكى ئەكسىل ئىنقىلاپچىلار ھېلىمۇ مەۋجۇت . ئۇلارسوتسىيالىستىك تەرتىپنى بۇزۇپ، ھېچ نەرسىنى بىلمەيدىغان ئۆسمۈر ياشلارنى، كوناجەمئىيەتتىن قالغان سېرىق كىتاپ، يامان ئادەتلەردىن پايدىلىنىپ، فىئوداللىق،خۇراپىي، ئەكسىيەتچى ئىدىيە ۋە پەس ئارزۇ – ھەۋەسلەرنى تارقىتىپ، ئەيش – ئىشرەت،كەيپ – ساپا تۇرمۇش ئارقىلىق جەلىپ قىلىپ، ياشلارنى زەھەرلەپ، ئۇلارنى جىنايىئىشلارنى قىلىشقا قۇتراتتى .

  قانۇننى ئىجرا قىلىشتا قاتتىقبولماسلىق ۋە ئادىل بولماسلىق، جىنايى ھەرىكەت ۋە جىنايەتچى ئۇنسۇرلارغا كۈچلۈكزەربە بەرمەسلىك قاتارلىقلارمۇ ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەخلاقى ناچار بولۇشىغا تەسركۆرسىترىدۇ .  

(2)ئائىلە تەربىيسىنىڭناچارلىقى ۋە ناچار شارائىت تەسىرى

ئەخلاقى ناچارئوقۇغۇچىلارنىڭ ئائىلە تەربىيىسى بىلەن ئائىلە شارائىتىدىن ئالغان يامان تەسىرىتۆۋەندىكى بىر قانچە تەرەپتىن بولىدۇ:

①ئائىلىدىكى ناچارئىستىللار

ئائىلە باشلىقلىرىنىڭ يامانتەسىرى، مەسلەن: ئوغىرلىق، قىمارۋازلىق، تۇرمۇشتىكى  چىرىكلىك قاتارلىقلار بالىلارنى خاتا يولغا سېلىپ قويىدۇ .

②ئائىلىدە بالىلارنىباشقۇرۇشتا توغرا ئۇسۇل بولماسلىق ، تەربىيلەش ئۇسۇلى بىردەك بولماسلىق، بەزىدەچىڭ تۇتۇش، بەزىدە ئۆز مەيلىگە قويۇۋىتىش..... مەسلە  چىقسا نېمە قىلىشنى بىلمەي ، بالىنى تىللاش، ئۇرۇش، سولاپ قويۇش، باغلاپ قويۇش،ئاچ قويۇش ھەتتا ئۆيدىن قوغلاپ چىقىرىش....

③ئائىلە باشلىقلىرىنىڭبالىغا قويغان تەلىپى يۇقىرى بولماسلىق

لايىقىدا تەلەپ قويماسلىق ،ئارتۇقچە ئەركىلىتىش ، ئۆز مەيلىگە يول قويۇش ، بالىلارنىڭ بۇزۇلىشىنىڭ بىرىنچىقەدىمى.

④ئائىلە قۇرلۇشىنىڭبۇزغۇنچىلىققا ئۇچىرشى

ئائىلە شارائىتىنىڭتوساتتىن ئۆزگىرىشى ، ئاتا - ئانسىنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى بىلەن تەربىيە شارائىتىدىنمەھرۇم قېلىشى ياكى ئائىلىسنىڭ باشقا ئورۇندا بولۇشى، ئاتا - ئانىلارنىڭ ئاجىرشىپكېتىشى، باشقىدىن نىكاھلىق بولۇش ، مەلۇم مەزگىل خىزمەت مۇناسىۋىتى بىلەن باللىرىنىتەربىيلىيەلمەي قېلىشى ، تەربىيىنىڭ كۈچلۈك بولماسلىقى ، بالىلار روھى جەھەتتىن  زەربىگە ئۇچىرغاندىن كېيىن يامان ئادەملەرنىڭ تارتىپكېتىشى....

⑤ تۇرۇشلۇق جاي شارائىتىنىڭناچارلىقى ، ئاتا - ئانا تۇرمۇشنىڭ تېجەشلىك بولماسلىقى، ئائىلىدىكىئىسراپچىلىق....

(3) مەكتەپتىكى تەربىيەخىزمىتىدىكى يېتەرسىزلىكلەر

①مائارىپ فاڭجىنىنى توغرا ،تولۇق ئىزچىللاشتۇرماسلىق، دائىملىق ئىديىۋى خىزمەتكە سەل قاراش .

②ئەخلاقىي ناچارئوقۇغۇچىلارغا بىرنىڭ ئىككىگە بۆلۈنىشى بويىچە قارىماسلىق. ئۇلارغا سوغۇق مۇئامىلەقىلىش ، كەمسىتىش، ئەيىبلەش، غەمخورلۇق ۋە ياردەمگە ئېرشەلمەسلىك .

③رەھبىرى كادىرلار بىلەنئوقۇتقۇچىلارنىڭ مەسۇلىيەتسىزلىكى، ئەخلاقىي ناچار ئوقۇغۇچىلارغا نىسبەتەب «بىرنىڭ كاساپىتى مىڭغا » دېگەن كۆز قاراشتا بولۇش. ئۇلارنىڭ مەسىللىرىنى ھەلقىلىشتا ھېسياتقا قاراپ ئىش قىلىش ، قولنىڭ ئۇچىدا ئىشلەش.....

④مەكتەپ بىلەن ئائىلەتەربىيىسىنىڭ بىر – بىردىن ئاجىرلىپ كېتىشى .... قاتارلىقلار.

    2) ئوقۇغۇچىلار ئەخلاقىي پەزىلىتىناچارلىقىنىڭ سۇبىيېكتىپ سەۋەبلىرى