ئاغوپرۇق زاتلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە ناملىرى

جىمسارى

بايان ئاۋۋال

پەنوم تورىستان «ئاكادېمىيە»نىڭ 2012- ۋە 2013- يىللىق سانلىرىدا ئا.ر.جىمسارىنىڭ «گىيائىلە ناملىرىنى ئۇيغۇرچە ئاتاش ۋە يازىش قائىدەسى»^[1]، «گىيارۇق ناملىرىنى ئۇيغۇرچە ئاتاش ۋە يازىش قائىدەسى»^[2] ناملىق ئەسەرلەر نەشىر قىلىنغان، ھەمدە شۇ ناملىق ئەسەرلەرنىڭ روھى بۇيىچە تۈزۈلگەن، «شىنجاڭغا تارقالغان گىيائىلە ناملىرى»^[3] ۋە «شىنجاڭدىكى گىيارۇقلار(4)»^[4] ناملىق ئەسەرلەرمۇ نەشىر قىلىنغان. بۇنىڭدا، «سايۋانئىلە» دىگەن نامدا ئاتالغان بىر گىيائىلە بارلىقى، بۇ ئائىلىدە يەنە «ئاغوپرۇق» دىگەن نامدا ئاتالغان بىر گىيارۇق بارلىقى كۆرسۈتۈلگەن. بۇرادەرلەرنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە ئەنە شۇ «ئاغوپرۇق» تىكى زاتلار ۋە ئۇلارنىڭ ناملىرى كۆرسۈتىلدى.

1. «ئاغوپرۇق»نىڭ نەسەپ تەۋەلىكى

«ئاغوپرۇق» دىگەن سۆز، «سايۋانئىلە» (كۈنلۈكسىمان گۈللۈكلەر ئائىلىسى)دىكى بىر رۇقنىڭ نامى. بۇ رۇق نامىنى، رەھمەتۇللا جىمسارى تۇنجى بولۇپ قويغان.  ئاغوپرۇق»، ئۇيغۇرچە مەنبەلەردە «بوز تاران ئۇرۇقدىشى» دەپ ئاتالغان. سايۋانئىلە بولسا، سايۋانمەتكە (كۈنلۈكسىمان گۈللۈكلەر ئەترىتى) تەۋە بىر ئائىلە. سايۋانمەت، قوشبەلبىقەگە، قوشپەلبىقە، قاپلىقدانبىلەگە تەۋە بولىدۇ. 1- جەدۋەلگە قاراڭ.

1-جەدۋەل: «ئاغوپرۇق»نىڭ نەسەپ تەۋەلىكى

2. ئاغوپرۇق زاتلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ناملىرى

ئاغوپرۇق زاتلىرى، ئاغوپلار ياكى ئاغوپ زاتلىرى دەپمۇ ئاتالسا بولىدۇ. ئاغوپلار توغرىسىدا مەلۇماتلار ئارا پىكىر بىرلىكى يوق. بەزى مەنبەلەردە 8 زاتى بار دىيىلگەن. بەزى مەنبەلەردە 7 زاتى بار دىيىلگەن. مەن «ۋىكىپېدىيا»، «بەيدۇ» تورىدىكى مەنبەلەردىن ئاغوپرۇقنىڭ 10 خىل زاتىنى جەمتەر قىلدىم. 2- جەدۋەلگە قاراڭ. بۇلارنىڭ ئىچىدە، دۆلىتىمىز جۇڭگوغا 5 زاتى ۋە 1 شاخزاتى تارقالغان[7]. شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىمىزغا بۇلارنىڭ ئىچىدىكى 4 زاتى تارقالغان (كۆك خەتلىكى شۇ)[7].

2-جەدۋەل: ئاغوپرۇق زاتلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە، لاتىنچە، خەنزۇچە ناملىرى

بايان ئاخىر

يوقۇرىدا ئاغوپرۇق زاتلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە ناملىرى توغرىسىدا پىكىرىمنى بايان قىلدىم. بۇرادەرلەرنىڭ مەزگۇر ئەسەردىكى كام قالغان ياكى ئاق قالغان يەرلىرىنى تولۇقلاپ قويۇشىنى، خاتا كەتكەن جايلىرى بولسا، تۈزۈتۈپ قويۇشىنى ئۈمۈد قىلىمەن.

مەنبە ئەسەرلەر

[1] ئا.ر.جىمسارى، «گىيائىلە ناملىرىنى قويۇش ۋە يازىش قائىدىسى»، تورىستان «ئاكادېمىيە»، 2012-يىل، 5-باھار نەشىرى.

[2] ئا.ر.جىمسارى، « شىنجاڭغا تارقالغان گىيائىلە ناملىرى»، تورىستان «ئاكادېمىيە»، 2012-يىل، 10-باھار نەشىرى.

[3] ئا.ر.جىمسارى، «گىيارۇق ناملىرىنى قويۇش ۋە يازىش قائىدىسى»، تورىستان «ئاكادېمىيە»، 2012-يىل، 19-سەپەر نەشىرى.

[4] ئا.ر.جىمسارى، «شىنجاڭدىكى گىيارۇقلار»، تورىستان «ئاكادېمىيە»، 2012-يىل، 10-ئوغلاق نەشىرى.

[5] رەھمەتۇللا ئادىللا، قۇربان نىزامىدىن، خەلىل قۇربان قاتارلىق، «جانىۋارلار دۇنياسىنى تۈرلەش سىستېمىسى ۋە ئۇلارنى ئۇيغۇرچە ئىپادىلەش توغرىسىدا ئىزدىنىش»، قۇرغاق رايونلار جۇغراپىيىسى، 2008-يىل،2-سان.

[6] ئا.ر.جىمسارى، «گىيا زات ناملىرىنى قويۇش ۋە يازىش قائىدىسى»، تورىستان «ئاكادېمىيە»، 2012-يىل، 17-چىللە نەشىرى.

[7]  شىنجاڭ ئەنگىيا تەھرىر ھەيئەتى تۈزىگەن، «شىنجاڭ ئەنگىيالىرى 3-توم»، شىنجاڭ پەن-تېخنىكا نەشىرىياتى، 2011-يىل .( 年，新疆植物志编辑委员会， “新疆植物志 “ ，新疆科学技术出版社)

[8] مىجىت خۇدابەردى، «شىنجاڭ يۇقۇرى دەرىجىلىك ئۆسۈملۈكلىرى ۋە ئۇلارنىڭ جۇغراپىيىلىك تارقىلىشى»، شىنجاڭ خەلق نەشىرىياتى، 1985-يىل نەشىرى.

[9] ئالاۋىدىن ئابدۇرېھىم تۈزىگەن، «خەنزۇچە-ئۇيغۇرچە ئۆسۈملۈك لۇغىتى»، قەشقەر ئۇيغۇر نەشىرىياتى، 2006-يىل نەشىرى.