ئالدى بىلەن بارلىق مۇسۇلمانلارنىڭ جۈملىدىن ئاكادېمىيە بارلىق زىيارەتچىلەرىنىڭ 1434-قىتىملىق روزا ھېيتىمىزنى قۇتلۇقلايمەن. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە ھايۋانات ھۈجەيرەسىنىڭ تۈزۈلىشى ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە ناملارى كۆرسەتىلدى.
ئۇيغۇر تىلىدىكى «ئاكادېمىيە» ناملىق تورىستاننىڭ 2014-يىللىق 6- چىللە سانىدا، «كىيىكرۇق زاتلارى » ناملىق ئەسەر نەشىر قىلىنغان. ئۇنىڭدا، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىمىز تەۋەسىدە «كىيىك ئاقكاس سىبىرى»، «كىيىك ئاقكاس جۇڭغارى»، «كىيىك ئاقكاس ياركەندى» ناملىق 3 شاخزاتىنىڭ تارقالغانلىقى كۆرسەتىلگەن. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، مەزگۇر ئەسەردە، ئەنە شۇلارنىڭ ئىچىدىكى «كىيىك ئاقكاس ياركەندى» شاخزاتى توغراسىدا بىلگەنلەرىم قىسقىچە بايان قىلىندى.
«بورە»، ھەممەيلەنگە تۇنۇشلۇق بولغان گۆشخور ھايۋان. بەزىلەر بۇنى، «بۆرى» دەپمۇ ئاتايدۇ. بىزنىڭ ئەدەبىي ئەسەرلىرىمىزدە، بىزنىڭ ئەجداتلارىمىزنىڭ بۆرەنى تۇتىم قىلغانلىقى رىۋايەت قىلىنىدۇ. بۆرە گەرچە بىزگە تۇنۇشلۇق بولسىمۇ، ئۇنىڭ نەسەپ تەۋەلىكى ۋە زاتلارى تۇنۇشتۇرۇلغان ئۇيغۇر تىلىدىكى ئىلمىي ئەسەرنى مەن تېخى كۆرۈپ باقمادىم. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن مەزگۇر ئەسەردە، بۆرەنىڭ نەسەپ تەۋەلىكى، ئۇنىڭ 8 زاتى، 63 شاخزاتى ۋە ئۇلارنىڭ ناملارى كۆرسەتىلدى.
«ئاكادېمىيە» ناملىق ئۇيغۇرچە تورىستاننىڭ 2014-يىل 5-چىللەسىدە، «كىيىكئىلە ۋە ئۇنىڭدىكى رۇقلار» ناملىق ئەسەر نەشىر قىلىنغان. ئۇنىڭدا، «ئەكىزرۇق» دىگەن نامدا ئاتالغان بىر رۇقنىڭ بارلىقى كۆرسۈتىلگەن. بۇرادەرلەرنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن، مەز گۇر ئەسەردە، ئەنە شۇ ئەكىزرۇقتىكى زاتلار ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە، لاتىنچە ۋە خەنزۇچە ناملارى كۆرسۈتۈلدى.
تۇخۇم دىسە ھەممە ئادەم بىلىدۇ. ئەمما، ئۇ قانداق بۆلەكلەردىن تۈزۈلگەن؟ دەپ سورالسا، بۇنىڭغا جاۋاپ ېرەلەيدىغان كىشىلەر كۆپ ئەمەس. بۇرادەرلەرنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن، مەز گۇر ئەسەردە، تۇخۇمنىڭ تۈزۈلۈش بۆلەكلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە ناملارى كۆرسۈتۈلدى.
مەزگۇر ئەسەردە، كىيىكرۇق زاتلىرى ، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىمزدا ياشايدىغان شاخزاتلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ناملارى كۆرسۈتىلدى.
ئۇيغۇر تىلىمىزدا «كېيىك ياكى كىيىك» دەپ ئاتالغان بىر سۆز بار. مىنىڭ بىلىشىمچە، بۇ سۆزنىڭ كۆرسۈتىدىغان نەسەلى (ئوبىكتى) توغرىسىدا ئۈچ خىل قاراش بار ئىكەن. بۇنىڭ بىرى، ئوۋچىلار ياكى پالگانلار ئوۋلىغان، گۆشىنى يىگىلى بولىدىغان، ئوت يەيدىغان ھايۋانلارنىڭ ئومۇمى نامى دەپ قاراش. ئىككىنچىسى، بۆكەن، جەرەن، جۇرلارنىڭ ئومۇمى نامى دەپ قاراش. ئۈچىنچىسى، بۇغا بىلەن مارالنىڭ ئومۇمى نامى دەپ قاراش. مىنىڭچە بولغاندا، بۇ ئۈچ خىل قاراش، ناتوغرا بولغان يەرلىك قاراشلاردىن ئىبارەت. ئۇنداقتا كىيىك دىگەن قانداق ھايۋان؟ ھازىرغىچە بىزنىڭ مۇناسىۋەتلىك يازىلغان ئەسەرلىرىمىزدە بۇنىڭغا ئېنىق چۈشەنچە بېرىلمىگەن. مىنىڭ بىلىشىمچە، رايونىمىزدا كىيىك دەپ ئاتالغان ھايۋان زاتلىرى ياشاسىمۇ، ئەمما ئۇيغۇرچە مەنبەلەردە، كىيىكلەر توغرىسىدا يازىلغان ئەسەرلەر يوق. ئىشنى قىلىپ مەن كۆرمەدىم. شۇ ۋەجىدىن، بۇرادەرلەرنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن، «كىيىكئىلە ۋە ئۇنىڭ رۇقلىرى» توغرىسىدا بىلگەنلىرىمنى قىسقىچە بايان قىلدىم.
تورىستان «ئاكادېمىيە»نىڭ 2014-يىل 3-سەپەر سانىدا «كونچالار، ئۇنىڭ زاتلارى ۋە شاخزاتلارى» ناملىق ئەسەر نەشىر قىلىنغان. بۇ ئەسەردە، كونچالارنىڭ نەسەپ تەۋەلىكى، زاتلىرى ۋە شاخزاتلىرى ھەمدە ئۇلارنىڭ لاتىنچە، ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە ناملارى كۆرسۈتۈلگەن. بۇ قىتىم يازىلغان مەز گۇر ئەسەردە، بۇرادەرلەرنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن، كونچالار قانداق ھايۋان؟ ئۇلار قەيەرلەردە ياشايدۇ؟ ھازىرقى ئەھۋالى قانداق؟ دىگەندەك مەلۇماتلار بايان قىلىندى.
بىز مۇشۇ سۆرەتتىكى غەلىتە ھايۋاننى، تېلىۋىزوردا بېرىلىدىغان «ھايۋانات»قا ئائىت كۆرۈنۈشلەردىن دائىم كۆرۈپ تۇرىمىز. ھەمدە ئۇنىڭ نامى خەنزۇچىدا «角马،牛羚» دەپ ئاتالغانلىقىنى، ئۇيغۇرچىدا «مۇڭگۇزلۇق ئات»، «بۆكەن كالا»، «كالا بۆكەن» دىگەندەك ناملاردا ئاتالغانلىقىنى ئاڭلاپ تۇرىمىز. خەنزۇچە ۋە ئۇيغۇرچە ئاتالغان بۇ غەلىتە ئىسىملارغا قاراپ كىشىلەردە، بۇ غەلىتە ھايۋان زادى «ئات»مۇ؟، «بۆكەن»مۇ؟ ياكى «كالا»مۇ؟ زادى نىمە؟ دەپ ئېنىق چۈشەنچە ھاسىل قىلالمايدۇ. يەنە شۇنىڭدەك، بۇ ئىسىملار، شۇ ھايۋان تەۋە بولغان رۇقنىڭ نامىمۇ؟ ياكى زاتنىڭ نامىمۇ؟ دەپ ئاڭقىرالماي قالىدۇ. دىمەك، بىزنىڭ بۇ ھايۋانغا قويغان ئىسمىغا ئوخشاش ھايۋان ناملارىدا ئېغىر مەسىلە ساقلانغان. ئۇنداقتا بۇ غەلىتى ھايۋان نامىنى ئۇيغۇرچىدا قانداق ئاتايمىز؟ مەز گۇر ئەسەردە، ئەنە شۇ مەسىلىگە بولغان چۈشەنچەمنى ئوتتۇرغا قويدۇم.
ئۇيغۇر تىلىدىكى تورىستان لۇغەتلىرىگە ھەم ھايۋان ناملىرىغا ئائىت ئۇيغۇرچە مەنبە ئەسەرلەرگە قارىغاندا، ھايۋان رۇق ناملىرىنى پەرىقلەندۈرمەسلىك، بىر سۆزنى، كۆپخىل ھايۋان رۇق ناملىرىنىڭ نامى ئورنىدا ئىشلىتىش، ئىسىم بەكلا ئۇزۇن بولۇش ھەم رۇق نامىمۇ، زات نامىمۇ بىلگىلى بولماسلىقتەك ئەھۋاللار مەۋجۇد. مەسىلەن: «ئۇزۇن مۇڭگۇزلۇق بۆكەن ئۇرۇقدىشى، كىچىك بۆكەن ئۇرۇقدىشى، تۆت مۇڭگۇزلۇق بۆكەن ئۇرۇقدىشى، نىلگاي بۆكىنى ئۇرۇقدىشى، ئارال بۆكىنى ئۇرۇقدىشى، بۇبالىس بۆكىنى ئۇرۇقدىشى، چوڭ بۆكەن ئۇرۇقدىشى» دىگەندەك. بۇ ئىسىملار ئەسلىدە يەتتە خىل رۇقنىڭ نامى بولۇشى كېرەك. يەنى يەتتە خىل ئىسىم بىلەن پەرقلەندۈرۈپ ئاتاش كېرەك ئىدى، ئەمما، بۇلارنىڭ ھەممەسى بىرلا «بۆكەن» نامى بىلەن ئاتالغان. ئەمەلىيەتتە بۇلارنىڭ ھەممىسى بۆكەن ئەمەس. بۇ ئىسىملاردىن، رۇق نامىنى كۆرسۈتەمدۇ ياكى زات نامىنى كۆرسىتەمدۇ؟ بۇنى بىلگىلى بولمايدۇ. ئۈچ بوغۇمدىن ئاشمايدىغان بىرلا سۆز بىلەن ئاتاشقا بولىدىغان رۇق ناملىرى، ئۈچتىن كۆپ سۆز بىلەن 10 بوغۇم ئەتراپىدا مۇنداق ئۈزۈن ئاتالسا، ئۇيغۇر تىلىنىڭ «پاساھەتلىكى»دىن سۆز ئىچىش مۇمكىن ئەمەس. شۇڭا، مەز گۇر ئەسەردە، مۇيزاقئىلەدىكى رۇقلار ۋە ئۇلارنىڭ ناملىرى سىناق تەرىقىسىدە ئوتتۇرىغا قويۇلدى. مۇھاكىمە قىلىپ كۆرگەيسىزلەر.