ھايات تىترەپ كەلمەكتە تۈندىن

ئابدۇرەشىد مۇھەممەدئىمىن

كوچىلار تەنھالىق لىق تولغان ئېقىن

ئابدۇرەشىد مۇھەممەدئىمىن

كوچىلار تەنھالىق لىق تولغان ئېقىن،

شۇنچىلىك بىمەززە قاراش ئۆزگىگە.

خىيالىم بېغىدا تامچە شەبنەم مەن،

سەن خۇشبۇي گۈلۈمنىڭ يارقىن بەرگىدە.

قەيسەر تۇرسۇن شىئېرلىرىدا ماھىرلىق بىلەن قوللىنىلغان ئىستىلىستىكىلىق ۋاستىلەرنىڭ بىرسى، تەكرارلاشتۇر. ھەر قانداق بىر شىئېردا تەكرارلاش ئۈنۈملۈك، ئۆز جايىدا قوللىنىلسا، ئېنىقكى شىئېرغا باشقىچە بەدىئى گۈزەللىك ۋە ئوتلۇق جەزىبە بېغىشلايدۇ.

ئەسلەش دىگەن ئۆز-ئۆزىنى ئۆلتۈرۈش،

ئەسلەش دېگەن تىرىلدۈرۈش ھەممىنى.

قەيسەر تۇرسۇن شىئېرلىرىدىكى ھەر قانداق بىر ئۇقۇرمەن قايىل بۇلىدىغان ئۆزگىچىلىك-زىتلىق ئىچىدىن پەلسەپىۋى پىكىر دۇردانىلىرىنى سۈزۈپ چىقىش.

بىز بۇ يەردە دەۋاتقان زىتلىق، ھەرگىزمۇ شىئېرىي پىكىردىكى لوگىكىغا ئويغۇن كەلمەيدىغان زىتلىقنى كۆرسەتمەيدۇ، بەلكى مىسرالار ئوتتۇرىسىدىكى مەنىلەرنىڭ زىتلىقنى كۆرسىتىدۇ. قەيسەر تۇرسۇن بىزدىكى مەزمۇن بىلەن شەكىلنىڭ ئورگانىك بىرلىكى ئۈستىدە ئۇزۇن يىل ئىزدەنگەن شائىرلارنىڭ بىرسى. ئۇ ئەدەبىي ئىجادىيەتتە ئىدىيەنى ئىپادىلەشتە، شەكىلنىڭمۇ قانچىلىك زور رول ئوينايدىغانلىقىنى چۈشىنىدۇ. شۇڭا ئۇنىڭ بۇ جەھەتتىكى ئىزدىنىشى تولىمۇ نەتىجىلىك بولغان.

قەيسەر تۇرسۇن 1994-يىللاردىن كىيىنكى ياشلار ئۇيغۇر شىئېرىيىتىدە ، شىئېرغا ھەۋەس قىلغان، شىئېرىيەتنىڭ ئۇتىدا كۆيگەن بىر دەۋىر ياشلىرىنى ئاغزىغا قارىتىپ، ئۇلارنىڭ ئىدىيىسىگە چۇڭقۇر تەسىر كۆرسىتىپ كەلدى. شۇنداق دىيىشكە بۇلىدۇكى، بۇ چاغدا ئۇيغۇر ياشلار شىئېرىيىتىدە قەيسەر تۇرسۇن شىئېر يازمىسا، خۇددى ھىچكىم شىئېر يازمىغاندەك، ياشلار شىئېرىيىتى باغچىسى چۆلدەرەپ قالغاندەك ۋەزىيەت شەكىللەندى. ئىككىنچى تۈرلۈك قىلىپ ئېيىتقاندا، ئۆزبىكىستانلىق مەشھۇر يازغۇچى ئۆتكۈر ھاشىمۇۋ بىلەن مەشھۇر ئۆزبىك تەنقىدچىسى ئۆمەر ئېلى نۇرمەتۇۋنىڭ «ئۆتكەن كۈنلەر» رومانى ھەققىدىكى سۆھبىتىدە: «مۇكەممەل ئۇلۇغ يازغۇچى شۇنداق مەكتەپ يارىتار ئىكەنكى، ئۇنىڭ مەكتىپىدە تەڭ قۇرلىرىمۇ، كېلىچەك ئەۋلاد قەلەمكەشلىرىمۇ بىئىختىيار تەلىم ئالار ئىكەن» دىگىنىدەك، قەيسەر تۇرسۇننىڭ ياراتقان مەكتىپىدىن، رايۇنىمىزنىڭ تا قۇمۇلدىن خوتەنگىچە بولغان ئارلىقتىكى ياش قەلەمكەشلىرى ئورتاق تەلىم ئالدى، ئۇنىڭ ئىجادىيەت ئۇسلۇبىنىڭ بىۋاستە ياكى ۋاستىلىك تەسىرىگە ئۇچراپ، شىئېرلىرىغا تەقلىد قىلىپ شىئېرلارنى يىزىشتى. ئۇنىڭدىن شىئېرىي پىكىرنى قانداق يۇسۇندا ئىپادىلەشنىڭ، مۇئەييەن ئۆرنەكلىرىنى قۇبۇل قىلدى.

قەيسەر تۇرسۇن ئىجادىيىتىنىڭ تېماتىك مەزمۇنى، ئۇ ئۇقۇغۇچىلىق ھايات بىلەن خوشلىشىپ يېڭى خىزمەت ئورنىغا قەدەم قويغاندىن كىيىن، تېخىمۇ كېڭەيدى، چۇڭقۇرلاشتى ۋە زور بۇرۇلۇش ياسىدى. شائىر  ئۇقۇغۇچىلىق مەزگىلىدە، ئالىي مەكتەپ ھاياتىدىكى ئۆزىگە بىر قەدەر تۇنۇش بولغان تۇرمۇشنى،  مىسكىنلىك، مۇھەببەت ئازابى، چۈشكۈنلۈك، غەم-قايغۇغا ئوخشاش قەلبىنىڭ چۇڭقۇر قاتلاملىرىدىكى تۇيغۇلىرىنى، لىرىك يۇسۇندا بىۋاستە ئىپادىلەش بىلەن چەكلەنگەن بولسا، خىزمەتكە قەدەم قويغاندىن كىيىن شەيئىلەرگە بولغان تۇنۇشىنىڭ، چۈشىنىشىنىڭ چۇڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ، ئۇنىڭ ئەسەرلىرىنىڭ تېماتىك مەزمۇنى تېخىمۇ چۇڭقۇرلاشتى، رەڭدارلاشتى، شىئېرىي ماھارەتتە تېخىمۇ پىشىشقا قاراپ يۈزلەندى. ئىنسانىيەتنىڭ ئورتاق بايلىقىغا ئايلانغان شائىرلارنىڭ ئوخشاشلىقى شۇ يەردىكى، ئۇلار ئىجادىيىتىنىڭ دەسلەپكى باسقۇچىدا، ئۆزىگە بىر قەدەر تۇنۇش شەيئىلەرنى قەلەمگە ئېلىش بىلەن چەكلەنگەن بولسا، روھىي جەھەتتە پىشىشقا ئەگىشىپ، خاسلىقتىن ئىنسانىيەتكە ئورتاق بولغان ماھىيەتلىك تېمىلارنى يۇرۇتۇشقا يۈزلىنىدۇ.

قەيسەر تۇرسۇننىڭ شېئىرىي ئىجادىيىتى ھەققىدە

ھەبىبۇللا مىجىت

قەيسەر تۇرسۇن-شىئېرلىرى كەڭ ئۇقۇرمەنلەرنىڭ قىزغىن ئالقىشىغا ئىرىشكەن، ئىرىشۋاتقان تالانىتلىق ياش شائىرلىرىمىزنىڭ بىرسى. ئۇنىڭ شىئېرلىرىدىكى ئۇقۇرمەنلەر قەلبىنى زىلزىلگە سالىدىغان تىل بىلەن ئىپادىلەپ بەرگۈسىز چەكسىز مۇڭ، شىئېرىي كەيپىياتتىكى غەمكىنلىك، ئوخشىتىشلىرىدىكى يارقىنلىق، شىئېرىي ماھارەتتىكى ئۆزگىچىلىك، ئىجادىيەتتىكى ئىزچىللىق،شىئېرىي تۇيغۇدىكى چەكسىزلىك، ھەر بىر شىئېر خۇمار قەلبنى مەپتۇن قىلىپ كەلدى. ئۇنىڭ شىئېرلىرىغا بولغان قىزىقىشنى ھەسسىلەپ ئاشۇردى.

بەدىئىي تالانىت ، تارتىملىق تىل  

ئوقۇمۇشلۇق يازغۇچى ئەخەت تۇردىنىڭ ئەدەبىيات نەزىرىيىسى ۋە يېزىقچىلىق ماھارەتلىرى ھەققىدە ئۇنىۋېرسىتېتتا ئوقىغان ۋە ئىجادىيەت جەريانىدا كۆڭلىگە توقىغان مول بىلىم ، تۆل تەجرىبىلىرى كىشىنى ئۆزىگە مەھلىيا قىلماي قويمايدۇ . مەن بۇ بىلىم ، تەجرىبىلەرگە ئورتاقلىشىش ئۈچۈن يەنە سوئال قويۇپ، يازغۇچىنى سۆزلىتىشكە تىرىشتىم .

يازغۇچى ئەخەت تۇردى بىلەن سۆھبەت

غىلاجىدىن ئوسمان (ئىدىل)

مېنىڭ قۇت نىشانىم

ئاتاقلىق يازغۇچى ئەخەت تۇردى ئەپەندى بىر نەچچە قېتىملىق تېلېفونلىشىش ۋە باردى ـ كەلدى قىلىش داۋامىدا ۋاقىت قارىشىنىڭ كۈچلۈكلىكى ، ئوچۇق ـ يورۇقلىقى ۋە لەۋزىدە تۇرىدىغان ئېسىل پەزىلىتى بىلەن مەندە ئوبدان تەسىرات قالدۇردى .

پېشقەدەم شائىر مۇھەممەتجان سادىق بىلەن سۆھبەت

سۆھبەت ئۇيۇشتۇرغۇچى غىلاجىدىن ئوسمان (ئىدىل)

قەدىناس ئىلھاملار

پروفېسسور مۇھەممەتجان سادىق ئەپەندى ـ پېنسىيەگە چىققىچە نەزمە بىلەن شۇغۇللىنىپ ، 1500پارچە شېئىردىن تەركىپ تاپقان بەش توپلام  ، 30 دىن كۆپ باللادا ـ داستانلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان تۆت توپلام ، بەش داستاندىن تۈزۈلگەن بىر خەمسە ، 25 مىڭ مىسرالىق ئىككى قىسىملىق شېئىرىي رومان نەشر  قىلدۇرغان  مول  ھوسۇللىق  شائىر ، شۇنداقلا  پېنسىيەگە چىققاندىن كېيىن نەسر بىلەن شۇغۇللىنىپ ، يەتتە توملىق تۆت رومانىنى ئوقۇرمەنلەرگە سۇنغان ئىجتىھاتلىق يازغۇچى .

پېشقەدەم شائىر مۇھەممەتجان سادىق بىلەن سۆھبەت

سۆھبەت ئۇيۇشتۇرغۇچى غىلاجىدىن ئوسمان (ئىدىل)

شائىرلىق ھەۋەس

پېشقەدەم پروفېسسور ، مۇنەۋۋەر مۇتەخەسسىس ، تالانىتلىق شائىر ھەم ئىستىداتلىق يازغۇچى مۇھەممەتجان  سادىق  ئەپەندى  قىرىق يىل ئۇستازلىق قىلغان ـ ياش بوغۇنلار قەلبىگە مەرىپەت نۇرىنى ياققان ، قىرىق يىل نەزمە تۈزگەن ـ شېئىرىيەتتە قەلىمى ئۆتكۈر  ھەم  چاققان  ، ئارامغا چىقىپ نەسرگە ئېغىپ ، ئەسەرلىرىدە ئۆز  دىيارىنىڭ  تارىخىغا  باققان ، ئۇستازلىق ۋە ئىجادىيەتتە ئۆرنەك بولۇپ ، كۆپ قېتىم مەيدىسىگە مېداللار تاققان ئادەم !

ئىككىنچىدىن، چوڭقۇر مۇھەببەت، كۈچلۇك تەنقىد روزى سايىت شېئىر ئىجادىيتىدە ئەكىس- ئەتتۈرۈلگەن يەنى تېما ئالاھىدىلىكى ھىسابلىنىدۇ. ئىجتىمائى تۇرمۇشىمىزدىكى ۋە مىللەتنىڭ مەنىۋىيتىدىكى ھەرخىل ئىللەتلەرنى تەنقىدلەش –ئەسىر ئاخرىدىكى قىزىق بىر تېما بولۇپ، روزى سايىت بۇ تېمىنى يېزىشتا ئاۋانگارتلاردىن بولدى. شائىر ئۇمۇمىي ئەسەرلىرىدە ئۆزىنىڭ چوڭقۇر  ئوي-پىكىرىنى، مۇھەببەت –نەپرەت قۇرۇق سۆز-ئىبارىلەر بىلەن ئەمەس، بەلكى ئېنىق كۆز قاراش، يارقىن ھېسيات، ساغلام ۋە تىرەن پىكىرلەر ئاساسىدا پەرۋاز قىلدۇرىدۇ.

4-باسقۇچ:بۇ روزى سايىت شېئىرىي ئىجادىيتىنىڭ تېما دائىرىسى جەھەتتىن رەڭدارلاشقان ۋە تېما خاسلىقىغا ئۆزلەنگەن مەزگىلى بولۇپ، 1990-يىللاردىن 2001- يىلغىچە بولغان ھاياتنىڭ ئاخىرى مەزگىللەرنى كۆرسىتىشكە بولىدۇ. روزى سايىت شېئىرى  ئىجادىيىتدە زور ئۇتۇقلارغا  ئېرىشكەن  يىڭى بىر ئىجادىيەت دەۋرىنى كۈتۇۋالدى. ئۇ بۇ مەزگىللەردىكى شېئىرئىجادىيتىدە ئۆزىگە خاس تېما ئالاھىدىلىگى شەكىللەندۇرۇپ، دەۋىرداش شائىرلاردىن پەرىقلىق ھالدا يېڭى نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۇردى.روزى سايىتنىڭ بۇ مەزگىلدىكى شېئىرلىرىنى تېما جەھەتتىن تۈۋەندىكىدەك خۇلاسىلاشقا بولىدۇ.

 2-باسقۇچ: روزى سايىت شېئىر ئىجادىيتىنىڭ پارتىلاش باسقۇچى بولۇپ، 1973-يىلدىن 1981-يىللارغىچە بولغان مەزگىللەرنى كۆرسىتىشكە بولىدۇ. روزى سايىتنىڭ توختاۋسىز ئىزدىنىش روھى ۋە ئۈنتۇنسىز تىرىشچانلىقى ئۇنى ئەدىبىي ئىجادىيەت سىپىگە باشلاپ كەلگەن. ئۇ 1973-يىلى قەشقەر گىزىتىدە ئىلان قىلغان «دىھقانمۇ بولدى داشۆسىنىڭ» دىگەن شېئىرى بىلەن  شېئىر ئىجادىيتىنىڭ تۈنجى باھارىغا قەدەم قويغان. روزى سايىتىنڭ ئون نەچچە يىللىق دىھقانچىلىق ھاياتىنى بېشىدىن ئۆتكۈزگەن ئىجادىيەت ھاياتىدىن قارىغاندا، ئۇنىڭ ئىجادىيتىنى بىر قەدەركىچىكپ باشلانغان دىرىىشكە بولىدۇ. ئۇ 1973-يىلدىن ئىلگىرى بىر پارچىمۇ ئەسەر ئېلان قىلمىغان. لىكىن بۇ ھەرگىز ئۇنىڭ ئىجادىيەتكە تاسادداپىلا كىرىپ قالغانلىقىدىن ئەمەس، بەلكى ئەدەبىياتقا بولغان تۇغما ھەۋەس ۋە ئىجادىيەت ئىقتىدارنىڭ ئۇزاق يىللار مابەينىدە جۇغلىنىپ،پىشىپ يىتىلگەن بىر پەيىتتە ئوتتۇرىغا چىقىشى.

روزى سايىتنىڭ ئىجادىيەت تارىخى توغرىسىدا   

ئابلىمىت ئابدۇراخمان

يېڭى دەۋىر ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ 20نەچچە يىللىق ئەدىبىي ئىجادىيەت تەرەققىياتىدا ئەدەبىي-ئىجادىيەت ئىشلىرى مىسلى كۆرۇلمىگەن دەرىجىدە گۈللىنىپ،كۆپلىگەن مۇنەۋۋەر ئەسەرلەر مەيدانغا كەلدى.ئەدەبىي ژانىرلارتۇلۇقلىنىپ، مەزمۇن ۋە شەكىل جەھەتتىن كۆپ خىللىشىپ، تىما دائىرسى كېڭەيدى.مەزمۇنى چوڭقۇرلاشتى، ئىدىيسى كۈچەيدى،بەدىئي سەۋىيىسى ئۆستى. شۇ سەۋەبتىن بۇ دەۋىر ئەدەبىياتى ئۆزىدىن ئىلگىركى دەۋىرئەدىبىياتىدىن ئالاھىدە پەرىقلىنىپ چىقىپ ئۇيغۇر ئەدەبىيات تارىخىدىكى گۈللەنگەن ئەدەبىيات دەۋىرنىڭ بىرى بۇلۇپ قالدى.

ئىزدىنىش ئىچىدە ئىلگىرىلەش ــــــ پاسئان

❀ مەن شېئىرنى تاللىمىغان، بەلكى ئۇنىڭغا دۇچار بولغان.
❀❀ مەن تاكى ئۆلۈپ كەتكۈچە شېئىرىي جاراھەتتىن ساقايمىسام دەپ ئويلايمەن. ھەمدە بۇ ئالىيجاناپ خىيالىم ئۈچۈن قانچىلىك ئازساممۇ ئازلىق قىلىدۇ...

سەيدۇللانى تونۇمسىز؟

 شائىرلىقنىڭ تۇيۇق يولى بىلەن مېڭىپ، ئاللىبۇرۇنلا، تولىمۇ سىرلىق ۋە قاراڭغۇ بىر ئورمانغا بەنىت بولۇپ قالغانلىقىمنى تۇيدۇم. شۇنىڭدىن كېيىنكى ۋەسۋەسىلىرىم ۋە تەشۋىشلىك ئويلىرىم مېنى مىسلىسىز دەرىجىدىكى چۈشكۈنلۈك ۋە چەكسىز ئازابقا مۇپتىلا قىلىپلا قالماستىن، نۇرغۇن نەرسىلىرىمدىن ۋاز كىچىشكە مەجبۇر قىلدى.

ئەللە كىم كۈتە

ئابدۇخالىق ئۇيغۇر

 ئابدۇخالىق ئۇيغۇرنىڭ تاتار تىلىدا يازغان«ئەللە كىم كۈتە»ناملىق شېئىرى. كىچىك تىرناق ئىچىدىكى سۆزلەر–ئۈستىدىكى كۇبلىتنىڭ نەسرىي يەشمىسى.

يازغۇچى جالالىدىن بەھرام بىلەن سۆھبەت

سۆھبەت ئىلىپ بارغۇچى: ئىدىل ئەپەندى

خۇش سۆھبەت ئادەم

داڭلىق يازغۇچى جالالىدىن بەھرام ئەپەندى تېلېفوندا سۆزلىشىش ۋە يۈزتۇرانە سۆھبەتلىشىش جەريانىدا ، قەلىمى ئۆتكۈر يازغۇچى بولۇپلا قالماستىن ، سۆزگىمۇ ئۇستا ، ناتىق ئادەم ئىكەنلىكىنى نامايان قىلىپ ،  گېپى ئوچۇق ، خۇش مۇئامىلىلىكى بىلەن مەندە چوڭقۇر تەسىر قالدۇردى . كۆڭلى  تۈز  بولغانلىقى  ئۈچۈنمىكىن ، دەسلەپ سۆزلەشكەندىلا  ئشلىرىنى مەخپىي تۇتۇپ ، سىر ساقلاپ كەتمىدى . 

دىكتور قىزنىڭ ھېكايىسى

زۆھرە كېرەم

يىزا مەكتەپ پىدائىيلىرى خەۋىرى :

   كىشىلىك ھاياتتا بىزنىڭ ئەسلىشىمىزگە ئەرزىيدىغان ئىشلار ناھايىتى كۆپ، بولۇپمۇ ئاشۇ مەنىلىك ئىشىلارنى ئەسلەش تولىمۇ كۆڭۈللۈك ۋە ئەھمىيەتلىك. «يىزا مەكتەپ پىدائىي»لىقىغا قوشۇلۇشمۇ ھەم شۇنداق.

ناتونۇش ئاقكۆڭۈل يىگىت

يېزا مەكتەپ پىدائىيلىرى تورى خەۋىرى :

«يىزا مەكتەپ پىدائىيلىرى»نىڭ تەشكىللىگۈچىسى، پىدائىيلار سىپىدىكى بىر ئۇچقۇن بولۇپ يېقىنقى يىللاردا مەن ۋە سىپىمىزدىكى دوسىتلار بىرگە نۇرغۇن جايلارغا باردۇق. كۆپلىگەن ئىشلارنى كۆرۈپ، تىل بىلەن ئىپادىلەپ بەرگۈسىز ھاسىلاتلارغا ئېرىشتۇق.