قىزىل مىڭئۆيلىرىنىڭ قۇرۇلما شەكلى

 

مۇھەممەت نىياز

قىزىل مىڭئۆي باي ناھىيە بازىرىنىڭ شەرقىي جەنۇبىغا 67 كىلومېتىر كېلىدىغان جايغا جايلاشقان . تارىخىي ماتېرىياللاردىن  قارىغاندا ، مىلادىدىن ئىلگىرىكى 120 – يىللارنىڭ ئالدىداكۈسەن دۆلىتىدە بۇددا دىنىنىڭ «سەرۋاستى» (سانسىكىرتچە ھەممىدە مەۋجۇت دېگۈچىلەر) تەلىماتى ئەۋىج ئالغانىكەن . بۇددا دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان كۈسەن ئاھالىلىرى شۇ چاغلاردا بۇددىزمغا خاس ئىستىقامەت قىلىدىغان سورۇن - قىزىل مىڭئۆينى ياساشقا باشلىغانىكەن .
ھازىر قىزىل مىڭئۆيىدە 240تىن كۆپرەك ھوجرا بولۇپ ، بۇلار بىناكارلىق قۇرۇلما شەكلى جەھەتتىن ئىككى خىلغا ئايرىلىدۇ . بۇنىڭ بىر خىلى ، قەدىمكى زاماندا «چايتا» دەپ ئاتالغان بولۇپ ، بۇنداق ھوجرىلارنىڭ تۈۋرۈك ( قازغاندا قالدۇرۇپ قويۇلغان تەبىئىي  تۈۋرۈك ) لىرى ، تۈۋرۈك ئەتراپىدا چىرايلىق ئايۋانلار بار . بۇ ئىبادەت قىلغۇچىلار ئۈچۈن مەخسۇس تەييارلانغان . يەنە بىر خىلى ، «ۋىخارا» دەپ ئاتىلىدىغان ھوجرىلار بولۇپ ، بۇلارنىڭ ئوتتۇرسىدا تۈۋرۈك  يوق ، بەزىلىرى سوزۇنچاق ، بەزىلىرى تۆت چاسا ياسالغان . بۇنداق ھوجرىلار ئاساسەن ، ئېتىكاپخانا قىلىپ ئىشلىتىش ئۈچۈن ئالاھىدە لاھىيلىنىپ ياسالغان ۋە راھىبلارنىڭ  يېتىپ - قوپۇشى  ئۈچۈن مەخسۇس تەييارلانغان . چۆكمە جىنىسلاردىن ھاسىل بولغان ياداڭدا كېمىر ، گۈمبەز ياكى قەپەز شەكلىدە قېزىپ ياسالغان قىزىل مىڭئۆيلىرىنى  ئەينى زاماندىكى ئىشلەپچىقىرىش كۈچلىرىنىڭ سەۋىيىسىگە نىسبەتەن قىيىنلىق دەرىجىسى يۇقىرى بىناكارلىق سەنئىتىنىڭ نەمۇنىسى دىېيىشكە بولىدۇ .

ئۇيغۇر 12 مۇقامىغا نەۋائىينىڭ 1253 مىسرا شېئىر- غەزەل تېكىسىت قىلىنغان بولۇپ، مۇقام ئومۇى تېكىستىنىڭ 70% قىسمىدىن كۆپرەكىنى ئىگەللەيدۇ. ئوقۇرمەنلەر سەمىگەشۇنىڭدىن ئازغىنە بىرقىسمى تاللاندى.
 <نەۋائىي دۇردانىلىرى>دىگەن كىتاپ...

ئۇيغۇر 12 مۇقامى
ئابدۇشكۈر مۇھەممەدئىمىن
ئون ئىككى مۇقامىنىڭ 1- باسقۇچى
يەنى ، مىلادىدىن ئىلگىرىكى 2 - ئەسىردىن تاكى قاراخانىيلار دەۋرىگىچە بولغان يۈرۈشلەشكەن ئەلنەغمىچىلىك دەۋرى . بۇ دەۋردە تەڭرىتاغ ، پامىر ، كوئېنلۇن ، قارا قۇر...

                 ئۇيغۇر مۇقامى ‹‹دۇنيا غەيرى ماددى مەدىنيەت مىراسلىرى››قاتارىغا كىرگەندىن كېيىن ،جەمىيەتتە بىردىن مۇقام قىزغىنلىقى قوزغالدى.مۇقا...

ئۇيغۇرلار سەنئەت خۇمار خەلق. ئۇيغۇرلارنىڭ تۇرمۇشىدا سەنئەت كەم بولسا بولمايدۇ. سەنئەت ئۇلارنىڭ تۇرمۇشىنىڭ ھەر بىر تەرەپلىرىگە قەدەر سېڭىپ كەتكەن. ناخشا – مۇزىكا، ئۇسسۇل، رەسساملىق، نەققاشلىق، ئويمىچىلىق، بىناكارلىق، قول ھۈنەرۋەنچىلىك قاتارلىق تۈر...