چەرەندەلەرنىڭ جەمەتكە تۈرلەنىشى

昆虫的目级分类

جىمسارى

بايان ئاۋۋال

تورىستان «ئاكادېمىيە»نىڭ 2014-يىل 14-تۇمۇز سانىدا، «چەرەندەلەر» ناملىق ئەسەر نەشىر قىلىنغان. ئۇنىڭدا، چەرەندە دىگەن نىمە؟ ئۇنىڭ بەدەن تۈزۈلىشى قانداق؟ (بەشرەسى قانداق)، چەرەندە بەشرەسىنىڭ ناملارى قانداق ئاتالادى؟ دىگەن  مەسىلىلەر سۆزلەنگەن ئىدى. مەزگۇر ئەسەردە، بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، چەرەندەلەرنىڭ جەمەتلەرگە تۈرلەنىشى ۋە ئۇلارنىڭ ناملارى  بايان قىلىندى.

1. چەرەندەلەر، جانۋار دۇنياسىدىكى ئەڭ چوڭ تەبىقە ھىساپلانادى

مەنبەلەرگە قاراغاندا، ھايۋانات مىقياستىكى ئۇمۇرتقاسىز ھايۋاناتنىڭ ئارزوپ قەبىلەسىىدىكى چەرەندە تەبىقەسى، بارلىق چەرەندەلەرنىڭ ئەڭ چوڭ يىغىندىسى بولۇپ، جانۋار دۇنياسى ئىچىدە  ئۇنىڭ زات سانى ئەڭ كۆپ ئىكەن. ئەمما، ئۇنىڭ زاتى زادى قانچە دىگەن مەسىلىدە پىكىر بىرلىكى يوق ئىكەن.  مەسىلەن، بەزىلەر، چەرەندەلەرنىڭ زات سانىنى 10 مىليون دەپ مۆلچەرلىگەن. بەزىلەر، 3 مىليون، يەنە بەزىلەر 1 مىليون دەپ مۆلچەرلىگەن. كۆپۈنچە مەنبەلەردە 1 مىليون زاتى بار دەپ  مۆلچەرلىگەن. ئومۇمەن ئالغاندا، چەرەندەلەرنىڭ زات سانى 1 مىليوندىن كۆپ بولۇشى مۇمكىن. شۇڭا چەرەندە تەبىقەسى، چىيا مىقياس، گىيا مىقياس، ھايۋانات مىقياس قاتارلىق جانۋارى دۇنيا بويىچە زات سانى ئەڭ كۆپ تەبىقە ھىساپلانادى.

2. چەرەندەلەرنىڭ جەمەتلەرگە بۆلۈنىشى ۋە ئۇلارنىڭ ناملارى

مەنبەلەردىن جەمتەر قىلىشىمغا قاراغاندا، چەرەندەلەرنىڭ ئەسلىدە 43 جەمەتى بولغان ئىكەن. ھەر خىل سەۋەپلەر تۈپەيلىدىن بۇنىڭ ئىچىدىكى 12 جەمەتىنىڭ نەسلى قۇرىغان. شۇنداق قىلىپ ھازىر  31 جەمەتى بار بولۇشى مۇمكىن. بۇرادەرلەرنىڭ پايدالانىشى ئۈچۈن، تۆۋەندىكى جەدۋەلدە چەرەندەلەرنىڭ  43 جەمەتى ھەم ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە، لاتىنچە، خەنزۇچە ناملارى كۆرسەتىلدى. بۇلارنىڭ لاتىنچە ۋە خەنزۇچە ناملارى، مەنبەلەرگە ئاساسەن ئالىندى. ئۇيغۇرچە ناملارى، ئا. رەھمەتۇللانىڭ «ھايۋانات ناملارىنى قويۇش ۋە يازىش قائىدەسى» بويىچە ئاتالدى ھەم يازىلدى. (ئۇيغۇرچە نامىنىڭ كەينىدە بىر تال چىچەك (*) بەلگە قويۇلغانلارى، ھازىر نەسلى قۇرىغان جەمەتلەرنى كۆرستىدۇ. ئىككى چىكىت قويۇلغانى، شاختەبىقە ياكى باشمەت (باش جەمەت) بېكىتىلمىگەن جەمەتنى كۆرسەتىدۇ).

1-جەدۋەل: چەرەندەلەرنىڭ جەمەتلەرگە بۆلۈنىشى ۋە ئۇلارنىڭ ناملارى