شىنجاڭدا ئۇچرايدىغان گىياھرۇقلار ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە ناملىرى (1-قىسىم)

新疆分布的植物属及其维吾尔语名称 （第一部分）

ئاپتورى: بوستاني

بايان ئاۋۋال

بىز دائىم ئاتايدىغان ئالما، ئۆرۈك، ياڭاق، ئۈزۈم، بۇغداي، يانتاق، تال، تېرەك دىگەن ناملار، ئۇيغۇرچە گىياھرۇق نامى بولۇپ ھېساپلىنىدۇ. گىياھرۇق ناملىرىنى قويۇش، گىياھزات ناملىرىنى قويۇشنىڭ ئاساسى. ئادەتتە بىز، مەلۇم بىر گىياھزات نامىنى بىلەلمىگەندە، ئۇنىڭ رۇقنامىنى ئاتاش ئارقىلىق، نامىنى بىلمىگەن گىياھزاتى  توغرىسىدا مەلۇم ئۇقۇمنى بىلدۈرەلەيمىز.

«ئاكادېمىيە» تور بېكىتىدە، «گىياھرۇق ناملىرىنى ئۇيغۇرچە قويۇش ۋە يېزىش قائىدىسى» ناملىق ئەسەر ئېلان قىلىنغان. مەزگۇر ئەسەردە، ئەنە شۇ ئەسەردە دىيىلگەن قائىدە بويىچە، شىنجاڭدا ئۇچرايدىغان گىياھرۇق ناملىرىنىڭ ئۇيغۇرچە ئاتىلىشى كۆرسۈتىلدى. مەزگۇر ئەسەردە بېرىلگەن لاتىنچە ۋە خەنزۇچە ناملار، «فلورا شىنجاڭ» 1- تومىدىن ئېلىندى. «1-تومدىكى ئۇيغۇرچە نامى» دىيىلگەن ئۇيغۇرچە ناملار، «فلورا شىنجاڭ»1- تومىدا بېرىلگەن خەنزۇچە-ئۇيغۇرچە سېلىشتۇرمىدىن ئېلىندى. «بوستاني قويغان ئۇيغۇرچە نامى» دىيىلگەن ناملار، رەھمەتۇللا ئادىللا تەرىپىدىن قائىدىگە چۈشۈرۈپ قويۇلغان ناملاردىن ئېلىندى.

مەزگۇر ئەسەردە، شىنجاڭدا ئۇچرايدىغان گىياھرۇق ناملىرىنىڭ لاتىنچە، خەنزۇچە ئۇيغۇرچە ناملىرى لۇغەت تېرىقىسىدە بىرگە بېرىلدى. ئۇيغۇرچە مەنبە ئەسەرلەردە بۇ خىل شەكىلدە يېزىلغان ئەسەرلەر يوق دىيەرلىك. شۇڭا، بۇنىڭدىن لۇغەت ئورنىدا پايدىلانسىڭىز ناھايىتى قولايلىق بولىدۇ. ئاپتورنىڭ مەزگۇر ئەسەردە بېرىلگەن گىياھرۇق ناملىرى بىلەن بۇنىڭدىن بۇرۇن يېزىلغان ئەسەرلىرىدىكى ناملىرىدا ئوخشاش بولماسلىق ئەھۋالى كۆرۈلسە، مۇشۇ توردا بېرىلگەن نامى ئاساس قىلىنىدۇ.

«فلوراشىنجاڭ» 1-تومىدىكى ئۇيغۇرچە گىياھرۇق ناملىرىدىن باشقا، ئۇيغۇرچە لۇغەت ئەسەرلەردىكى ئۇيغۇرچە ناملىرىنى  مەزگۇر ئەسەرگە كىرگۈزمىدىم. سەۋەبى، لاتىنچىسى يوق، پەقەتلا خەنزۇچىسىگە ئاساسەن قويۇلغان ئۇيغۇرچە ناملارنى تەدبىقلىماق تەس دەپ قارايمەن.

1. «فلورا شىنجاڭ» 1-تومدىكى گىياھرۇقلار

«فلورا شىنجاڭ» 1-تومىدا، پەيگىياھبىلە، قاپسىزدانبىلە، قاپلىقدانبىلە قاتارلىق 3 گىياھبىلەگە (گىياھى قەبىلىگە) تەۋە بولغان 31 گىياھئىلە (گىياھىلار ئائىلەسى) ھەم مۇشۇ گىياھئىلەگە تەۋە بولغان 58 گىياھرۇق ناملىرى كۆرسىتىلگەن. بۇلار، 1-جەدۋەلدە، جەدۋەللەشتۈرۈپ كۆرسۈتىلدى.

1-جەدۋەل: شىنجاڭدا ئۇچرايدىغان بىر قىسىم گىياھرۇق ناملىرى

بايان ئاخىر

يوقۇرىدا، شىنجاڭدا ئۇچرايدىغان بىر قىسىم ياۋايى گىياھلارنىڭ ئائىلە ۋە رۇق ناملىرى، «فلورا شىنجاڭ» 1-تومىدا ئەنگە ئېلىنغىنى بويىچە تىزىپ كۆرسۈتۈلدى. بۇنىڭدىكى ئائىلە ۋە رۇقلارنىڭ ئىككى خىل ئۇيغۇرچە ناملىرى،  سېلىشتۇرما قىلىپ بېرىلدى. بۇلار پەقەتلا، ئۇيغۇرچىدا، ئەتىكى گىياھلار نامىنىڭ ئىخچام، قائىدىلىك بولۇشىنى ئۈمۈت قىلىپ ئىزدىنىشتىن ئىبارەت. شۇڭا، سىزنىڭمۇ، بۇ ھەقتە مۇھاكىمە پىكىرىڭىزنى ئايىماسلىقىڭىزنى ئۈمۈت قىلىمەن.

مەنبە ئەسەرلەر

1. «فلورا شىنجاڭ»نى تەھرىرلەش كومىتىتى، «فلورا شىنجاڭ» 6-توم، شىنجاڭ پەن تېخنىكا سەھىيە نەشىرىياتى،1996-يىل.
2. رەھمەتۇللا ئادىللا، پەيگىياھلار ۋە ئۇلارنىڭ ئائىلىگىچە تۈرلىنىشى، قۇرغاق رايونلار جۇغراپىيەسى،2008-يىللىق 4-سان.
3. رەھمەتۇللا ئادىللا، شىنجاڭ تەۋەسىدە ئۆسىۋاتقان پەيگىياھلارنىڭ زاتقىچە تۈرلىنىشى ۋە ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە ئاتىلىشى، قۇرغاق رايونلار تەتقىقاتى 2008-يىللىق 4-سان.
4. بوستاني، گىياھئىلە ناملىرىنى ئۇيغۇرچە قويۇش ۋە يېزىش قائىدىسى، «ئاكادېمىيە تور بېكىتى» (../)،  2012-يىل، 10-ماي نەشىرى.
5. بوستاني، گىياھرۇق ناملىرىنى ئۇيغۇرچە قويۇش ۋە يېزىش قائىدىسى، «../» ياكى «ئاكادېمىيە تور بېكىتى»، 2012-يىل، 19-ئىيۇن نەشىرى.
6. بوستاني، تاكسون ناملىرى، «../» ياكى  «ئاكادېمىيە تور بېكىتى»، 2012-يىل،26-ئىيۇن نەشىرى.
7.   رەھمەتۇللا ئادىللا،تاكسون ناملىرى بويىچە گىياھ ناملىرىنى ئۇيغۇرچە ئاتاش ۋە يېزىشتىكى پىرىنسىپ-قائىدىلە توغرىسىدا ئىزدىنىش، قۇرغاق رايونلار جۇغراپىيەسى، 2011-يىللىق 1-سان.
8. رەھمەتۇللا ئادىللا،  شىنجاڭ تەۋەسىدە ئۆسىۋاتقان قاراغايئىلەدىكى گىياھلار ۋە ئۇلارنىڭ جۇغراپىيەلىك تارقىلىشى، قۇرغاق رايونلار تەتقىقاتى،2088-يىللىق 3-سان.