سىرلارنى يەشكىن روھ-ئەقىلنى زايە قىلماي جىمسارى   ئاللا ياراتقان ئىنساننى ھېچنىمىگە ئوخشاتماي، ئىنسانغا بەرگەن روھ ئەقىلنى  پەقەت ئايىماي. ”ئىلىم چىندە بولسىمۇ بېرىپ ئۆگەن“ ۋايسىماي، سىرلارنى يەشكىن، روھ-ئەقىلىڭنى زايە قىلماي.

ھازىرغىچە بۇ سۇئال جاۋاپسىز قالغان  جىمسارى   سۇئال چۈشتى، ئالەم قانداق يارالغان؟ قۇرئاندا دىدى، «ئالتە كۈندە يارالغان»!. تەپسىلاتى دىيىلمىگەن، سىر قالغان، ھازىرغىچە بۇ سۇئال، جاۋاپسىز قالغان!.

ماددا ، روھ ئىككىسى بىر نەزەر  جىمسارى ماددىزىم دىدى، ماددا  بىرىنچى ئەزەل! ، روھىزىم دىدى، روھدۇر بىرىنچى ئەزەل!. ماددا بولمىسا روھنىڭ ئۆزى بىمەسەل !، روھ بولمىسا ماددا بولمامدۇ بىنەزەر؟!

ئادەمنىڭ مايمۇن بولمىقى بەكمۇ ئاسان  جىمسارى بىرى دەپتىكەن: مايمۇننىڭ ئادەم بولمىقى بەسى ئۇزاق؟!، شەكىلدە ئوخشىسىمۇ ئەقىلدە يىراق؟!. بىرى دەپتىكەن: ئادەمنىڭ مايمۇن بولمىقى بەكمۇ تېزراق؟!، ئۇنىڭغا كېرەكتۇر ئىككى رۇمكا ھاراق؟!

ئادەم ئەسلىدە مايمۇنمۇ؟  جىمسارى دارۋىن روھىدىن، ماددىزىم دىگەن، ”ئادەم ئەسلىدە مايمۇنلار“ ئىكەن. ”ئورمان، يايلاقتا ، ئۇ بولدى ئادەم”، لېكىن بۇ گەپنى دارۋىن دىمىگەن.

بىجانىۋاردا روھ بارمۇ؟  جىمسارى   دارۋىن دىگەننى، ماددىزىملار قوللاپتىكەن، ئادەمنى، جانىۋاردىن تۆرەلگەن دەپتىكەن؟! جانىۋارلار، بىجانىۋاردىن تۆرىلىپتىكەن؟، بىجانىۋاردا  روھ بارمۇ؟  دارۋىن بۇنى بىلمىگەن.

روھ بولمىسا ئادەم ئۆزى ياسالغانمۇ؟ جىمسارى   تۇپراق، سۇ دىگەن ماددا ئەمەسمۇ؟ شەكىل، روھ، ئاڭغا ماددا كەتمەسمۇ؟ روھ بولمىسا، شەكىل پۈتكەيمۇ؟ روھسىز ماددىدا ئادەم پۈتكەيمۇ؟!

ئىنساننى ئاللا قانداق ياراتقان؟ جىمسارى   سۇئال چۈشتى ئىنسان قانداق يارالغان؟ ئاللاھ دىدى «تۇپا، سۇدىن ياراتقان»؟!. شەكىلگە روھ بېرىپ ئاڭنى ئۇيغاتقان  شەكىل، ئەقىلدە ھەممىدىن ئاشقان!.

جاۋاپ چىقمىدى قانچە ئەسىردىن؟ جىمسارى   توخو تۇخۇمدىن چىققان ئەزەلدىن؟! تۇخۇمنى توخو تۇغقان ئەزەلدىن؟! توخو بۇرۇنمۇ؟ تۇخۇم بۇرۇنمۇ؟ جاۋاپ چىقمىدى قانچە ئەسىردىن؟!

ماددا، روھ بولمىسا تەپەككۈرمۇ يوق  جىمسارى   چاماندۇركى شوق، زامان ئاتقان ئوق، چامان-زاماندا بولامدۇ بىر روھ؟ روھدۇر بىر ماددا، ماددا ئۆزى روھ، ئىككى بولمىسا، تەپەككۈرمۇ يوق. ئىزاھات: «چاماندۇركى شوق» دىكى «چامان» دىيىلگىنى، ئا. رەھمەتۇللا جىمسارى ئىجات قىلغان ئاتالغۇ بولۇپ، ئىگىزلىكى، …