خەتكۈش ‘تىپلىرى’
2012سېنتەبىر7

باياۋان

ئۇيغۇر تىلىمىزدا، «باياۋان» دىگەن بىر سۆز بار. بۇنىڭ مەنىسىنى، «ئۇيغۇر تىلىنىڭ ئىزاھلىق لۇغىتى» دە مۇنداق ئىزاھلىغان: «باياۋان (باياۋانى) ئى [پ]،مەھەللە يۇرتتىن يىراق بولغان ۋە ئادەم ياشىمايدىغان سۇسىز چۆل؛ سەھرا،دەشىت». دىمەك، بۇ ئىزاھاتتا، «باياۋان» دىگەن سۆز، پارىسچىدىن ئۇيغۇرچىغا ئۆزلەشكەن ئىسىم سۆز بولۇپ، «چۆل»، «سەھرا»، «دەشىت» نى كۆرسۈتىدۇ دەپ چۈشەندۈرۈلگەن.

«باياۋان» دىگەن سۆزنى بۇ خىل ئىزاھلاش، مىنىڭچە مۇۋاپىق ئەمەس. چۈنكى، بۇ نىمىنىڭ ئىسمى؟ بۇنىڭغا ئىزاھ بېرىلمىگەن. يەنە كىلىپ، باياۋان بىلەن چۆل، سەھرا، دەشىتنى تەڭداش مەنىدىكى ئورۇنغا قويۇپ، باياۋان، چۆل، سەھرا، دەشىت دىگەن تۆرت ئىسىم سۆزنىڭ ئۇقۇمىنى مۇجىمەللەشتۈرگەن. شۇڭا، مەزگۇر ئەسەردە، باياۋان دىگەن نىمە؟، بۇنىڭ، چۆل، دەشىت، سەھرا دىگەن سۆزلەر بىلەن پەرقى بارمۇ؟، باياۋان قانداق ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە؟، باياۋان تۈرلەرگە ئايرىلامدۇ؟ ناملىرى قانداق ئاتىلىدۇ؟ دىگەندەك سۇئاللارنى چۆرىدەپ مۇھاكىمە قىلىندى.