Giyamicyasta canqe cebile bar?

植物界有多少门？

Jimsary

bayanavval

“Academiye.com”  torida, Uygurqe “Giyamicyas” digen termin bar. termin, henzuqe 术语 digen menisci bar. terminni, biz atalgu dep collanip kelivatimiz. Atalgu digen swzge cariganda, termin dep atax enic, ihqam hem has isim swz bolidu.

Giyah, bizge parisqidin wzlexken uygurqe isim swz. gyani biz yene, wsvmlvk depmu ataymiz. Giya swzidiki “h” herpini almay yazsacmu hatalic sadir bolmaydu dep caraymen. Qvnki, “h” herpni enic teleppuz cilmaymu “gya yaki giya” digen mecsetni bildvrgili bolidu.  Xun’a, mezgur eserde, “gya” , “gyamicyas” dep collandim. gyamicyas digen swz, gya digen swzge micyas digen swz coxulup yasalgan, bunin’ menesi, gyalar dairesi, gyalar omumisi, gyalar bwleki digenni bildvridu. Gyamicyas digen ucumni ipadilexte biz uygurqe menbelerde “wsvmlkler dunyasi” dep atigan. Gyamicyas digen bu terminni, A.rehmetulla tunji bolup yasap otturiga coygan hem 2008-yilidin baxlap, eserliride resmy collangan.

Gyamicyas, latinqe “Plantae”, henzuqe “植物界” dep atilidu. Menbelerge cariganda, “plantae” digen terminni, germaniyelik janvarxunas, tebietxunas, peylasop, senetxunas digendek xwhretlik ataclarga ige bolgan “Haeckel” digen kixi, 1866-yili otturiga coygan iken.

Mezgur eserde, gyamicyasta canqe cebile barlici, ularnin’ latinqe ve henzuqe namliri kwrsvtvldi . uygurqe namliri Rehmetulla ependinin’ taxon derijiliri boyiqe gya namlirini coyux we yazix caidisige asasen yen’idin ataldi ve yazildi.

1. gya digen nime?

Aristoteles (aristotel, girik peylasop, platonynin’ ocuguqisi, iskender zulcerneyin ustazi) bunin’din tehminen 1650 yillar burun, yer yvzidiki jisimlarnin’  man’idigan yaki jim turidigan halitige asasen, midirap man’idiganliki jisimni hayvanat, man’almaydiganni gya dep ikki micyasca ayrigan iken.

Gya digen nime? Bunin’ga ta hazirgiqe hemme alim birdek cubul cilgan javap tehi yoc. Xundac bolsimu, men bu sualga mundac javap Bergen: gyaki bir janvar man’almaydigan, yexil tende bexeza bolmaydigan, su tupida hava, ozuc ixleydigan, unin’siz hayat mutlec bolmaydigan rolga ige jandur..

kixilirimiz, gya digen swzni bizge pars tilidin kirgen dep caraydiken. Bu swznin’ menbesinin’ candac boluxidin cetiy nezer, uygurqida on esirlerdin uzac vacittin buyan collunup kelivatimiz. Xun’a, gya uygurqe swz.

2. gyamicyasnin’ tvrlenixi

Gyamicyasta canqe cebile bar? Digen sualga, hazir,17 cebile bar dep javap bersek hatalaxmaymiz. Ular 1-jedvelde kwrsvtvldi:

1-jedvel: gymicyastiki cebililer we ularnin’ namliri

Escertix: 1-jedvelde kwrsetken taxon derijiler ve ularnin’ nami, bunin’din 100 yil buru collangan {Engil} sistemasi buyiqe elindi. hazirci ”APG“ yin’i sistemasida, jemettin yucuri bolgan taxon derije namliri collunilmigan. bu hecte ayrim tohtuluxca togri kilidu.