ماتېماتىكا بلوگى

تېئورما : ئوخشاش بىر ئۇچبۇلۇڭنىڭ تىكلەر مەزكىزى ، ئېغىرلىق مەركىزى ، تاشقى مەركىزى سىزىقداش بولىدۇ . بۇ سىزىقنى بىز ئەيلېر سىزىقى - دەيمىز . ھەمدە تاشقى مەركىزى بىلەن ئېغىرلىق مەركىزىنىڭ ئارلىقى تىكلەر مەركىزى بىلەن ئېغىرلىق مەركىزىنىڭ ئارلىقىنىڭ يىرىمىگە تەڭ بولىدۇ .

ياپۇنلۇقلار « تۆت » تىن پەرھىز تۇتىدۇ ، چۇنكى ياپون تىلىدا «تۆت » دېگەن سۆز نىڭ تەلەپپۇزى « ئۆلۇم » دېگەن سۆزنىڭ تەلەپپۇزى بىلەن ئوخشايدۇ . شۇڭا ياپونىيىنىڭ دوختۇرخانلىرىدا 4- نۇمۇرلۇق ياتاقمۇ يوق ، « ئۆلۇم » كارۋىتىدا يىتىشنى كىممۇ خالىسۇن؟
    شۇنىمۇ قوشۇمچى قىلىپ قويۇش زۆزۇركى ، جۇڭگۇدىكى خەنزۇ قاتارلىق بىر قانچە مىللەتمۇ « تۆت » نى ياخشى كۆرمەيدۇ ، بۇ ھەممىمىزگە ئايان . چۇنكى خەنزۇچە « تۆت » نىڭ تەلەپپۇزىمۇ « ئۆلۇم » بىلەن ئوخشاش ، بىراق ياپۇنلۇقلاردەك قاتتىق پەرىز تۇتمايدۇ ، ھىچ بولمىغاندا كىسەلخانىلاردا «4- نۇمۇرلۇق كارۋات » بار .ئەمما تىلىفۇن نۇمۇرى ، ماشىنا تاختا نۇمۇرىلىرىدا « 4 » نىڭ بولىشىنى خالىمايدۇ .ئەكسىنچە « 8 » نىڭ تەلەپۇزى «باي بولۇش » بىلەن ئوخشاش بولغاچقا ، بۇ رەقەمنى ياخشى كۆرىدۇ .لىكىن ئىيتىشلارغا قارىغاندا ،تەيۋەنلىك خەنزۇلار « 8 » نى ياخشى كۆرمەيدۇ .چۇنكى ئۇلار ئىچكى ئۇرۇش مەزگىلىدە ئاساسلىقى « 8- ئارمىيە » دىن جىق پەشۋا يىگەن . تەيۋەن دائىرلىرى يېڭى جۇڭگۇ قۇرۇلغاندىن كىيىن تەيۋەندە ھەتتا «8-يول كوچا ئاپتۇۋۇزى » نىمۇ تەسىس قىلماي ، بىراقلا 9-يول ئاپتۇۋۇزىغا ئۆتۇپ كەتكەن.چۇنكى « 8- يول » بىلەن « 8- ئارمىيە » نىڭ

دۇنيادا ساغلاملىق توغرىسىدا خىلمۇ - خىل قاراشلار بار . < ساغلاملىق -- زور بايلىق > دەيدىغان ھېكمەتلىك سۆزمۇ بار . بۇ ھەقتە گىرمانىيىلىك پەيلاسوپ شۇپىنخائۇر : < ساغلام قەلەندەر كېسەل پادىشاھتىن بەخىتلىك > دوپ ئېيىتقان .
          يەنە بىر پەيلاسوپ : < ساغلاملىق بىر مىليۇن يەنى ، 1000000 غا ئوخشايدۇ . ئۇنىڭ ئالدىدىكى 1   ساغلاملىققا ، ئارقىسىدىكى نۆللەر يەر - زىمىن ، ئۆي - جاي ، مال - مۇلۇك ، خىزمەت ، دوست - بۇرادەر ، ئىجتىمائى مۇناسىۋەتكە ۋەكىللىك قىلىدۇ ؛ پەقەت 1 مەۋجۇت بولغاندىلا بۇ بىر مىليۇن قىممەتكە ئىگە بولىدۇ ، بولمىسا نۆلگە تەڭ بولىدۇ > دېگەن . باشقا بىر پەيلاسۇپ مۇشۇنىڭغا ئوخشاشراق قىلىپ : < ساغلاملىق ھەقىقەتەن بىر مىليۇنغا ، يەنى 1000000 غا ئوخشايدۇ .......

1982- يىلى مەلۇم بىر ئونۋېرىستىتنىڭ 2- يىللىقىدا ئوقۇۋاتقان ئوقۇغۇچىلار ئىقتىساد ئىلمىدىن دەرس بېرىدىغان ئوقۇتقۇچىسىنىڭ دەرسكە كىرىشىنى كۈتۈپ تۇرۋاتاتتى . شۇ ئارىدا قاتتىق قول ئۇستازىنىڭ قارىسى كۆرۈندى...

نەزەر سالىدىغان بولساق دۇنيادىكى بۆگۈنكى غايەت زور ئۆزگىرىشلەر ۋە تەرەققىيات مىۋىسى ھەممىزنىڭ دىقىقىتىنى ئۆزىگە تارتىپ تۇرۇپتۇ. كۈندىن -كۈنگە تەرەققى قىلىۋاتقان بۇ جەمىيىتىمىزدە بىز نىمىنىڭ تەرەققىيات ۋە نىمىنىڭ ھەقىقى كۈچ ئىكەنلىكىنى خېلى ئۇبدانلا چۈشىنىپ قالدۇق. ھەر قايسى تەرەپلەردىن بولسۇن بىزنىڭ بۇ خىل چۈشەنچىمىز بىزگە يەنە بىر جەھەتتىن ئۆزىمىزنىڭ ھەقىقى ئورنىنى بىر نۆۋەت كۆرسىتىپ قايتا ئويلىنىپ بىزدىكى نىمىنىڭ ئىنتايىن مۇھىم بولغان ساھە ئىكەنلىكىنى ناھايتى پاكىتلىق ھالدا ئىسپاتلاپ بىرىۋاتىدۇ.
كۆز ئالدىمىزدىكى كۆزگە مىختەك قادالغان ئالەمشۇمۇل ئۆزگىرىشلەر بىزدىكى تەپەككۇر گادايلىقىنى ۋە مەنىۋىى نامىراتلىقنى مەسخىرە بىلەن ئىپادىلەپ بىرىۋاتىدۇ.

 ئەي ئەزىز، سەن دائىم پازىل كېشىلەر بىلەن دوسلاشقىن ، ئۇلارنىڭ سۆھبىتىنى ئىزدە، ئۆز نەپسىڭنى كۆپ يېيېشتىن ئاسرا! ، غەزەپلىنىشتىن ، كۆپ ئۇخلاشتىن ، قەبىھ ئىشلاردىن قاچ !  ئۆلۇمنى دائىم يادىڭدا تۇت ۋە شۇنىڭغا بېقىپ ئىش قىل ، كەسىپ ۋە مەھىشەتتە ئوتتۇرچە يول تۇت!

    __ ھەر كىم دوست تۇتۇشقا قادىر بولمىسا ، دۇشمەنگە قارشى ئىش تۇتۇشقا ھەم ئاجىز كىلىدۇ . كىشىنى سۆزىگە قاراپ ئەمەس ، ئىشىغا قاراپ بىلىشكە بولىدۇ .

                                      پىفاگور.  «ئەدەپنامە» دىن ئىلىندى__

ئۇچ خانىلىق ساندىن ( 100،101،102،.......999) جەمئى 900 بار بولۇپ ، بۇلارنىڭ ھەر بىرىنى بىر سان كارتىسىغا يىزىپ ئۇچ خانىلىق سان كارتىسى تۇزۇشكە بولىدۇ.بەزى سان كارتىىلارنى يۇقۇرى-تۆۋەن ئۆرۇپ كۆرسەك يەنىلا ئۇچ خانىلىق سان كارتىسى بولىدۇ. ئالايلۇق،198يىزىلغان كارتىنى ئۆرۇپ كۆرسەك 861 دىگەن ئۇچ خانىلىق سان كارتىسى بولىدۇ، بۇنداق سان كارتىلىرىنى ئىككى سان كارتىسى ئورنىدا ئىشلىتىش مۇمكىن، بىراق نۇرغۇن سان كارتىلىرىنى بۇنداق ئىشلەتكىلى بولمايدۇ ، مەسىلەن : 531 ....  قاتارلىقلار .

سۇئال : بارلىق ئۇچ خانىلىق سان كارتىلىرىنى بارلىققا كەلتۇرۇش ئۇچۇن ، ئەڭ ئاز بولغاندا جەمئى قانچە كارتا يېزىش كۇپايە قىلىدۇ؟

 (ئۆمەر ھەييام( 1040- 1123  
    

نىشاپۇردا تۇغۇلۇپ ، خۇراسان ۋە ماۋەرائۇننەھردە پائالىيەت ئېلىپ بارغان مۇتەپەككۇر ، ماتېماتىك, شائىر ۋە ئاسترونوم ئىدى . ئۇ سالجۇق تۈرك شاھلىرىدىن مالىك شاھ ھۇزۇرىدا ، ۋەزىر نىزامىمۇلىك ھامىيلىقىدا « مالىك شاھ ئاسترونومىيىلىك جەدۋىلى » نى ئىشلەپ ، سالجۇقىيلار كالېندارىنى تۈزگەن . ئۇ «ھېساب مەسىلىلىرىنىڭ يېشىلىشى ۋە ئىسپاتى » « ئارفىمېتىكىدىكى قىيىن مەسىلىلەر » قاتارلىق ئەسەرلىرىنى ۋە كۆپلىگەن ئۆتكۈر پىكىرلىك رۇبائىيلارنى يېزىپ ، خەلق قەلبىدىن مۇناسىپ ئورۇن ئالغان

ئۆتتى ئۆمرىنىڭ ئالتىدىن بىرى بالىلىقتا؛
يەنە ئۆتۇپ ھاياتىنىڭ ئون ئىككىدىن بىرى
ساقال باستى يۇز - كۆزىنى؛
يەنە ئۆتۇپ يەتتىدىن بىرى
ئۆتكۇزدى ئۇ تەنتەنىلىك مۇراسىم؛
توي قىلىپ بەش يىل ئۆتۇپ،
ئىرىشتى بىر شاھزادىگە؛
ئەپسۇس، ياشاپ ئاتىسىنىڭ يىرىم يىشىنى ،
سەپەر قىلدى ئۇ ئالەمگە .
شۇندىن كىيىن ئاتا دىئوفانىت،
تۆت يىل ياشاپ ھەسرەت ئىچىدە،
ئۇمۇ كەتتى ئۇ ئالەمگە!

1 -ھەر كۇنى ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 12 بوۋاق دوختۇرخانىلاردا ئاتا- ئانىسىغا خاتا بىرىلىپ قالىدۇ.
2-ئادالۇف.گېتلىرنىڭ ئانىسى ئۇنى تۇغۇلماستىنلا چۇشۇرۋەتمەكچى بولغان ، بىراق دوختۇرلار نەسىھەت قىلىپ تۇغۇلۇپ قالغان، شۇ سەۋەپ دۇنيادا زور ئۆزگۇرۇش بولدى.
3-شاكىلات ئىتنىڭ « ئۆلۇم دورىسى» ، ئازراقلا شاكىلات يەپ سالغان ئىت بىردەمدىلا ئۆلىدۇ.
4-قايچىنى داڭلىق رەسسام داۋېنچ كەشىپ  قىلغان .
5-داۋېنچ بىر قولىدا خەت يىزىپ ، بىر قولىدا بىرلا ۋاقىتتا رەسىم سىزالايدۇ

                       ئامىرىكا ئېمىل ئۇنۋېرسىتىتىنىڭ تەتقىقاتچىلىرى يىقىندا ئېلىكتىر قۇتۇپى بولغان بىگىزسىمان مىكرو ئەينەكنى سەكتە كىسەللىكىگە گىرىپتار بولغۇچىنىڭ مىڭىسىگە ئورنىتىپ ، كىسەل مىڭىسىنىڭ كومپىيوتېر بىلەن بىۋاستە ئالاقىلىشىشىگە ياردەم بەرگەن . بۇ تەتقىقات نەتىجىسىنىڭ ئىسپاتلىشىچە ، پالەچ ھەم سۆزلىيەلمەيدىغان ، لىكىن چوڭ مېڭىسى مۇكەممەل كىشىلەر كومپىيوتېر ئارقىلىق باشقىلار بىلەن ئالاقىلىشالەيدىكەن  

يىقىندا ئالىي مەكتەپتە بىرگە ئوقۇپ كۆرۇشمىگىلى ئۇزاق بولغان بىر نەچچە ساۋاقداشلىرىم بىلەن جەم بولۇپ سۆھبەتتە بولۇپ قالدىم ، ئارىلىقتا بىر ساۋاقدىشىم ھازىر ماتىماتىكىدا كۆپ قوللىنىلدىغان ئىككى مۇھىم ماتىماتىكىلىق بەلگە < ∵ > ( مەنىسى: چۇنكى ) بىلەن < ∴ > (مەنىسى : شۇنۇڭ ئۈچۈن ) لەرنى بىز ئۇيغۇرلار ئىجات قىلغان، دېگەن پىكىرنى ئوتتۇرىغا قويدى . سەۋەبى بۇ ئىككى بەلگە دەل < چۇنكى ۋە شۇنۇڭ ئۇچۇن > دىكى چ بىلەن ش نىڭ ئاستى ۋە ئۇستىدە بار بولغان ئۇچ چېكىت ئىدى . كىيىن جۇڭگۇ ۋە چەتئەلنىڭ نوپوزلۇق كىتاپلىرىنى كۆرۇپ چىققان بولساممۇ باشقا ماتىماتىكىلىق بەلگىلەرنىڭ كىلىپ چىقىش تارىخى بار بولسىمۇ ، بۇ ئىككى بەلگە ھەققىدە ھېچقانداق تارىخي يازمىلارنى تاپالمىدىم ، ئەگەر دوستۇمنىڭ دېگىنى يالغان بولسا تىپىلىشى كىرەك ئىدى ، شۇڭا ئويلاپ قالدىم :
بۇ ماتىماتىكىلىق بەلگىنى ئۇيغۇرلار ئىجات قىلغانمۇ ؟

ئوقۇتقۇچى دەرىسخانا ئوقۇتۇشىنى تەشكىللەش جەريانىدا تىل سەنئىتىدىن ماھىرلىق بىلەن پايدىلىنىشتىن سىرىت ، زور مىقتاردىكى غەيرى نۇتۇق ئالاقە ۋاستىلىرىدىن ، جۇملىدىن بەدەن تىلىدىن ئۇستىلىق بىلەن پايدىلانسا ، ئوقۇتۇش سۇپىتىنى يۇقۇرى كۆتۇرۇشتە تېخىمۇ ياخشى ئۇنۇمگە ئىرىشەلەيدۇ .
      بەدەن تىلى دېگىنىمىز ___ ئوقۇتقۇچىنىڭ قول ئىشارىتى ، بەدەن قىياپىتى، چىراي ئىپادىسى ۋە كۆز ھالىتى قاتارلىق مەلۇم ئۇچۇر يەتكۇزۇپ ئالاھىدە مەنا ئىپادىلەيدىغان بىر يۇرۇش « بەلگىلەر سېستىمىسى » دىن ئىبارەت .ئوقۇتقۇچى ئوقۇتۇش جەريانىدا ئۇنى تىل بىلەن بىرلا ۋاقىتتا ماسلاشتۇرۇپ ئىشلەتسىمۇ ياكى ئايرىم ئىشلەتسىمۇ بولىۋېرىدۇ . ئوقۇتقۇچى بىلەن ئوقۇغۇچىلار ئوتتۇرسىدىكى ئۆز - ئار چۇشۇنۇش ، ئۆز- ئارا ئۇچۇر ئالماشتۇرۇش ، بىلىم بىرىش ۋە بىلىم ئىلىش قاتارلىق ئالاقە جەريانىدا بەدەن تىلى ئۆزىگە خاس پەۋقۇلئاددە مۇھىم رول ئوينايدۇ . ئوقۇتۇش جەريانىدا ، ئوقۇتقۇچىنىڭ ئىشەنچىگە تولغان نۇرلۇق كۆزلىرى ، تەبەسسسۇملۇق چىرايى ، مۇئايەنلەشتۇرۇش خاراكتېردىكى بۈاش لىڭشىتىشى ئوقۇغۇچىلارغا زور روھىي كۈچ ئاتا قىلىدۇ . ئوقۇتقۇچى دەرىسخانا ئوقۇتۇشىنى ئۇنۇملۇك باشقۇرۇش ئۇچۇن باش، قول ئارقىلىق مۇناسىپ كۆرسەتمە ئىشلىشى ، دەرىسنى لىكسىيە قىلىش بىلەن بىرلا ۋاقىتتا ، ئالاھىدە ئىما- ئىشارەت ياردىمىدىن پايدىلىنىپ چۇشەندۇرۇش قېيىن بولغان مەسىلىلەرنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ بېرىشى ، شۇ ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ دېققىتىنى جەلىپ قىلىپ ، ئوقۇتۇشنى ياخشى تەشكىللەش مەقسىتىگە يېتىشى تولىمۇ زۆرۇر.

مەكتەپ مۇدىرلىرىمىزغا نىمە بولدى ؟                            

بىزنىڭ مەكتەپ مۇدىرلىرىمىز ، مىللى مائارىپى ئىشلىرىمىزنى راۋاجلاندۇرۇشتا مۇھىم مەسئۇلىيەتنى ئۇستىگە ئالغان . مەكتەپ مۇدىرى دىمەك - ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئوقۇتقۇچىسى دىمەكلىكتۇر . < مەلۇم مەنىدىن ئىيىتقاندا ، بىر ياخشى مەكتەپ مۇدىرى بىر ياخشى مەكتەپتىن ئىبارەتتۇر > ، مىللى مائارىپىمىز نۇرغۇن مۇشكىلاتلارغا ۋە خىرىسلارغا دۇچ كىلىۋاتقان مۇشۇنداق پەيىتتە ، بىز سىياسى سەزگۇرلىكى يۇقۇرى ، قابىلىيەتلىك ۋە ئەخلاقلىق ، بارلىقىنى مىللى مائارىپ ئىشلىرى ئۈچۈن بىغىشلىيالايدىغان ساپالىق مەكتەپ مۇدىرلىرىغا مۇقتاجمىز .
ئەپسۇس ، يىقىندا تەتىل مۇناسىۋىتى بىلەن ئۇرۇمچىدىن جەنۇبىي شىنجاڭغا تۇققان يوقلاش بىلەن بىرىپ ، بىر نەچچە ناھىيە - شەھەردە بىر ئايچە تۇرۇپ قالدىم ، ئىلگىرىكى ئوقۇتقۇچىلىق كەسپى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان ئون نەچچە ساۋاقدىشىم ۋە دوستلىرىم ئوتتۇرا - باشلانغۇچ دىگەندەك ئوخشىمىغان تۇزۇلمىدىكى مەكتەپلەرنىڭ مۇدىرلىرى بولغان ئىدى ، بۇنىڭدىن تولىمۇ پەخىرلەندىم ۋە سۆيۇندۇم ،دائىم ۋاقىت چىقىرىپ ئۇلار بىلەن ھەم سۆھبەتتە بولدۇم ، شۇنۇڭ بىلەن بىرگە مىللى مەكتەپلىرىمىزنىڭ مەكتەپ باشقۇرۇش ئەھۋالى توغۇرلۇق دەسلەپكى چۇشەنچىگە ئىگە بولدۇم . ۋاقىتنىڭ ئۆتۇشى بىلەن ھىس قىلدىمكى بىزنىڭ مىللى مائارىپىمىزدا مەسىلە ئىغىر ئىدى ، توغرىسىنى ئىيىتقاندا بىزنىڭ مەكتەپ مۇدىرلىرىمىزدا مەسىلە ئىغىر ئىدى .