ماتېماتىكا بلوگى

بۇگۇن تور ئارىلاۋېتىپ بىر ئىسىل رەسىمنى ئۇچرۇتۇپ قالدىم. بۇ رەسىمدىكى يارقىن نوقتا شۇكى : ھەر بىر ماتېماتىكنىڭ قولىدىكى ماتېماتىكىلىق ئەسۋاپ ۋە مۇناسىپ ماتېماتىكىلىق فورمىلاردۇر.... ، قېنى سىزمۇ تەپسىلى كۈزۈتۈپ ھۈزۈرلىنىپ بىقىڭ .

 

بۇ سۇرەت مايكىغا بىسىلىش ئۈچۈن لايىھەلەنگەن. سۇرەتتە ماتېماتىكىنىڭ ھەر قايسى تارماقلىرىدىكى ئەڭ ۋەكىللىك ھەم مۇھىم بولغان يەكۇنلەر جەمئىلەنگەن، ھەمدە بۇ يەكۇنلەر بىر يۇرەك شەكلىدە ئىپادە قىلىنغان. سىز بۇ رەسىمنى تەپسىلى كۈزۈتۈپ ھۈزۇر ئىلىۋېلىڭ ، ئۇنىڭدا قانچە كىلاسسىك ماتېماتىكا تەتقىقاتىنىڭ نەتىجىسى يەكۇنلەنگەنلىكىگە دېققەت قىلغايسىز...
راستىنلا ئىسىل تەپەككۇر ........

 

فراكتىكال(پارچىلانغان شەكىل)نەزىرىيىسى بىلەن دۇنياغا نامى مەشھۇر ئاتاقلىق ماتىماتىك بېنوئىت ماندېلبروت(Benoit Mandelbrot) ئامېرىكىدا85يېشىدا  10-ئاينىڭ 14-كۇنى  ئالەمدىن ئۆتتى.

BBCنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ماندېلبروت بۇ نەزىرىيىسىگە ئاساسەن بۇلۇت،دېڭىز قىرغىقى لىنىيىسى دېگەندەك ئۆلچەش مۇمكىن ئەمەس دەپ قارالغان شەكىللەرنى ئۆلچىگەن.

مەسىلەن، خەرىتىدە بىر ئارال قارىماققا ناھايىتى تەكشى كۆرۈنسىمۇ، ئەمما يېقىن ئارىلىقتا تەپسىلىي قارىغاندا،چەكسىز تەكرارلىنىپ كەتكەن ھەرە چىشىدەك قىرىنى كۆرگىلى بولىدۇ.

ماندېلبروتنىڭ نەزىرىيىسى فڧىزىكا، بىئولوگىيە ۋە پۇل-مۇئامىلە قاتارلىق ساھەلەرگە ئىشلىتىلگەن.

 

 

） سۇرەتتە ： مۇكاپات تارقىتىش مۇراسىمىدىن بىر كۆرۇنۇش （

 

تۆت يىلدا بىر نۆۋەت ئۆتكۈزىلىدىغان خەلىقئارا ماتېماتىكلار قۇرۇلتىيى 2010-يىلى 8-ئاينىڭ 19-كۇنى ۋىتنامدا ئۆتكۈزۈلۇپ ۋىتناملىق ماتېماتىك ۋۇ باۋجۇ  قاتارلىق 4 نەپەر ياش ماتېماتىكقا ماتېماتىكا ساھەسەدىكى نوبېل مۇكاپاتى- فىلدىز ماتېماتىكا مۇكاپاتىنى بەرگەنلىكىنى جاكارلىدى。فىلدىز مۇكاپاتى ماتېماتىكا ساھەسىدىكى ئەڭ ئوبرۇيلۇق خەلىقئارا مۇكاپات بولۇپ ， تۆت يىلدا بىر نۆۋەت 40 ياشتىن تۆۋەن ياش ماتېماتىكلارغا تارقىتىلىدۇ。بۇ نۆۋەتلىك مۇكاپاتقا ئىرىشكۇچىلەر ۋۇباۋجۇدىن باشقا يەنە فىرانسىيىلىك ماتېماتىك سېدرىك ۋىللانى ，ئىسرائىلىيە ماتېماتىكى ئىلون لىندىرشىت ，روسىيە ماتېماتىكى سىتانىسلوۋ سىمىرنوۋ  قاتارلىقلارغا بىرىلدى。ۋۇباۋجۇ 1972-يىلى ۋىتنامدا تۇغۇلغان， ھازىر فىرانسىيە پارىژ 11-ئۇنۋېرسىتېتنىڭ ئوقۇتقۇچىسى，ئۇ ماتېماتىكىدىكى قىيىنلىق دەرىجىسى ئەڭ يۇقۇرى بولغان “ئاساسى لىمما ”لارنى ئىسپاتلاپ چىققان， ئۇنىڭ بۇ مۇۋاپەقىيىتى ئامىركىدا چىقىدىغان “دەۋىر”ژورنىلى تەرىپىدىن 2009-يىللىق ئون چوڭ ئىلىم -پەن ئىختىراسى بولۇپ باھالانغان ئىدى。 ئىلون لىندىرشىت  1970-يىلى ئىسرائىلىيىدە تۇغۇلغان， ھازىر ئىسرائىلىيە ئېبراي ئۇنۋېرسىتېتىدا ئوقۇتقۇچى， ئۇنىڭ ماتېماتىكىدىكى سانلار نەزەرىيىسى جەھەتتىكى تۆھپىسىگە بۇمۇكاپات بىرىلدى， سېدرىك ۋىللانى بىلەن سىتانىسلوۋ سىمىرنوۋ لارنىڭ ئېستاتىستىكا فىزىكىسىغا قوشقان تجھپىلىرى ئۈچۈن بۇ مۇكاپات بىرىلدى，سېدرىل ۋىللانى بۇ يىل 36 ياش ， فىرانسىيە ھېنرى-فورىنكار تەتقىقات ئورنىدا ئىشلەيدۇ，سىتانىسلوۋ سىمىرنوۋ 1970-يىلى روسىيىدە تۇغۇلغان， ھازىر رىنىۋا ئۇنۋېرسىتېتىدا ئوقۇتقۇچى。

 

بۇ ماتېماتىكىلىق ئىپادىنى كۆرۇپ مەنمۇ ھازىر بىر MM بىلەن have fun قىلىشنى ئويلاپ قالدىم.....

ئەگەر سىز بۇ ئۇسۇل ئويناۋاتقان قىزنىڭ سائەت ئىستېرىلكىسى يۆنىلىشىدە ئايلىنىۋاتقانلىقىنى كۆرسىڭىز ئوڭ مېڭىڭىزنىڭ تەپەككۇر ھالىتىدە تۇرىۋاتقانلىقىنى ، سائەت ئىستېرىلكىسغا قارشى يۆنىلىشتە ئايلىنىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلسىڭىز سول مېڭىڭىزنىڭ تەپەككۇر ھالىتىدە تۇرىۋاتقانلىقىنى بىلدۇرىدۇ، ئەگەر ھەر ئىككى يۆنىلىنىشنى ھېس قىلالىسىڭىز ئوڭ-سول ئىككىلا مېڭىڭىزنىڭ تەپەككۇر ھالىتىدە تۇرىۋاتقانلىقىنى بىلدۇرىدۇ ( 14% ئامىركىلىقلاردا مۇشۇ خىل تەپەككۇر ھالىتى مەۋجۇتكەن) . قېنى سىزمۇ سىناپ بىقىڭ !

تور ئارىلاۋىتىپ بىر ماتېماتىكىلىق سائەتنى كۆرۇپ قالدىم. بۇ ئادەتتىكى ۋاقىت كۆرسۇتۇش سائىتى بولۇپلا قالماي ، بۇ سائەتنىڭ كارامىتى شۇڭى : ئۇنىڭ ھەر بىر ۋاقىت بىرلىكىدىكى 1 دىن  12  گىچە بولغان سانلار پەقەت  9 رەقىمى ئارقىلىقلا ئىپادىلەنگەن، يەنە كىلىپ ئۇچ دانە  9 رەقىمىدىن تۈزۇلگەن ئەمەللەر بىلەن ئىپادىلەنگەن... قالتىس ، قالتىس !

 

سىز ھازىر كۆرۇپ تۇرغىنىڭىز بىر ماتېماتىكىلىق شاكىلاتتۇر ! شاكىلاتقا ئىنتېگرال ۋە تېرگونومىتېرىك فورمىلالار يىزىلغان. كارامەت... قالتىس!  مىنىڭمۇ شۇنداق يىگۇم كىلىپ كەتتى، يىسىڭىز مۇشۇنداق شاكىلاتنى تېپىپ يەك.

 

 سۆزى ئىنگلىزچە، خەنزۇچە خەتلىك ، بىراق بەك ياخشى.... !