ماتېماتىكا بلوگى

ئەڭ قەدىمقى دەۋىرلەردىن بېرى ،سانلار پەقەت ھىساپلاش ئېيتىياجى ئۈچۈنلا قوللىنىلمىغان،بەلكى ئىسىملارنى ئىپادە قىلىش رولىنىمۇ ئوينىغان.يۇنانلىق پەيلاسوپ ۋە ماتىماتىك پىفاگور ھەرقانداق نەرسىنى سانلارنىڭ ئاھاڭى بىلەن ئېنىقلايتتى .قەدىمقى جۇڭگولۇقلار سانلارغا مەنىلەرنى بەرگەنىدى.بىرەر ئىشقا دۇچ كەلسە ،ئۇنى سانلارنىڭ مەنىسىنى ئېنىقلاش ئارقىلىق تەتقىق قىلىشقا ئۇرۇناتتى.سانلارنىڭ مەنبەسى ساناقسىزدۇر،ئۇنىڭ مەنىسى ۋە تەبىرىمۇ شۇنداق.مۇنداقچە ئېيتقاندا ئىسىملارنىڭ بىر ئۇچى باتىل ئېتىقاد،ئىشەنچىلەرگە،يەنە بىر ئۇچى ھەرقايسى خەلقلەرنىڭ تەبىئەتنى چۈشۇنۇش ۋە ئۇنى بىلىش دەرىجىسىگە تايىنىدۇ.قەدىمقى مىسىردا ،بابىلوندا ،قەدىمقى يۇناندا ،ئىسلامدىن ئىلگىركى تۈرۈكلەردە ،ئەرەپلەردە سانلارنىڭ نۇرغۇن مەنىلەرگە ئىگە بولغانلىقى تەتقىقاتلار ئارقىلىق بىزگە ئايان بولماقتا.قەدىمقى مەدەنىيەتلىك خەلقلەرنىڭ پازىللىرى ۋە پەيلاسوپلىرى سانلارنىڭ خەلق ئارىسىدىكى مەنىسىگە يېڭى-يېڭى مەنىلەرنى قوشقان.

مۇخبىر: نۇرغۇن بالا ماتېماتىكىنى ياخشى كۆرمەيدۇ، سىزچە ماتېماتىكىنى ياخشى ئۆگىنىشكە تۇغما قابىلىيەت كېتەمدۇ؟

    سىتېۋارت: ماتېماتىكا ئىقتىدارى تىل ئىقتىدارىغا ئوخشاش ھەممە ئادەمدە بولىدۇ، ماتېماتىكلارنىڭ بۇ جەھەتتىكى ئىقتىدارى باشقا كىشىلەرگە قارىغاندا كۈچلۈكرەك بولىدۇ . ماتېماتىكا كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدا قوللىنىلىدۇ. ئەمەلىيەتتە، نۇرغۇن ئاتا – ئانىدا ماتېماتىكىنى قىيىن پەن دېگەن قاراش مەۋجۇت، ئۇلاردىكى بۇنداق قاراش پەرزەنتلىرىنىڭ ماتېماتىكىغا بولغان چۈشەنچىسىگە تەسىر كۆرسەتمەكتە. بۈگۈنكى كۈندە ياخشى ياشاپ، ياخشى تۇرمۇش كەچۈرىمىز، خىزمەتتە مۇۋەپپەقىيەت قازىنىمىز دەيدىكەنمىز، ماتېماتىكىنىڭ رولىغا سەل قارىماسلىقىمىز لازىم.

    ماتېماتىكىغا قىزىقمايدىغان بالىلارغا ماتېماتىكىنى زورلاش ئۇسۇلى ئارقىلىق ئۆگەتمەستىن، ئامال بار پەرقلىق مائارىپ ئۇسۇلى ئارقىلىق خاسلاشتۇرۇش ئوقۇتۇشىنى قوللىنىش كېرەك. بالىلارنىڭ پىكىر قىلىش ئۇسۇلى ۋە ئۆگىنىش ئۇسۇلى ئوخشىمايدۇ، بەزىلىرى كۆڭۈل قويۇپ ئاڭلاپ ئۆگىنىدۇ، بەزىلىرى مەشغۇلات جەريانىدا ئۆگىنىدۇ، يەنە بەزىلىرى رەسىم سىزىش ئارقىلىق ئۆگىنىشنى ياخشى كۆرىدۇ. شۇڭا بالىلارنى بىرلا خىل ئۇسۇل بىلەن ئۆگىنىشكە زورلىماسلىق كېرەك. ئەگەر پەرزەنتىڭىز مەشغۇلات جەريانىدا ئۆگىنىشكە ماھىر بولسا، ئۇنى كۆپرەك قول سېلىپ مەشغۇلات قىلغۇزۇڭ.

ماتېماتىكا ئوقۇتۇشىدا ئوقۇتقۇچى ئاۋۋال ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىدىيەسىنى ئازاد قىلىپ، ‹‹ماتېماتىكا قىيىن، ئۆگەنگىلى بولمايدىغان دەرس›› دەيدىغان قارىشىنى ئۆزگەرتىپ، ئۇقۇملارنى ئوقۇغۇچىلار قوبۇل قىلالايدىغان دائىرىدە ئاسانلاشتۇرۇپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ دەرسكە بولغان قىزغىنلىقىنى ئاشۇرۇپ، ئۇلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئۇچراتقانلىرى، قوللىنىۋاتقان، پايدىلىنىۋاتقان نەرسە – كېرەكلىرى(پۇل خەجلەش، نەرسە – كېرەك سېتىۋېلىش) قاتارلىق ئەمەلىي تۇرمۇشقا يېقىن مىساللارنى ئېلىپ ماسلاشتۇرۇپ، ئوقۇغۇچىلارنى ماتېماتىكا دەرسىگە ئومۇميۈزلۈك يېتەكلىشى كېرەك. بۇنداق قىلغاندا ئوقۇغۇچىمۇ ئۆزى سەزمىگەن ھالدا تەبىئىيلا ماتېماتىكىغا قىزىقىپ، ماتېماتىكا ئۆگىنىشكە كىرىشىدۇ.

تەييارلانغان كۇۋادېرات شەكىلدىكى قەغەزنى مۇشۇ ئۇسۇل بىلەن قاتلىساق مۇنتىزىم ئۇچبۇلۇڭغا ئىرىشىمىز. سىز نېمە ئۈچۈنلىكىنى بىلەلىدىڭىزمۇ؟

تۆۋەندىكىسى 2011-يىلى 6- ئاينىڭ 7- كۈنى ئېلىنغان مەملىكەتلىك بىر تۇتاش ئىمتىھانىنىڭ يېڭى دەرسلىك بويىچە ئىلىنغان ماتېماتىكا سۇئاللىرى ۋە ئۇنىڭ جاۋابى بولۇپ، بۇ يىل ئالى مەكتەپكە ئىمتىھان بەرگەن ئوقۇغۇچىلارنىڭ پايدىلىنىشى ئۈچۈن سۇنۇلدى. دىققەت: بەلكىم ياخشى نومۇر ئېلىپ خۇشاللىقىڭىزدىن سەكرەپ كېتەرسىز ۋە ياكى ياخشى نومۇر ئالالماي قالسىڭىز يېغلاپمۇ كېتەرسىز. مەيلى قانداقلا بولمىسۇن، ئېسىڭىزدە بولسۇنكى، يەنە پۇرسەت بار. ئالى مەكتەپكە ئۆتۈش سىزنىڭ ياشاشتىكى پەقەت بىردىنبىر مەقسىدىڭىز ئەمەس. ئەمىسە گېپىمنى قۇلىقىڭىزدا چىڭ تۇتقان بولسىڭىز، سالماقلىق بىلەن ئالدىرىماي تۇرۇپ، تۆۋەندىكى سۇئالنى ۋە جاۋابىنى كۆرۈڭ. يەنە دىققەت! بۇ يېڭى دەرسلىك ئۆلچىمى بويىچە ئېلىنغان ماتېماتىكا سۇئاللىرى ۋە ئۇنىڭ جاۋابى... بۇ يىل شىنجاڭ رايونىدا دەل يېڭى دەرسلىك بويىچە ئىمتىھان ئېلىنغاچقا مۇشۇ سۇئاللا يوللاندى. قالغان مەمىلىكەتلىك 2- يۈرۈش سۇئاللىرى ۋە باشقا ئۇنىۋېرسال تەبىئىي پەننىڭ سۇئاللىرى ۋە جاۋابىنى بۇ يەردىن كۆرۈڭ.

2011- يىللىق مەملىكەتلىك ئالى مەكتەپ ئىمتىھان سۇئاللىرى يېڭى دەرسلىك تەبىئىي پەن سۇئاللىرى ۋە جاۋابلىرى

تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدىكى گوزىجيەن (ئەينى ۋاقىتتىكى مائارىپنى باشقۇرىدىغان ئورگان ۋە ئالىي بىلىم يۇرتى ) دە ماتېماتىكا دەرسخانىلىرى تەسىس قىلىنغان بولۇپ، «جۇپى ھېسابلاش دەستۇرى»، «توققۇز بابلىق ئارىفمېتىكا»، «سۈنزى ھېسابلاش دەستۇرى»، «ۋۇساۋ ھېسابلاش دەستۇرى»، «شياخۇياڭ ھېسابلاش دەستۇرى»، «جاڭ چيۇجيەن ھېسابلاش دەستۇرى»، «دېڭىز ئاراللىرى ھېسابلاش دەستۇرى»، «ۋۇجىڭ ھېسابلاش ئۇسۇلى»، «جۇيشۇ»، «جىگۇ ھېسابلاش دەستۇرى» دىن ئىبارەت ئون ھېساب كىتابىنى دەرسلىك قىلىش بەلگىلەنگەن. شۇڭا كېيىنكى ۋاقىتلاردا «ھېسابلاش دەستۇرى ھەققىدىكى ئون كىتاب» دەپ ئاتالغان.

ئىلىم-پەندە ‹‹ئەر-ئاياللار باراۋەرلىگى›› نى قۇلغا كەلتۇرۇش ئۇچۇن بولغان ئىسلاھاتلار 19-ئەسىرنىڭ ئاخىرى، 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا باشلاندى. پولشادا تۇغۇلغانM.كىيۇرى خانىم ئىلگىرى –كىيىن بولۇپ نوبېل فىزىكا موكاپاتى بىلەن نوبېل خىمىيە موكاپاتىغا ئېرىشتى؛ جوڭگۇدا چوڭ بولغان دوكتۇر ۋۇجەنشىيۇڭ ئامېرىكا فىزىكا جەميىتنىڭ تۇنجى رەئىسى بولۇپ قالدى.ئۇلار ئايال ئالىملارنىڭ كۆزگە كورۇنگەن ۋەكىللىرى. نورغۇنلىغان ئايال ياشلار ئۇلارنى ئولگە قىلىپ ئىلىم –پەن يۇلىغا ماڭدى.

 

 

بۇ سۇرەتتىكى ماتېماتىكىلىق فورمىلا ئەڭ كۆپ بولسا كىرەك، سۇرەتتىكى ھەۋەسكار ئۆي ئىچىنى مۇشۇنداق فورمىلا چۇشۇرۇلگەن تام قەغىزى بىلەن زىننەتلەپ ئۆزىنىڭ تەپەككۇرىنى قوزغىتىشنى مەقسەت قىلغانمىدۇ ؟ ....

ئوقۇغۇچىلارنىڭ ھېسابلاش سۈرئىتى تېزلىتىشتە تۆۋەندىكى بىر قانچە نۇقتىغا ئەھمىيەت بېرىش كېرەك دەپ قارايمەن.

1. ھېسابلاش قائىدىسىنى ئوقۇتۇشنى چىڭ تۇتۇش كېرەك

ھېسابلاش قائىدىسى بولسا ھېسابلاش ئىلىپ بېرىشتىكى ئاساس.ھېسابلاش قائىدىسىنى ياخشى ئىگىلىگەندىلا،ئوقۇغۇچىلار مەسىلىنى ئوقۇپ قائىدىنىڭ مەزمۇنىنى تېزلىكتە يادىغا ئىلىپ تىز سۈرئەتتە ھېسابالاش ئۇسۇلىنى تاللىيالايدۇ.شۇڭا ،ئوقۇغۇچىلار نىڭ ھېسابلاش سۈرئىتىنى ئاشۇرۇشتا ،ئالدى بىلەن چوقۇم ھېسابلاش قائىدىسىنى ئوقۇتۇشنى چىڭ تۇتۇش لازىم،ئوقۇغۇچىلار ھېسابلاش ئىلىپ بارغاندا ھېسابلاش نەتىجىسىنىڭ كېلىپ چىقىش سەۋەبىنى،ھېسابلاش ئۇسۇلىنى بىلىپلا قالماستىن بەلكى يەنە ھېسابلاش قائىدىسىنى سۆزلىيەلەيدىغان بولىشى لازىم.

2. ھېسابلاش ئەسۋابلىرىدىن تولۇق پايدىلىنىش كېرەك.

 ھېسابلاش ئەسۋابلىرىدىن تولۇق پايدىلانغاندا ،ئوقۇغۇچىلار ھېسابلاش ئەسۋابلىرىنى بىۋاستە كۆزىتىپ،ئوبرازلىق ھالدا ھېسابلاش ئۇسۇلىنى ئۆگىنەلەيدۇ،ھېسابلاش قائىدىسىنى چۈشىنەلەيدۇ. ئوقۇتقۇچى ئوقۇتۇش ئىلىپ بارغاندا ھېسابلاش ئەسۋابلىرىدىن تولۇق پايدىلىنىشى ،ھەمدە ئوقۇغۇچىلارنى ھېسابلاش ئەسۋابلىرىدىن پايدىلىنىشقا تەشكىللىشى لازىم. 

3. ئوخشاش بىر مەسىلىنى كۆپ خىل ئۇسۇلدا يېشىشنى مەشىقلەندۈرۈشكە ئەھمىيەت بېرىش كېرەك.

 ئوخشاش بىر مەسىلىنى كۆپ خىل ئۇسۇلدا يەشكەندە ،ئوقۇغۇچىلار ئۆزلىرىنىڭ بىلىمىنى تولۇق ئىشلىتەلەيدۇ،، تەپەككۇرىنى قوزغىتالايدۇ،ھېسابلاش سۈرئىتى تىز بولغان ئۇسۇلنى تاپالايدۇ.ئوخشاش بىر مەسىلىنى كۆپخىل ئۇسۇلدا ئۇسۇلدا يېتەكلەشتە،ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىلارغا «شەكىل ئۆزگەرتىش»،«پۈتۈنلەش»قاتارلىق ئۇسۇللارنى تونۇشتۇرۇش كېرەك.

 4.ئېغىزچە ھېسابلاش مەشىقىنى كۈچەيتىش كېرەك.

 داۋامىنى تېمىنى چىكىپ كۆرۇڭ.

بۇگۇن تور ئارىلاۋېتىپ بىر ئىسىل رەسىمنى ئۇچرۇتۇپ قالدىم. بۇ رەسىمدىكى يارقىن نوقتا شۇكى : ھەر بىر ماتېماتىكنىڭ قولىدىكى ماتېماتىكىلىق ئەسۋاپ ۋە مۇناسىپ ماتېماتىكىلىق فورمىلاردۇر.... ، قېنى سىزمۇ تەپسىلى كۈزۈتۈپ ھۈزۈرلىنىپ بىقىڭ .

 

بۇ سۇرەت مايكىغا بىسىلىش ئۈچۈن لايىھەلەنگەن. سۇرەتتە ماتېماتىكىنىڭ ھەر قايسى تارماقلىرىدىكى ئەڭ ۋەكىللىك ھەم مۇھىم بولغان يەكۇنلەر جەمئىلەنگەن، ھەمدە بۇ يەكۇنلەر بىر يۇرەك شەكلىدە ئىپادە قىلىنغان. سىز بۇ رەسىمنى تەپسىلى كۈزۈتۈپ ھۈزۇر ئىلىۋېلىڭ ، ئۇنىڭدا قانچە كىلاسسىك ماتېماتىكا تەتقىقاتىنىڭ نەتىجىسى يەكۇنلەنگەنلىكىگە دېققەت قىلغايسىز...
راستىنلا ئىسىل تەپەككۇر ........