ماتېماتىكا بلوگى

دۇنيا ۋە كۆپ نوپۇسلۇق دۆلەتلەرنىڭ مەلۇم بىر پەيىتتىكى نوپۇس رەت تەرتىپىدە ناھايىتى قىزىقارلىق نوپۇس رەقەملىرى شەكىللەنگەن:
__ 1993-يىلى 4-ئاينىڭ 15-كۇنى سائەت 12 دىن 13 مىنۇت 53سېكۇنىت ئۆتكەندە دۇنيا نوپۇسى 5555555555 بولغان ( ئون دانە 5 رەقىمى).
__ 1993-يىلى 9-ئاينىڭ 15-كۇنى يەنە ، ھىندىستاننىڭ نوپۇسى 888888888 بولغان (توققۇز دانە 8 رەقىمى) .
__ 1981-يىلى 12-ئاينىڭ 6-كۇنى جۇڭگۇ نوپۇسى 999999999بولغان(توققۇز يەردە 9 رەقىمى). 1989-يىلى 12-ئاينىڭ 1-كۇنى 1111111111 بولغان (ئون يەردە 1 رەقىمى)، 1997-يىلى 3-ئايدا 1234567890 بولغان.
__ 1993-يىلى يەنە ياپونىيىنىڭ نوپۇسى 123456789 بولۇپ ، ياپونىيە نوپۇس سېتاتىسكا ئىدارىسىنىڭ تونۇشتۇرشىچە ، شۇ يىلى ياپونىيە نوپۇس سانىدا تۆت قىتىم 123456789 رەقىمى كۆرۇنگەن

 ئادەم ئىككى ئىش ئۈچۈن ياشايدۇ: ئۇ - ئۈمۇد ۋە سۆيگۈ.
سۆيگۈ ئىككى خىل بولىدۇ: سۆيۈش ۋە سۆيۈلۈش.
ئەرلەر ئىككى خىل نەرسىگە ھامان ئېھتىياجلىق: گۈزەللىك ۋە سۆيگۈ.
ئىككى خىل كىشىدىن ھۈشيار بولماق كىرەك : بىرى كۆرىنىشى ئاجىز دۇشمەندىن، يەنە بىرى بەتخۇي ئادەمدىن.
ئىككى خىل كىشىدىن ئەھۋالنى يوشۇرماسلىق كىرەك : بىرى تېۋىپنىڭ ئالدىغا بارغاندا كىسەللىكىنى، يەنە بىرى ساداقەتمەن دوستىن.
ئىنساننىڭ زىننىتى ئىككى نەرسە بىلەندۇر : بىر شەرم - ھايا، يەنە بىرى خۇش پېئىللىق خۇلۇقتۇر.
كىشىلىك تۇرمۇشتا مۇنداق ئىككى خىل ئادەم بار : بىر خۇددى مەڭگۈ ياشايدىغاندەك ئىقتىساتچىل كىلىدۇ، يەنە بىرى خۇددى ئەتىلا ئۆلىدىغاندەك ئەيىش- ئىشرەتكە بېرىلىدۇ .

    يېڭى دەرس ئىسلاھاتىنىڭ يولغا قويۇلۇشى ئەنئەنىۋى ئوقۇتۇش ئۇسۇلى ۋە ئوقۇتۇش ۋاسىتىسىدە ئۆزگىرىش ھاسىل قىلىپ، تەربىيىلەنگۈچىلەرنىڭ ئەقىل بۇلىقىنى ئېچىشقا، خاسلىقىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشقا، يۇقىرى ساپالىق ئوقۇغۇچىلارنى يېتىشتۈرۈشكە ئۇل سالدى. ماتېماتىكا ئوقۇتۇشىنى يېڭى دەرس ئىسلاھاتىنىڭ تەلىپىگە ماسلاشتۇرۇش ئۈچۈن:

     1. ئوقۇتقۇچىلار ‹‹ماتېماتىكا دەرس ئۆلچىمى››نى پىششىق ئىگىلەپ، ئۆلچەم بىلەن دەرسلىكنىڭ مۇناسىۋىتىنى ياخشى بىر تەرەپ قىلىشى لازىم. ئەنئەنىۋى ئوقۇتۇشتا دەرسلىك ئىنتايىن مۇقەددەس بولۇپ، دەرسلىكتە نېمە بولسا، ئوقۇغۇچىلارغا شۇ مەزمۇننى يەتكۈزۈش تەلەپ قىلىناتتى. يېڭى دەرس ئىسلاھاتىدا ‹‹دەرس ئۆلچىمى›› پەقەت دەرسلىككە نىسبەتەن يېتەكچىلىك رولىنىلا ئوينايدۇ. شۇڭا، ئوقۇتقۇچىلار دەرس ئۆلچىمىنى پىششىق ئىگىلەپ، دەرسلىكنى ئەھۋالغا قاراپ مۇۋاپىق كېڭەيتىشى ياكى قىسقارتىشى، دەرسلىكنى ئەمەلىيەت بىلەن زىچ بىرلەشتۈرۈپ، ئوقۇغۇچىلارغا ماتېماتىكىنىڭ ئەمەلىي قوللىنىشچانلىقى ۋە ماتېماتىكا ئۆگىنىشنىڭ زۆرۈرلۈكىنى ھەقىقىي ھېس قىلدۇرۇشى لازىم.

     2. مۇۋاپىق دەرسلىك پىلانى بولۇشى لازىم. بىر سائەتلىك دەرس نۇرغۇن قەدەم – باسقۇچلار ئارقىلىق ھاياتىي كۈچىنى نامايان قىلىدۇ. ياخشى ئۆتۈلگەن بىر سائەتلىك دەرس ئوقۇتقۇچى، ئوقۇغۇچىلاردا ئۇنتۇلماس ئەسلىمە قالدۇرىدۇ. بۇ نۇقتىدىن ئېيتقاندا، بىر سائەتلىك دەرسنىڭ قانداق ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى ئوقۇتۇشقا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇڭا، ماتېماتىكا ئوقۇتقۇچىسى دەرس پىلانى تۈزگەندە، ئۇنىڭ ھەر بىر قاتلاملىرىغىچە يېڭى، ئىجادىي ئۇسۇللارنى سىڭدۈرۈپ، ئوقۇغۇچىلارنىڭ دىققىتىنى قوزغىيالايدىغان، جەلپ قىلالايدىغان قىلىپ پىلانلىشى، دەرس سۆزلىگەندە، ئوقۇغۇچىلارنى كۆپرەك رىغبەتلەندۈرۈپ، كۆپ قىسىم ئوقۇغۇچىنىڭ پىكرىگە ھۆرمەت قىلىپ، ئۆگىنىشتە ياخشى ئوقۇغۇچىلار بىلەن ئۆگىنىشتە ئارقىدا قالغان ئوقۇغۇچىلار ئارىسىدىكى پەرقنى تەدرىجىي ئازايتىشى كېرەك.

كۆپلىگەن ماتىماتىكلار ئۆزلىرىنىڭ پۈتۈن كۈچى بىلەن ھازىرقى ئەڭ مۇھىم بولغان ماتىماتىكا مەسىلىسىنى ھەل قىلىۋاتقان لىقىنى ئېيتىشىدۇ . بىراق تېخى ھەل بولمىغان بۇ مەسىلىلەر ئىچىدە بىرى باشقىلاردىن ئۈستۈن تۇرىدۇ . ئۇ بولسىمۇ داڭلىق رىمان قىياسىدۇر .
رىمان قىياسى 1859- يىلى گېرمابىيە ماتېماتىكى فريېدرىخ رىمان ( Friedrich B. riemann ) تەرىپىدىن ئوتتۇرغا قويۇلغاندىن بىرى ، ماتېماتىكلارنى گاڭگىرىتىپ كەلدى . يېقىندىن بۇيان ماتېماتىكلارنىڭ فىزىكىلىق نۇقتىنەزەردىن پايدىلىنىپ بۇ مەسىلە ئۈستىدە پىكىر قىلىشىغا ئەگىشىپ ، رىمان قىياسىنى ئىسپاتلاش قىزغىنلىقى يېڭى بىر پەللىگە ***ۈرۈلدى .
رىمان قىياسى رىماننىڭ سانلار نەزەرىيەسى ساھەسى ( سانلار نەزەرىيەسى پۈتۈن سانلارنى تەتقىق قىلىدىغان ماتېماتىكا تارمىقى ) گە چېتىلىدىغان بىردىنبىر نەزەرىيەسىدۇر . ئۇ تۈپ سانلارغا مۇناسىۋەتلىك بەزىبىر چوڭقۇر نەزەرىيەلەرنى بايان قىلغان . 2،3،5 ۋە 7 گە ئوخشاش 1 ۋە ئۆزىدىن باشقا ھېچقانداق كۆپەيتكۈچىسى بولمىغان سانلار گويا سان ئوقىدا تەرتىپسىز كۆرۈلىدىغاندەك قىلىدۇ . ئېۋكېلىد تۈپ سانلارنىڭ سانى چەكسىز بولىدىغانلىقىنى ئىسپاتلىغان . بىراق مەسىلە شۇكى ، ئۇلار قەيەردە ؟ ئۇلارنىڭ قانداق بەلگىلىك فورمۇلىسى ياكى قانۇنىيتى بولۇپ ، كىشىلەرگە ئۇلارنى سان ئوقىنىڭ قەيەرلىرىدىن تاپقىلى بولىدىغانلىقىنى ئېيتىپ بېرەلەمدۇ ؟

19- ئەسىرنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدە كىشلەر ئاسيانىڭ غەربى قىسىمىدىكى ئىراقتىن 50 مىڭ پارچە لاي تاختىنى بايقان ، ئۇلارنىڭ ئۈستىگە ئىجىر - مىجىر ئاجايىپ بەلگىلەر ئويۇلغان بولۇپ ، تەكشۈرۈلۈش ئارقىلىق بۇ يېزىق قەدىمكى بابىلۇنلۇقلار ئىشلەتكەن يېزىق ئىكەنلىكى ئىسپاتلانغان . ھازىر كىشىلەر ئۇنى » شىنا يېزىق » دەپ ئاتايدۇ . ئالىملار تەتقىق قىلىش ئارقىلىق لاي تاختىلارغا قەدىمكى بابىلۇنلۇقلار ئېرىشكەن بىلىملەر خاتىرلەنگەنلىكى ، ئۇلارىڭ نۇرغۇن ماتېماتىكا بىلىملىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىنى ئايدىڭلاشتۇرغان .

ئەينى ۋاقىتىكى بابىلۇنلۇقلار تەكشى سۇگالغان لاينىڭ ئۈستىگە شىنا شەكىللىك يېزىقتا ھەرخىل پۈتۈكلەرنى يازغاندىن كېيىن ، ئۇنى قۇرتۇپ ئاندىن خۇمداندا پىشۇرۇپ ساقلىغان ، بۇنداق بولغاندا ئۇنى ئۇزۇن ۋاقىت ساقلىغىلى بولغانلىقىنى بىلگەن . ھازىرغىچە تېپىلغان 50 مىڭدىن ئارتۇق بۇنداق لاي تاختىنىڭ 300 نەچچە پارچىسى مەخسۇس ماتېماتىكىغا ئائىت بولغان ھۆججەتلەردىن تەركىپ تاپقان .

«+»   «-»  بەلگىلەر ئەسلى ئوتتۇرا ئەسىردە بارلىققا كەلگەن . 1489 - يىلى ماتېماتىك  يوھان ۋىدمان  ئۆزىنىڭ < ئاددىي ھېسابلاش ۋە تىز ھېسابلاش > دېگەن كىتابىدا رەسمىي ماتېماتىكىلىق بەلگە سۇپىتىدە ئىشلەتكەن. لىكىن 1630-يىلى ماتېماتىك ۋىتا بۇ بەلگىلەرگە تەبىر بەرگەندىن كىيىن ئاندىن ئومۇملاشقان . بۇ بەلگىلەر ئومۇملىشىشتىن ئىلگىرى لاتىنچە(plus , minus ) قوشۇش ۋە ئىلىش دېگەن سۆزنىڭ بىرىنچى ھەرىپى ئىشلىتىلگەن . مەسىلەن :
5-3 ۋە 5+3 لەر   5m3, 5p3 قىلىپ يىزىلغان .

ئۇلۇشكۇن ئۇچ « پىخسىق » دوستۇم ئۇرۇمچىگە بايراملىق ساياھەتكە كەلمەكچى بولۇپ ماڭا بىر ياتاق ئۇقۇشۇپ قويۇشنى تاپىلىغان ئىدى . ئۇلار ئىقتىساتچانلىق قىلىش ئۇچۇن ئۇچەيلەنگە پەقەت بىر ياتاق بولسا بولىدىغانلىقىنى ئىيىتتى ، شۇڭا مەن 30 يۇەنلىك ئەرزان ياتاقتىن بىرنى ئىلىپ قويدۇم ، ئۇنداقتا بىرەيلەنگە پەقەت 10 يۇەنلا توغرا كىلەتتى . ياتاق خوجايىنىدىن ئەرزان قىلىپ بىرىشنى ئۆتۇنسەم 30 يۇەنلىك ياتاقنى 25 يۇەنگە بەردى . مەن تاپان ھەققىم ئۇچۇن 2 يۇەننى ئىلىپ قىلىپ 3 يۇەننى تۇنۇگۇن ئۇلارغا بىر يۇەندىن بۆلۇپ بەرگەن ئىدىم .

تارىخىي پاكىتلارغا ئاساسلانغاندا ، ئۇيغۇرلاردا 5- ئەسىردىن بۇرۇنلا مۇرەككەپ سان ئۇقۇمى شەكىللەنگەن . خاسىيەتلىك سانلار ئۇقۇمى ئوموملاشقان ۋە تەقۋىم قوللىنىش ئادىتى شەكىللەنگەن . 5- ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە ، مەدەنىيەتنىڭ گۈلۈنىشىگە ئەگىشىپ ، ئەجداتلىرىمىز سان توپلاملىرىنى بايقىغان ۋە تەبىئى سانلارغا نام بىرىش ، ئۇلارنى ھېسابلاش مەسىلىسى ئۇستىدە ئىزدىنىپ < قۇمۇلاق ھېساباتى > نى ئىجات قىلغان .
       

دوكتور رەھىم ئايىتبايېۋ ، ئۇيغۇر مىللىتىدىن بولۇپ، قازاقىستان ئۇيغۇر ئائىلىسىدە تۇغۇلغان، ئۆتكەن ئەسىرنىڭ 90 - يىللىرى ئامېرىكىغا ئوقۇشقا چىقىپ ئوقۇشتىن كېيىن شۇ جايدا تۇرۇپ قالغان، ھازىر ئامېرىكا يېڭى مېكسىكا شتاتى مىتاللورگىيە ۋە تېخنىكا ئۇنىۋېرسىتىدا ماتېماتىكا تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللانماقتا.ئۇيغۇر تىلى ، ئېنگىلىز تىلى ۋە روس تىللىرىغا پىششىق.
خىزمەت تارىخى:  
2001 -يىلى 8- ئايدىن بېرى -- ئامېرىكا يېڭى مېكسىكا مىتاللورگىيە تېخنىكىسى ئۇنىۋېرسىتى ماتېماتىكا فاكۇلتېتى، مۇئاۋىن فىراپپىسور . }
2000- يىلى 5 - ئايدىن 2001- يىلى 5 ئايغىچە، ئامېرىكا < Colorado > مەكتىپى ماتېماتىكا ۋە كومپىيوتېر تېخنىكىسى بويىچە دوكتور ئاشتى تەتقىقاتچىسى .  
1999- يىلى 8- ئايدىن 2000 -يىلى 5 ئايغىچە ئامېرىكا فلورىدا ئۇنىۋېرسىتى ماتېماتىكا فاكۇلتېتىنىڭ تەكلىپلىك مۇئاۋىن فىراپپىسور
1998- يىلدىن 1999-يىلغىچە فىلورىدا مېتالورگىيە ئۇنىۋېرسىتىدا ماتېماتىكا ۋە كومپىيوتېر ئوقۇتۇشى بىلەن شۇغۇللانغان
1994- يىلدىن 1997- يىلغىچە كېنتاكى ئۇنىۋېرسىتىدا ياردەمچى تەتقىقاتچى بولۇپ ئىشلىگەن.
1992- يىلدىن 1994- يىلغىچە ئامېرىكا كېنتاكى ئۇنىۋېرسىتى ماتېماتىكا فاكۇلتىدا ئوقۇتۇش ياردەمچىسى بولۇپ ئىشلىگەن.
1988- يىلدىن 1989- يىلغىچە قازاقىستان دۆلەتلىك ئۇنىۋېرسىتىدا مېخانىكا فاكۇلتىدا ياردەمچى لېكتور ۋە قوللىنىش ئىلمى تەتقىقاتچىسى بولۇپ ئىشلىگەن.

   يىقىندا < ئاي شارىدا مۇز بايقالدى > دىگەن خەۋەر تارقالدى ، يەنى ئىنسانلارنىڭ ئاي شارىدا ياشىشىدىكى ماددى ئاساس بار بولدى ، ئاي شارىغا چىقىشتىكى < قاتناش قۇرالى > مۇ بار بولدى ، دىمەك ، ئىنسانلارنىڭ ئاي شارىدا < ماكانلىشىش >ھەرگىزمۇ خام خىيال بولماي قالدى . ئۇنداقتا ئاي شارىدىكى بىر كۈن قانداق ھېسابلىنىدۇ ؟ _%i 1 0Z"  

  ئاي شارىدا قۇياش شەرقىي < ئۇپۇق سىزىقى > دىن كۆتۇرۇلۇپ ، 160 سائەتتىن كېيىن ئاران تىكلىشىدۇ .قۇياش<تىكلەنگەن> ئورۇندىن غەرىپكە ئولتۇرغانغا قەدەر يەنە 160 سائەت ۋاقىت كېتىدۇ 

مىسال :   x+1|(2x-1)≥0| نىڭ يېشىملەر توپلىمىنى تىپڭ .
  يىشىش :   (y=|x+1|(2x-1   بولسا فۇنكىتسىيە ( y=(x+1)(2x-1   نىڭ x<1 ئارلىقتىكى گىرافىگىنىڭ ئابسىسسا ئوقىنى بويلاپ يۇقۇرى - تۆۋەن قاتلاشتىن ھاسىل قىلىنغان.
چۇنكى ، y=(x+1)(2x-1)=0 نىڭ يىشىمى x=-1,1/2
شۇنۇڭ ئۇچۇن ، ئەسلى تەڭسىزلىكنىڭ يىشىملەر توپلىمى :

بولىدۇ

قەدىمقى گىرىكلەر ساننى ھەرپ بىلەن ئىپادىلەپ ئاران 100 مىليۇنغا يەتكۇزەلىگەن ، ھەرپ يىتىشمىگەنلىكتىن ئۇنى داۋاملاشتۇرۇشقا ئامالسىز قالغان .
        ئەڭ ئۇزۇن ئىلمىي ئاتالغۇ 207 مىڭ ھەرپتىن تەشكىل قىلىنغان بولۇپ ، بۇ ھەرپلەر بىلەن ئادەم بەدىنىدىكى ئوكېسىدسىزلانغان رىبو نۇكلېئىن كىسلاتاسىنىڭ تەركىبى ئىپادىلەنگەن . بۇ ئاتالغۇنىڭ تولۇق ئاتىلىشى 1981- يىلى 4- ئاينىڭ 9- كۇنى < تەبىئەت > زورنىلىغا بىسىلغان .
      ماي قەلەم بىلەن خەت يازغاندا ماي قەلەم مېنۇتىغا 5000 قېتىم ئايلىنىدۇ . ئەگەر تۇز سېزىق سېزىلسا مېنۇتىغا 20 مىڭ قىتىم ئايلىنىدۇ .
    ئەگەر ئادەمنىڭ مېڭە تېرە قاتلىمى يېيىلىپ قورۇقلىرى تۇزلەنسە قېلىنلىقى 3 مېللېمىتىر ، چوڭ - كېچىكلىكى 90* 60 كۇۋادىرات سانتىمىتىر بولىدۇ .
     

سىز ئۆز تېنىڭىزنى چۇشۇنەمسىز ؟ . تۆۋىندىكى سان - سىپىرلارغا نەزىرىڭىزنى سىلىڭ :

    ئادەمنىڭ ھەر قىتىملىق نەپەس ئېلىشى ئۇچۇن 5 سىكۇنت ، يەنى ھاۋا شۇمۇرۇشكە 2 سىكۇنىت، تىنىق چىقىرىشقا 3 سىكۇنىت ۋاقىت كىتىدۇ .
    ئادەمنىڭ جىگىرى بەدەن ئىغىرلىقىنىڭ 40 دىن بىرىگە توغرا كىلىدۇ . ئۇ 2 مىليارت 500 مىليۇن جىگەر ھۆجەيرىسىدىن تەركىپ تاپقان بولۇپ ، پۇتۇن بەدەندىكى 5-6 لىتىر قاننى سىغدۇرالايدۇ .
    تاماق يىگەندە ، تاماق ئېغىز بوشلۇقىدىن ئاشقازانغا كىرگۇچە 4-8 سېكۇنىت ۋاقىت كىتىدۇ . ئەمما تاماقنىڭ ئاشقازاندا تۇرۇش ۋاقتى 4 سائەت بولىدۇ .
    ئادەمنىڭ ھەزىم قىلىش يولىنىڭ ئۇزۇنلىقى 600 سانتېمىتىر بولۇپ ، بەدەن ئېگىزلىكىنىڭ 4 ھەسسىسىگە توغرا كىلىدۇ .بۇنىڭ ئىچىدە ئاشقازاننىڭ ئۇزۇنلىقى 20-25 سانتېمىتىر ، كىچىك ئۇچەينىڭ ئۇزۇنلىقى 400-500 سانتېمىتىر ، چوڭ ئۇچەينىڭ 150 سانتېمىتىر كىلىدۇ .
    بارماق ئىزى بوۋاق تۇغۇلۇشتىن 6-8 ھەپتە بۇرۇن شەكىللىنىپ بولىدۇ .

ئالدى بىلەن سۆزۇمنى يېڭى ئوقۇتقۇچى بولغانلارغا ۋە بولماقچى بولغانلارغا ئىيتىۋالاي .......
مەن 20 يىلدىن ئارتۇق ئوقۇتقۇچى بولدۇم . مۇشۇ جەرياندىكى خىزمەت تەجىربەمگە ئاساسەن شۇنى سەمىڭلارغا سالاي : سىز چوقۇم ئوقۇتقۇچىلىقتەك بۇيۇك كەسىپنى ، « ئىنسانلار روھىنىڭ ئىنجىنىرى » بولۇشنى تاللىغان چىغىڭىزدا كەلگۇسى قىلماقچى بولغان ، يەتمەكچى بولغان ئارمان - ئىستەكلىرىڭىزدىن پەخىرلىنىش تۇيغۇسىغا چومىسىز . ئەمەلىيەتتە ھەقىقى يۇسۇندا بۇ كەسىپكە قەدەم قويغىنىڭىزدا ياكى ئۇمۇد - ئىستەكلىرىڭىزنى ئورۇنلاشقا باشلىغان چىغىڭىزدا نۇرغۇن ئىشلارنىڭ سىزنىڭ ئارزۇيىڭىزدىكىدەك بولمايدىغانلىقىنى ياكى بولمىسا بۇ كەسىپنىڭمۇ «ژىرىڭلىق » يەرلىرى بارلىقىنى چوقۇم ھېس قىلىسىز . ئوقۇتقۇچىلىقنىڭمۇ دۇنيادىكى باشقا كەسىپلەردىن پەرىقلەنمەيدىغان « جان بىقىش يولى » ، « تىكچىلىك يولى » ئىكەنلىكىنى ، ئۆزىڭىزنىڭ « ئىنسانلار روھىنىڭ ئىنجىنىرى » ئەمەس ، بەلكى تۆۋەن قاتلامدىكى ئەڭ « ئىزىلىشكە ئۇچرايدىغان » ھەممە كەسىپتىكىلەرنىڭ چېشى پاتىدىغان تەبىقىگە مەنسۇپ بولغىنىڭىزدىن ئىبارەت رىئاللىقنى شەرتسىز قوبۇل قىلىشقا تەييارلىق كۆرۇپ قويۇڭ .