يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئىلىش توغرىسىدا لېكسىيە
 
   يۇقۇملۇق كېسەللىك كېسەل قوزغاتقۇچى مىكرو جانلىقلارنىڭ بەلگىلىك يوللار ئارقىلىق تارقىلىپ ئادەم تىنىنى يۇقۇملاندۇرۇشتىن پەيدا بولغان كېسەللىك.
   تارقىلىشچان زۇكام،ۋىرۇسلۇق جىگەر ياللۇغى،باكتېرىيىلىك تولغاق قاتارلىقلار ئادەمگە ئاسان يۇقىدۇ.
   يۇقۇملۇق كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە نوختىغا دىققەت قىلىش كېرەك.
 1. يۇقۇملۇق كېسەللىككە گىرىپتار بولغان ئادەملەر بىلەن قول ئىلىپ كۆرۈشمەسلىك،ئۇلار بىلەن بىر قاچىدا تاماق يېمەسلىك،ئۇلاردىن ئاشقان يېمەك-ئىچمەك ،مېۋە_چېۋىلەرنى يېمەسلىك كېرەك.
 2. يۇقۇملۇق كېسەل ھاۋادىكى تۈكۈرۈك چاچراندىلىرى ئارقىلىق يۇقىدۇ.مەسىلەن:تارقىلىشچان زۇكام،قۇلاق ئالدى بېزى ياللۇغى،تارقىلىشچان ،مېڭە پەردە ياللۇغى قاتارلىق كېسەللىك بىلەن ئاغرىغانلار گەپ قىلغاندا،يۆتەلگەندە ياكى چۈشكۈرگەندە ئادەمگە ھاۋا ئارقىلىق ئاسانلا يۇقىدۇ،بۇنداق كېسەلگە گىرىپتار بولغان ئادەم بىلەن بىللە ماڭماسلىق كېرەك.
 3.يېمەك ئىچمەكتىن ئاسان يۇقىدىغان كېسەللەر يېمەك-ئىچمەك ئارقىلىق ئادەمنىڭ ئېغزىدىن كىرىپ، ھەزىم يوللىرى ياكى ئۈچەي يوللىرى يۇقۇملۇق پەيدا قىلىدۇ. مەسىلەن: تولغاق،كېزىك، زۇكام، جىگەر ياللۇغى قاتارلىقلار.
 4.قاندىن يۇقۇش،يۇقۇملانغان قان ۋە قان ياسالمىلىرىنى ياكى تۇلۇق دىزىنفىكسيلەنمىگەن شپىرىسنى ئىشلىتىشتىن يۇقىدۇ. مەسىلەن:  تىپلىق جىگەر ياللۇغى،ئەيدىز كېسەللىكى قاتارلىقلار سەۋەبىدىن قان ئارقىلىق ساق ئادەمگە ئاسان يۇقىدۇ.
 5.يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرگە بولغان قارشىلىق كۈچى ئاجىز بولغانلىقتىن يۇقۇملىنىپ ئاغرىغۇچىلار يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئىلىش لازىم.يۇقۇملۇق كېسەللەرگە بولغان ئادەملەرنى ۋاقتىدا بايقاش، ۋاقتىدا ئايرىۋېتىش، ۋاقتىدا دوكلات قىلىش ۋاقتىدا دىياگىنۇز قۇيۇش،بالدۇر داۋالىتىش لازىم.
 6.يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئىلىش ئۈچۈن ئۆينىڭ ھاۋاسىنى تەڭشەش،چاڭ توزان تۈزۈشنىڭ ئالدىنى ئىلىش،تۈكۈرۈك چاچراندىلىرى ،چاڭ توزانلارنىڭ بەدەنگە كىرىشىدىن ساقلىنىش،يېمەك ئىچمەك ۋە شەخسى تازىلىققا ئەھمىيەت بېرىش،ئۇدۇل كەلگەن يەرگە تۈكۈرمەسلىك ،چوڭ كىچىك تەرەت قىلماسلىق،مۇھىت تازىلىقىغا ئەھمىيەت بېرىش لازىم.
 7.يۇقۇملۇق كېزىك كېسىلى تاياقچى باكتېرىيە پەيدا قىلىدىغان جىددىي خاراكتېرلىك ئۈچەي يولى يۇقۇملۇق كېسەللىكىدۇر،كېزىك كېسىلىنىڭ يۇقۇش ۋاقتى 7كۈندىن 23 كۈنگىچە بولىدۇ،كېزىك كېسىلى يوشۇرۇن بولۇپ،ئالامەتلىرى قىزىتىش،ماغدۇرسىزلىنىش، ئىشتىھا تۇتۇلۇش قاتارلىق ئالامەتلەر كۈرىلىدۇ، بۇ ۋاقىتتا سەل قارىماي ۋاقتىدا دوختۇرخانىغا بېرىپ كۆرۈنۈش لازىم.
 8.تارقىلىشچان مېڭە يۇلۇن پەردە ياللۇغى،قوش شارچە باكتېرىيىسىنىڭ يۇقۇملاندۇرۇشىدىن كېلىپ چىقىدىغان جىددىي خاراكتېرلىك نەپەس يولى يۇقۇملۇق كېسەللىكىدۇر،كېسەللىك باكتېرىيىسى بىمار ياكى باكتېرىيە ئىلىپ يۈرگۈچىنىڭ بۇرۇن كانىيىدا بولىدۇ،ئۇلار يۆتەلگەندە،چۈشكۈرگەندە،گەپ قىلغاندا باكتېرىيە چىقىپ ھاۋاغا تارقىلىدۇ،ساق ئادەملەر بۇ خىل ھاۋادىن نەپەس ئالغاندا كېسەلگە گىرىپتار بولۇپ قىلىشى مۇمكىن،بىماردا كېسەللىكنىڭ يوشۇرۇن مەزگىلىنىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ،كېسەللىك قوزغىلىپ 10كۈندىن كىيىن كېسەل يۇقتۇرۇش خاراكتېرى كۈرىلىدۇ.
 9.تارقىلىشچان مېڭە يۇلۇن پەردە ياللۇغى كېسەللىكى كۆپىنچە قىش ۋە ئەتىياز پەسلىدە يۈز بېرىدۇ،كېسەللىكنىڭ باشلىنىشى جىددىي،كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ ئۆزگىرىشى زور بولىدۇ،كېسەللىك قوزغالغان دەسلەپكى مەزگىلدە بىماردا زۇكامغا ئوخشاش ئالامەتلەر يەنى قىزىتىش،باش ئاغرىش،بۇرنىدىن سۇ ئېقىش،بۇرۇن تۆشۈكى توسۇلۇپ قىلىشتەك،كېسەللىك ئالامەتلىرى كۈرىلىدۇ.كېسەللىك ئېغىرلاشقان ۋاقىتتا بىمارنىڭ بېشى قاتتىق ئاغرىيدۇ،كۆڭلى ئىلىشىدۇ،قۇسىدۇ،بىمارنىڭ پۈتۈن بەدىنى سىرقىراپ ئاغرىيدۇ،روھى ھالىتى ناچارلىشىدۇ.داۋاملىق ئۇيقۇسى كۈلىدۇ،بۇنداق ئەھۋاللار يۈز بەرگەندە دەرھال دوختۇرخانىغا بېرىش كېرەك.
 10.تارقىلىشچان مېڭە پەردە ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا،ھەر يىلى تارقىلىش پەسلىنىڭ ئالدىدا تارقىلىشچان مېڭە بۇرۇن پەردە ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان ئوكۇل ئۇرغۇزۇش كېرەك.
 11.جىگەر ياللۇغىغا گىرىپتار بولغاندا ئىشتىھا تۇتۇلۇش،مايدىن يىرگىنىش،كۆڭلى ئىلىشىش،قۇرساق كۆپۈش،ھەزىم قىلىش ياخشى بولماسلىق،قورساقنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمى ئېسىلىپ ئاغرىشتەك ئەھۋاللار كۈرىلىدۇ،بۇنداق ئەھۋالدا دەرھال دوختۇرخانىغا بېرىپ كۆرۈنۈش كېرەك.
 12.ۋىرۇسلۇق جىگەر ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا بىمارنى ئايرىپ داۋالاش ۋە دىزىنفكسيلەش،مەكتەپ ۋە ئائىلىدە جىگەر ياللۇغى كېسىلىگە گىرىپتار بولغانلار بايقالسا دەرھال دوختۇرخانىغا ئاپىرىپ،ئايرىپ داۋالىتىش كېرەك.
 13.يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ئالدىنى ئىلىش ئۈچۈن يېمەكلىك تازىلىقنى ياخشىلاپ،ياخشى تازىلىق ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش ،ھەربىر ساۋاقداش چوقۇم تاماق يېيىشتىن بۇرۇن تەرەتتىن كىيىن قول يۇيۇش،يەل يېمىشلەرنى پاكىز يۇيۇپ پوستىنى ئايرىۋېتىپ يېيىش سوغۇق سۇ ئىچمەسلىك،ئۇششاق يايما دۇكانلاردىن خالىغانچە پارچە پۇرات يېمەكلىكلەرنى سېتىۋېلىپ يېمەسلىك كېرەك.ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان قاچا قۇچىلا ۋە تۇيۇيۇنۇش ئەسۋابلىرىنى ئىشلەتمەسلىكى بىماردىن ئاشقان تاماقنى يېمەسلىكى لازىم.كېسەل يۇقۇشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن مۇھىت تازىلىقىنى ياخشى ئىشلەش لازىم.
 14.يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ئالدىنى ئىلىش ئۈچۈن شەخسى تازىلىق ۋە مۇھىت تازىلىقىنى ياخشى ئىشلەش دېرىزىنى پات پات ئىچىپ ھاۋانى ئالماشتۇرۇپ تۇرۇش،كىيىمنى ۋاقتىدا ئالماشتۇرۇش ۋە يۇيۇش كېرەك.كېسەللىك تارقىلىۋاتقان مەزگىلدە ھەر كۈنى ئەتىگەن ۋە كەچتە ئېغىزنى تۇز سۈيى بىلەن چايقاپ بېرىش ،ئادەم كۆپ سورۇنلارغا بارماسلىق كېرەك.
   ساۋاقداشلار يۇقىرىقىدەك يۇقۇملۇق كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئىلىش توغرىسىدىكى تەربىيىنى ئېسىمىزدە چىڭ ساقلاپ،سوغۇق سۇ ئىچمەي چاي ئىچىدىغان ياخشى ئادەتنى يېتىلدۈرۈپ،سالامەتلىكىمىزنى ياخشى ئاسرىشىمىز كېرەك.
 
 يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئىلىش تەدبىرى
    يۇقۇملۇق كېسەللىك كېسەل قوزغاتقۇچى مىكرو جانلىقلارنىڭ بەلگىلىك يوللار ئارقىلىق تارقىلىپ ئادەم تىنىنى يۇقۇملۇقلاندۇرۇشتىن پەيدا بولغان كېسەللىك.
   تارقىلىشچان زۇكام،ۋىرۇسلۇق جىگەر ياللۇغى،باكتېرىيىلىك تولغاق قاتارلىقلار ئادەمگە ئاسان يۇقىدۇ.
   يۇقۇملۇق كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە نوختىغا دىققەت قىلىش كېرەك.
 1. يۇقۇملۇق كېسەللىككە گىرىپتار بولغان ئادەملەر بىلەن قول ئىلىپ كۆرۈشمەسلىك،ئۇلار بىلەن بىر قاچىدا تاماق يېمەسلىك،ئۇلاردىن ئاشقان يېمەك_ئىچمەك ،مېۋە_چېۋىلەرنى يېمەسلىك كېرەك.
 2. يۇقۇملۇق كېسەل ھاۋادىكى تۈكۈرۈك چاچراندىلىرى ئارقىلىق يۇقىدۇ.مەسىلەن:تارقىلىشچان زۇكام،قۇلاق ئالدى بېزى ياللۇغى،تارقىلىشچان ،مېڭە پەردە ياللۇغى قاتارلىق كېسەللىك بىلەن ئاغرىغانلار گەپ قىلغاندا،يۆتەلگەندە ياكى چۈشكۈرگەندە ئادەمگە ھاۋا ئارقىلىق ئاسانلا يۇقىدۇ،بۇنداق كېسەلگە گىرىپتار بولغان ئادەم بىلەن بىللە ماڭماسلىق كېرەك.
 3.يېمەك ئىچمەكتىن ئاسان يۇقىدىغان كېسەللەر يېمەك_ئىچمەك ئارقىلىق ئادەمنىڭ ئېغزىدىن كىرىپ،ھەزىم يوللىرى ياكى ئۈچەي يوللىرى يۇقۇملۇق پەيدا قىلىدۇ.   مەسىلەن:تولغاق،كېزىك،زۇكام،جىگەر ياللۇغى قاتارلىقلار.
 4.قاندىن يۇقۇش،يۇقۇملانغان قان ۋە قان ياسالمىلىرىنى ياكى تۇلۇق دىزىنفىكسيلەنمىگەن شپىرىسنى ئىشلىتىشتىن يۇقىدۇ.مەسىلەن:  تىپلىق جىگەر ياللۇغى،ئەيدىز كېسەللىكى قاتارلىقلار سەۋەبىدىن قان ئارقىلىق ساق ئادەمگە ئاسان يۇقىدۇ.
 5.يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرگە بولغان قارشىلىق كۈچى ئاجىز بولغانلىقتىن يۇقۇملىنىپ ئاغرىغۇچىلار يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئىلىش لازىم.يۇقۇملۇق كېسەللەرگە بولغان ئادەملەرنى ۋاقتىدا بايقاش، ۋاقتىدا ئايرىۋېتىش، ۋاقتىدا دوكلات قىلىش ۋاقتىدا دىياگىنۇز قۇيۇش،بالدۇر داۋالىتىش لازىم.
 6.يۇقۇملۇق كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئىلىش ئۈچۈن ئۆينىڭ ھاۋاسىنى تەڭشەش،چاڭ توزان تۈزۈشنىڭ ئالدىنى ئىلىش،تۈكۈرۈك چاچراندىلىرى ،چاڭ توزانلارنىڭ بەدەنگە كىرىشىدىن ساقلىنىش،يېمەك ئىچمەك ۋە شەخسى تازىلىققا ئەھمىيەت بېرىش،ئۇدۇل كەلگەن يەرگە تۈكۈرمەسلىك ،چوڭ كىچىك تەرەت قىلماسلىق،مۇھىت تازىلىقىغا ئەھمىيەت بېرىش لازىم.
 7.يۇقۇملۇق كېزىك كېسىلى تاياقچى باكتېرىيە پەيدا قىلىدىغان جىددىي خاراكتېرلىك ئۈچەي يولى يۇقۇملۇق كېسەللىكىدۇر،كېزىك كېسىلىنىڭ يۇقۇش ۋاقتى 7كۈندىن 23 كۈنگىچە بولىدۇ،كېزىك كېسىلى يوشۇرۇن بولۇپ،ئالامەتلىرى قىزىتىش، ماغدۇرسىزلىنىش  ئىشتەي تۇتۇلۇش قاتارلىق ئالامەتلەر كۈرىلىدۇ،بۇ ۋاقىتتا سەل قارىماي ۋاقتىدا دوختۇرخانىغا بېرىپ كۆرۈنۈش لازىم.
 8.تارقىلىشچان مېڭە يۇلۇن پەردە ياللۇغى،قوش شارچە باكتېرىيىسىنىڭ يۇقۇملاندۇرۇشىدىن كېلىپ چىقىدىغان جىددىي خاراكتېرلىك نەپەس يولى يۇقۇملۇق كېسەللىكىدۇر،كېسەللىك باكتېرىيىسى بىمار ياكى باكتېرىيە ئىلىپ يۈرگۈچىنىڭ بۇرۇن كانىيىدا بولىدۇ،ئۇلار يۆتەلگەندە،چۈشكۈرگەندە،گەپ قىلغاندا باكتېرىيە چىقىپ ھاۋاغا تارقىلىدۇ،ساق ئادەملەر بۇ خىل ھاۋادىن نەپەس ئالغاندا كېسەلگە گىرىپتار بولۇپ قىلىشى مۇمكىن،بىماردا كېسەللىكنىڭ يوشۇرۇن مەزگىلىنىڭ ئاخىرىدىن باشلاپ،كېسەللىك قوزغىلىپ 10كۈندىن كىيىن كېسەل يۇقتۇرۇش خاراكتېرى كۈرىلىدۇ.
 9.تارقىلىشچان مېڭە يۇلۇن پەردە ياللۇغى كېسەللىكى كۆپىنچە قىش ۋە ئەتىياز پەسلىدە يۈز بېرىدۇ،كېسەللىكنىڭ باشلىنىشى جىددىي كېسەللىك ئەھۋالىنىڭ ئۆزگىرىشى زور بولىدۇ،كېسەللىك قوزغالغان دەسلەپكى مەزگىلدە بىماردا زۇكامغا ئوخشاش ئالامەتلەر يەنى قىزىتىش،باش ئاغرىش،بۇرنىدىن سۇ ئېقىش،بۇرۇن تۆشۈكى توسۇلۇپ قىلىشتەك،كېسەللىك ئالامەتلىرى كۈرىلىدۇ.كېسەللىك ئېغىرلاشقان ۋاقىتتا بىمارنىڭ بېشى قاتتىق ئاغرىيدۇ،كۆڭلى ئىلىشىدۇ،قۇسىدۇ،بىمارنىڭ پۈتۈن بەدىنى سىرقىراپ ئاغرىيدۇ،روھى ھالىتى ناچارلىشىدۇ.داۋاملىق ئۇيقۇسى كۈلىدۇ،بۇنداق ئەھۋاللار يۈز بەرگەندە دەرھال دوختۇرخانىغا بېرىش كېرەك.
 10.تارقىلىشچان مېڭە پەردە ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا،ھەر يىلى تارقىلىش پەسلىنىڭ ئالدىدا تارقىلىشچان مېڭە بۇرۇن پەردە ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان ئوكۇل ئۇرغۇزۇش كېرەك.
 11.جىگەر ياللۇغىغا گىرىپتار بولغاندا ئىشتەي تۇتۇلۇش،مايدىن يىرگىنىش،كۆڭلى ئىلىشىش،قۇرساق كۆپۈش،ھەزىم قىلىش ياخشى بولماسلىق،قورساقنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمى ئېسىلىپ ئاغرىشتەك ئەھۋاللار كۈرىلىدۇ،بۇنداق ئەھۋالدا دەرھال دوختۇرخانىغا بېرىپ كۆرۈنۈش كېرەك.
 12.ۋىرۇسلۇق جىگەر ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئىلىشتا بىمارنى ئايرىپ داۋالاش ۋە دىزىنفكسيلەش،مەكتەپ ۋە ئائىلىدە جىگەر ياللۇغى كېسىلىگە گىرىپتار بولغانلار بايقالسا دەرھال دوختۇرخانىغا ئاپىرىپ،ئايرىپ داۋالىتىش كېرەك.
 13.يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ئالدىنى ئىلىش ئۈچۈن يېمەكلىك تازىلىقنى ياخشىلاپ،ياخشى تازىلىق ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش ،ھەربىر ساۋاقداش چوقۇم تاماق يېيىشتىن بۇرۇن تەرەتتىن كىيىن قول يۇيۇش،يەل يېمىشلەرنى پاكىز يۇيۇپ پوستىنى ئايرىۋېتىپ يېيىش سوغۇق سۇ ئىچمەسلىك،ئۇششاق يايما دۇكانلاردىن خالىغانچە پارچە پۇرات يېمەكلىكلەرنى سېتىۋېلىپ يېمەسلىك كېرەك.ئورتاق ئىشلىتىلىدىغان قاچا قۇچىلا ۋە تۇيۇيۇنۇش ئەسۋابلىرىنى ئىشلەتمەسلىكى بىماردىن ئاشقان تاماقنى يېمەسلىكى لازىم.كېسەل يۇقۇشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن مۇھىت تازىلىقىنى ياخشى ئىشلەش لازىم.
 14.يۇقۇملۇق كېسەلنىڭ ئالدىنى ئىلىش ئۈچۈن شەخسى تازىلىق ۋە مۇھىت تازىلىقىنى ياخشى ئىشلەش دېرىزىنى پات پات ئىچىپ ھاۋانى ئالماشتۇرۇپ تۇرۇش،كىيىمنى ۋاقتىدا ئالماشتۇرۇش ۋە يۇيۇش كېرەك.كېسەللىك تارقىلىۋاتقان مەزگىلدە ھەر كۈنى ئەتىگەن ۋە كەچتە ئېغىزنى تۇز سۈيى بىلەن چايقاپ بېرىش ،ئادەم كۆپ سورۇنلارغا بارماسلىق كېرەك.
 15.ھەر يىلى پەسىلگە قاراپ ھەر خىل كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋاكسىنىسىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈپ تۇرۇش،مۇداپىئە ئوكۇلىنى ۋاقتى ۋاقتىدا ئۇرغۇزۇپ تۇرغاندا ھەر خىل كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىپ تەن ساغلاملىقىمىزنى كاپالەتكە ئىگە قىلغىلى بولىدۇ.
 مۇداپىئە ئوكۇلىنى ئۇرغۇزۇپ بولغاندىن كىيىن ئېھتىيات قىلىشقا تېگىشلىك ئەھۋاللارغا دىققەت قىلىش،ئۆزىنىڭ ياش ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن ۋاكسىنا ئۇرغۇزۇش،ئادەمنىڭ ئىمونىت كۈچىنىڭ ئەھۋالىغا قاراپ ۋاكسىنا ئۇرغۇزۇش بەلگىلەنگەن ۋاقىت ئىچىدە قېتىم سانىغا ئاساسەن ئالدىنى ئېلىش ۋاكسىنىسىنى ئەمەلىيلەشتۈرۈش.
 ۋاكسىنا ئەمەلىيلەشتۈرگەندە يەنە قايتا ۋاكسىنا سېلىنىپ قىلىشتىن ساقلىنىش.
 ساۋاقداشلار يۇقىرىقىدەك يۇقۇملۇق كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئىلىش توغرىسىدىكى تەربىيىنى ئېسىمىزدە چىڭ ساقلاپ،سوغۇق سۇ ئىچمەي چاي ئىچىدىغان ياخشى ئادەتنى يېتىلدۈرۈپ سالامەتلىكىمىزنى ياخشى ئاسرىشىمىز كېرەك.