ئاناتىلىم تورتۇراسى

ئۈچىنجى باپ ئۈچىنجى قىسىم  

ھەر بىر نىشانغا يىتىشنىڭ جەريانى بولىدۇ

ھەممىمىز ئوبدان بىلىمىز، ھەر قانداق بىر نىشانغا يىتىش ئۈچۈن بىر جەريان كېرەك، بۇ جەرياندا بىز تېرىشىشىمىزغا توغرا كېلىدۇ. مەسىلەن، بىر دوختۇر بولۇش ئۈچۈن، چوقۇم قاتتىق ئېغىر بولغان تەربىيىلەش جەريانىنى باشتىن كەچۈرۈشىمىز كېرەك. نۇرغۇن كىشىلەر دوختۇر بولۇشنى ئارزۇ قىلىدۇ لېكىن جاپالىق جەريان ئۇلارنىڭ دوختۇر بولۇش قەدىمىنى توسۇپ قۇيىدۇ. كىتابنىڭ بېشىدا سىز مېنىڭ مەقسەتكە يىتىش جەريانىمنى ئوقۇدىڭىز، بۇ جەريان دەل خىزمەت قىلىش جەريانىدۇر.
كىشىلەردە «بىرىنچى ئىقتىسادى قابىلىيەت: كۆپ پۇل تېپىش» كەمچىل بولۇشىدىكى سەۋەبنىڭ بىرى ئۇلار پۇلغا ئېرىشىشىنى ئويلايدۇيۇ ئەمما جەرياننى باشتىن كەچۈرۈشنى خالىمايدۇ. نۇرغۇن كىشىلەر تا ھازىرغىچە ئۇلارنى باي قىلىدىغاننىڭ پۇل بولماستىن بىر جەريان ئىكەنلىكىنى تونۇپ يېتەلمىگەن. نۇرغۇن لاتارىيەدە چوڭ مۇكاپاتقا ئېرىشكەنلەر ۋە زور ئائىلە مىراسىغا ئېرىشكەن«بايۋەچچىلەر» تىزلا ۋەيران بولىدۇ ،

... ...

خىزمەتتىن ئىستېپا بېرىشتىن ئىلگىرى

مەن ئىلگىرى يازغان«باي دادا خىزمەتتىن ئىستېپا بېرىشتىن ئىلگىرىكى 10 سائەتلىك دەرس» ناملىق كىتابتا، تۇنجى قېتىم ئىگىلىك تىكلەش جەريانىمنى، بىرىنچى قېتىم نىلۇڭ ۋە George de Mestral پۇل قاپچۇقى سېتىش دولقۇنى بازىرىنى يازغان. ئۇ كىتابتا مەن ھەربىر تىجارەتنىڭ ھەممىسى 8 خىل ئامىلدىن تەشكىل تاپىدىغانلىقىنى، ھەمدە بۇ 8 خىل ئامىلغا ئىگە بولۇشنى بىلىمىگەن نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ مەغلۇب بولۇش ياكى پايدا ئالالماسلىقىدىكى سەۋەب ئىكەنلىكىنى يازغان. مەن شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى، ھەر قانداق كارخانىچى بولۇشنى ۋە ئۆز كۈچىگە تايىنىپ تىجارەت قىلىشنى ئويلايدىغان كىشىلەر ئۈچۈن ئۇ كىتاب ھەقىقەتەنمۇ مۇھىم. سىز خىزمىتىڭىزدىن ئىستېپا بېرىشتىن بۇرۇن ئۇ كىتابنى بىر قېتىم ئوقۇپ چىقىشڭىز ھەقىقەتەن مۇھىم.
ئۇ كىتابتا، مەن تىجارەت قىلىپ تەخمىنەن بىر يىل ئىچىدە چوڭ ئۇتۇق قازىنىپ مىليونېر بولغاندىن كىيىن تۇيۇقسىز مەغلۇب بولغانلىقىمنى يازغان. مەن ئاشۇ مەغلۇب بولغان ۋاقىتتىكى چۈشكۈنلۈك ۋە مەغلۇبىيەت تۇيغۇمنى ۋە ئۇنىڭدىن ئۆزۈمنى ئېلىپ قېچىش نىيىتىمنى يازغان. مېنىڭ قەرزىم ھەددى ھېسابسىز بولۇپ كەتكەن. تۇغۇلغاندىن بۇيان ئەڭ ئېغىر مەغلۇبىيەت خەۋپىگە دۇچ كەلگەن ئىدىم.

بىرىنجى ئىقتىساد قابىلىيەت: «كۆپ پۇل تېپىڭ»

مەن نيۇيورك شىتاتىدىكى ئامېرىكا سودا كېمىسازلىق ئونۋېرسىتىتىدا 4 يىل ئونۋېرسىتىت ھاياتىنى باشتىن كەچۈردۈم. 1969-يىلى مەكتەپ پۈتتۈرۈپ ئېرىشكەن بىرىنچى خىزمىتىم كالفورنىيە شىتاتىدىكى ئۆلچەملىك نېفىت شىركىتىدە نېفىت چىقىرىش كېمە ئەزاسى بولۇش بولدى. مەن ئۈچىنچى مۇئاۋىن بولۇپ ، ئالاسكا، ھاۋاي ۋە تاشى ئارىلى ئارلىقىدا قاتنايتتىم. ئۆلچەملىك نېفىت شىركىتى خېلى ياخشى شىركەت بولۇپ ، مېنىڭ خىزمىتىممۇ خېلى يامان ئەمەس ئىدى. مەن ھەر يىلى 7 ئاي خىزمەت قىلىپ، قالغان 5 ئايدا دەم ئېلىپ، دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدا ساياھەت قىلالايتتىم. كىرىمىممۇ يامان ئەمەس بولۇپ ، يىللىق كىرىمىم تەخمىنەن 47 مىڭ ئامېرىكا دوللىرى بولۇپ ھازىرقى 140 مىڭ ئامېرىكا دوللىرىغا تەڭ ئىدى. 1969-يىلى، ئەمدىلا مەكتەپ دەرۋازىسىدىن چىققان يېڭى ئادەم ئۈچۈن 47 مىڭ ئامېرىكا دوللىرى ھەقىقەتەن ئاز پۇل ئەمەس ئىدى. ئەمما بەزى ساۋاقداشلىرىم بىلەن سېلىشتۇرغاندا مېنىڭ كىرىمىم يەنىلا تۆۋەن ئىدى. بەزى ساۋاقداشلىرىم ئۈچىنچى قول مۇئاۋىن تۇرۇپ يىللىق ئىش ھەققى تەخمىنەن 70~150 مىڭ ئامېرىكا دوللىرى بولۇپ ، ھازىرقى 250~500 مىڭ ئامېرىكا دوللىرىغا تەڭ ئىدى. ئەمما بۇ يىللىق كىرىمى خالاس. ئەمدىلا مەكتەپ دەرۋازىسىدىن ئايرىلغان 22 ياشلىق بىر ياش ئۈچۈن بۇ ھەقىقەتەنمۇ يامان ئەمەس كىرىم ھېسابلىناتتى.
مېنىڭ كىرىمىم بىر ئاز تۆۋەن بولىشىدىكى سەۋەب، ئۆلچەملىك نېفىت شىركىتى بىرلەشمە دېڭىز ترانسپورت شىركىتى ئەمەس. لېكىن مېنىڭ كىرىمى يۇقىرى ساۋاقداشلىرىمنىڭ ھەممىسى بىرلەشمە شىركەتلەردە خىزمەت قىلىدۇ.

قىسقىچە مەزمۇنى: بۇ ماقالىدە تىل ئامبىرى تىلشۇناسلىقىنىڭ نەزىرىيىۋى ئۇسۇللىرى ئاساسىدا، تارىم ژورنىلى 2002-يىللىق 3-سانىدىكى بىر پارچە پوۋېست ئەۋرىشكە ماتېرىيالى قىلىنىپ، تېكىستتىكى سۆزلەرگە كومپيۇتېردا ئاپتوماتىك  بەلگە قويۇشتا ئۇچرايدىغان بىرقانچە تۈرلۈك مۇھىم مەسىلىلەر ئوتتۇرىغا قويۇلدى ۋە ھەل قىلىش يوللىرى تەھلىل قىلىندى.

ﻣﺎﺳﻼﺷﻤﯩﺪﯨﯔ ﺯﺍﻣﺎﻧﻐﺎ ،
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﯩﻢ ﺋﻪﻟﯟﯨﺪﺍ .
ﻳﯧﺘﻪﻟﻤﯩﺪﯨﻢ ﺋﺎﺭﻣﺎﻧﻐﺎ ،
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﯩﻢ ﺋﻪﻟﯟﯨﺪﺍ .

"ﻟﯘﻓﺎﯓ"ﺩﯦﺪﯗﻕ ﺑﯩﻨﺎﻧﻰ ،
"ﺧﺎﺑﺎ "ﺩﯦﺪﯗﻕ ﺩﻩﺭﻳﺎﻧﻰ .
"ﻣﯩﻴﻨﯜ"ﺩﯦﺪﯗﻕ ﺭﻩﻧﺎﻧﻰ ،
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﯩﻢ ﺋﻪﻟﯟﯨﺪﺍ .

... ...

ئېچىپ بەردىڭ تىلىمىزنىڭ دەردىنى،
تېپىپ بەردىڭ تىلىمىزنىڭ مېزىنى،
قانداق چىداي تىلغا ئەخلەت ئارىلاشسا،
يوقىتارمۇ ئانا تىلىم ئىزىنى...

يوقاپ كەتسە ئانا تىلىم يېنىمدىن،
چىدالامدىم تىلسىز بولسام تېگىمدىن،
چىدىمايدۇ دوستلار بەلكىم مېنىڭدەك،
قانداق چىداي گاچا بولسام تىلىمدىن.

... ...

ئۆزگە تىللار ئۇلۇغلىنىپ شاخلايدۇ،
يىلتىزىدىن ئورۇن ئېلىپ بىخلايدۇ.
تۇيدۇرماستىن سىڭەر-ئىچەر سۈيىدەك...
ئۈرۈمچىدە ئۇيغۇر تىلى يىغلايدۇ

سۆزلەنسە ئۇ ھېچ قۇلاققا ياقمايدۇ،
بەزى ئۆز-ئۆزىگىمۇ ئاقمايدۇ.
ئۆزقەۋمىمۇ ئىكرام بىلەن باقمايدۇ...
ئۈرۈمچىدە ئۇيغۇر تىلى يىغلايدۇ.

... ...

(بىلىۋال) تور بېتىدىن «سيدنېيدىكى ئۇيغۇر باشلانغۇچ مەكتەپ تاقالدى» دېگەن خاتا ئۇچۇرنى كۆرۈپ، بۇ ھەقتە توغرا ئۇچۇر يوللاشنى قارار قىلدىم. ئەسلى ئەھۋال مۇنداق: سيدنېيدا ئاران چوڭ - كىچىك 170 ئۇيغۇر ياشايدۇ. بۇ يەردە ئەزەلدىن ئۇيغۇر باشلانغۇچ مەكتەپ بولغان ئەمەس. ئەمما ھۆكۈمەت مائارىپ تارماقلىرىنىڭ: ئائۇسترالىيىدە ياشاۋاتقان ھەرقانداق بىر مىللەتنىڭ بالا سانى 10 دىن ئاشسا ئانا تىل مەكتىپى ئاچسا بولىدۇ. ھوكۇمەت ھەربىر مىللەتنىڭ ئوز مەدەنىيىتىنى ئوز ئانا تىلى ئارقىلىق قوغدىشى ۋە تەرەققىي قىلدۇرۇشىنى قوللايدۇ...

–ئالىمجانغا نېمە بولدى؟
–ئۇ ئۆگېنىشنى ياقتۇرمايدۇ، ئۆگېنىشتىن  بىزار، ھەتتاكى ئۆگېنىشكە ئىچ– ئىچىدىن ئۆچ.
–نىمىشقىدۇ؟
–چۈنكى ئۇ ئىمتاھانلاردا دائىم ئۆتەلمەيدۇ. خەنزۇتىلىدىن ئۆتەلمىگەنلەر ئىچىدىمۇ ئۇ بار، فىزىكىدا ئۆتەلمىگەنلەر ئىچىدىمۇ ئۇ بار، يەنە تېخى فىزىكا ئوقۇتقۇچىمىز قىزىل رەڭلىك قەلەم بىلەن ئۇنىڭ ئىمتاھان قەغىزىگە : «قەغەز يۈزى رەتسىز، پىكىر يولى قالايمىقان، قارىماققا ئادەم يازغاندەك قىلمايدۇ!» دەپ باھا سۆزى يېزىپ قويۇپتۇ.
ئۇ بىرىنجىلىكنى قولغا كەلتۈرۈشنى ئويلايدۇ، بىراق ھەر قانچە قىلىپمۇ ئۆزىنىڭ بىرىنجى بولالايدىغانلىقىغا كۆزى يەتمەيدۇ. بۇرۇنقى ۋاقىتلارنى ئويلاپ كۆرسەك، ئۇنىڭمۇ ناھايىتى دەۋر سۈرگەن ۋاقىتلىرى بولغان: باشلانغۇچتا ئۇدا ئالتە يىل ئۈچتە ياخشى ئوقۇغۇچى بولغان، شەھەرلىك «ئۈمىد لوڭقىسى» مۇسابىقىسىدە ئىككىنجى بولغان، باشلانغۇچنى پۈتتۈرگەندە تولۇقسىزغا ئىمتاھانسىز قوبۇل قىلىنغان. بىراق، تولۇقسىزغا چىققاندىن كېيىن بىرىنجى قېتىملىق سەۋىيە مۆلچەرلەش ئىمتاھانىدا، ئۇ 22. بولۇپ قالدى، شۇنىڭدىن ئېتبارەن، ئالىمجان ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىسىنى يوقاتتى، ھەتتا ئۇ ئۆزى ئەڭ ياقتۇرىدىغان فىزىكا دەرسلىكىنىمۇ خالىسا ئاڭلاپ، خالىمىسا ئاڭلىمايدىغان بولدى، تاپشۇرۇقلارنىمۇ ئەستايىدىل ئىشلىمەس بولدى...

تور بېكەتنىڭ كېلىپ چىقىشى:
ئېسىمنى بىلسەملا ئېلىكتىرون مەھسۇلاتلىرىغا ناھايىتى قىزىقىدىكەنمەن. باشلانغۇچتا تەبىئەت دەرسلىكىنى، تولۇقسىز ۋە تولۇق ئوتتۇرىدا فىزىكا دىگەن پەننى ناھايىتى ياخشى كۆرەتتىم. ئاللاھ ئىگەم مۇرادىمنى ھاسىل قىلىپ 2004.يىللىق ئالىي مەكتەپ ئىمتاھانىدا ئارزۇيۇمدىكى تۇنجى ئالىي مەكتەپنىڭ تۇنجى كەسپىگە ئۆتۈپ كەتتىم.

2007.يىلى 6.ئايدىن 2008.يىلى 10.ئايغىچە بولغان ۋاقىت ئىچىدە شىئەن ئېلىكتىرون پەن– تېخنىكا ئۇنۋىرسىتىتى تېخنىفىزىكا ئېنىستىتۇتنىڭ ئۆلچەش ئەسۋابلىرى توكيولىنى ئېچىش تەجىرىبىخانىسىدا رەقەملىك ئېلىكتىرون تېخنىكىسى تەتقىقات يۆنىلىشىنى ئاساس، تەقلىدىي ئېلىكتىرون تېخنىكىسى ۋە يەككە پىلاستىنكىلىق كومپىيۇتىر تېخنىكىسىنى قوشۇمچە قىلغان ھالدا ئۆگىنىش ۋە تەتقىقات ئىشلىرىغا باشچىلاپلا كىرىپ كەتتىم. بۇ جەرياندا مەكتەپتە ئۆتكۈزۈلگەن «ئۇچقۇن لوڭقىسى» ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى دەرستىن سىرتقى ئىلىم–پەن مەھسۇلاتى ياساش قاتارلىق مۇسابىقىلەردە ياخشى نەتىجىگە ئېرىشىپلا قالماي يەنە «مەملىكەتلىك ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى مېخانىكا لاھىيلەش مۇسابىقىسى» نىڭ شەنشى ئۆلكە مۇسابىقىسىگە مەكتىپىمىزدىن قاتناشقان 12 ۋەكىلنىڭ بىرى بولۇپ قاتنىشىش شەرىپىگە ۋە دۆلەتلىك مائارىپ مىنىستىرلىكى تەرىپىدىن يولغا قويۇلغان «دۆلەتلىك ئالىي مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى تەجىرىبە– تەتقىقات پىلانى» غا قاتنىشىپ غەلبىلىك ھالدا بىر تېمىنى تاماملاش جەريانىدا يۇقىرى پەن– تېخنىكىلىق ئېلىكتىرون ئەسۋابلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك تېخنىكىلار بىلەن ئۇچرىشىش شەرىپىگە مۇيەسسەر بولدۇم.

... ...