ماتېماتىكا بلوگى

ماتېماتىكلارنىڭ نەسەپنامىلىرى ھەققىدە يازمىلار بەك ئاز ، بۇگۇن تور ئارىلاۋىتىپ بىر نەسەپنامىنى ئۇچرىتىپ قالدىم.ماتېماتىكا ھەۋەسكارلىرىنىڭ پايدىلىنىشى ئۇچۇن ئۆز ئەينى يوللاپ قويدۇم.

ماتېماتىكانىڭ گۈزەل سەنئەتتە قوللىنىشى نەزەرىيە جەھەتتىن ناھايىتى ئۇزاق تارىخقا ئىگە. بىز قەدىمكى ئىنسانلار قالدۇرۇپ كەتكەن مەدەنىيەت يالدامىلىرىغا چۈشۈرۈلگەن بېزەكلەر ۋە ھەر خىل شەكىل بەلگىلەردىن ئىپتىدائىي ماتېماتىكىنىڭ ئىزلىرىنى كۆرەلەيمىز. گەرچە قەدىمكى دەۋرلەردىكى سەنئەتكارلار نۇسخا لاھىيىلىگەندە ھەر خىل شەكىللەرنى ماتېماتىكىلىق ھېساپلاش قائىدىلىرى بويىچە بىرمۇ بىر ھېساپلاپ سىزىپ چىقمىغان بولسىمۇ، ئامما كۆڭۈلدىكىدەك بەدىئىي ئۈنۈمگە ئېرىشىش ئۈچۈن شەكىل قۇرۇلمىلىرىنى مەلۇم نىسبەت بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇشتىن ئىبارەت لاھىيىلەش پرىنسىپىنى ھېس قىلغان ھەمدە شۇ ئاساستا ھەر خىل بېزەك، شەكىللەرنى ئىجاد قىلغان .

بارس ، يولۋاس . تۈرك خەلقلىرىدىكى ئون ئىككى مۆچەلدىن بىرىنىڭ نامى . تۈركلەر ئون ئىككى خىل ھايۋاننىڭ ئىسمىنى ئېىلپ ، ئون ئىككى يىلغا ئات قوغان . ئۇلار باللىرىنىڭ ياشلىرىنى ، جەڭ تارخلىرىنى ۋە شۇنىڭغا ئوخشاشلارنى مۇشۇ يىللارنىڭ ئايلىنىشى (دەۋرى قىلىشى) بىلەن ھېسابلىنىدۇ .
تۈرك خاقانلىرىدىن بىرى ئۆزىدىن بىرنەچچە يىل ئىلگىرى بولۇپ ئۆتكەن بىر ئۇرۇشنى ئۆگنمەكچى بولغان ، بۇنىڭغا ئۇ شۇ ئۇرۇش بولۇپ ئۆتكەن ئېنىقلاشتا خاتالاشقان ، شۇ مۇناسىۋەت بىلەن بۇ خاقان ئۆز خەلقى بىلەن كېڭەش ئۆتكۈزۈپ قۇرۇلتايدا مۇنداق دېگەن : «بىز بۇ تارخنى ئېنىقلاشتا قانداق خاتالاشقان بولساق ، بىزنىڭ كېلىچەك ئەۋلادلىرىمىزمۇ شۇنداق خاتالىشىدۇ . شۇڭا ، بىز ئون ئىككى ئاي ۋە ئاسماننىڭ ئون ئىككى بۇرجىغا ئاساسلىنىپ ، ھەر بىر يىلغا بىر ئات قويايلى ، بىزدىن كېيىن يىل ھېسابى شۇ يىللارنىڭ ئايلىنىشى بىلەن ھېسابلانسۇن ، بۇ ئارىمىزدا مەڭگۈ بىر يادىكارلىق بولۇپ قالسۇن» . خەلق خاقاننىڭ بۇ پىكرىنى «شۇنداق بولسۇن» دەپ ماقۇللىغان . شۇ مۇناسىۋەت بىلەن خاقان ئوۋغا چىققان ۋە ھەممە ياۋا ھايۋانلارنى ئىلى دەرياسىغا قاراپ قوغلاشنى بۇيرىغان . بۇ ناھايىتى چوڭ بىر دەريا ، خەلق بۇ ھايۋانلارنى ئوۋلاپ يۈرۈپ ، ئىلى دەرياسىغا قاراپ ھەيدىگەن . بىرمۇنچە ھايۋانلار ئۆزلىرىنى سۇغا ئاتقان . ئۇلاردىن ئون ئىككى خىل ھايۋان سۇدىن ئۈزۈپ ئۆتكەن . ئەنە شۇ ئون ئىككى ھايۋاننىڭ ئىسمى ئون ئىككى يىلغا ئات قىلىپ قويۇلغان . سۇدىن ئەڭ ئاۋۋال چاشقان ئۆتكەن. شۇڭا، يىل بېشى شۇنىڭ نامى بىلەن ئاتىلىپ چاشقان يىلى دېيىلگەن

19- ئەسىرنىڭ 70 - يىللىرىدا گېرمانىيە ماتېماتىكلىرى توپلام نەزەرىيسىنىڭ ئاساسىنى تىكلىگەندىن كېيىن ، ماتېماتىكلار ، ماتېماتىكا ئىنتايىن مۇكەممەل باسقۇچقا يەتتى -دەپ ھېس قىلىشقانىدى . 1900- يىلدىكى خەلىقئارا ماتېماتىكلار قۇرۇلتىيىدىمۇ ماتېماتىكا پىشىۋاسى پوئىنكار ئىنتايىن خۇشاللىق بىلەن : « ماتېماتىكىنىڭ تامامەن قەتئىيلىك دەرىجىسىگە يەتتۇق » دەپ جاكارلىغانىدى .
  ھالبۇكى ، ئۇنىڭ ئىككىنچى يىلىلا ئەنگلىيە ماتېماتىكا ئالىمى ، پەيلاسوپى روسسىل توپلام نەزەرىيسىدىكى ئىنتايىن زور بىر زىتلىقنى بايقىدى .
  توپلاملارنى مۇنداق ئىككى تۈرگە بۆلۈشكە بولىدۇ : بىرىنچى تۈردىكى توپلاملارنىڭ ئالاھىدىلىكى ، توپلامنىڭ ئۆزى يەنە توپلامنىڭ ئېلېمېنتى بولىدۇ . مەسلەن ، شۇ چاغدا كىشىلەر ، ئادەتتە دەۋاتقان بارلىق توپلاملاردىن تۈزۈلگەن توپلام ؛ ئىككىنچى تۈردىكى توپلاملارنىڭ ئالاھىدىلىكى ، توپلامنىڭ ئۆزى توپلامنىڭ ئېلېمېنتى بولمايدۇ ، مەسلەن ، تۈز سىزىقتىكى نۇقتىلارنىڭ توپلىمى . روشەنكى ، بىر توپلام پەقەت ۋە پەقەت مۇشۇ ئىككى توپلاملارنىڭ بىرى بولىدۇ . ھازىر R توپلامنى بارلىق ئىككىنچى تۈردىكى توپلاملاردىن تۈزۈلگەن توپلام دەپ پەرەز قىلايلى . ئۇنداقتا R زادى قايسى تۈردىكى توپلام بولىدۇ ؟
 

ئالدى بىلەن مەۋھۇم ساننىڭ كېلىش تارىخنى سۆزلەيلى .
16- ئەسىردە ياۋرۇپا ماتېماتىكلىرى مەنپىي ساننى سان دەپ قاراش كېرەكمۇ - يوق ؟ دېگەن مەسىلىدە تالاش-تارتىش قىلىۋاتقاندا ، يەنە بىر يېڭى سان تالاش-تارتىش قاينىمىغا كىردى ، ئۇ بولسىمۇ مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزى ئىدى .
مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزى بولامدۇ ؟ سىز قايسىبىر ساننىڭ كۋادرات يىلتىزىنىڭ مەنپىي سان بولىدىغانلىقىنى كۆرۈپ باققان ؟ ئۇنداق بولسا ، قانداق بىر ساننى مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزى قىلىشقا بولىدۇ ؟ لېكىم ماتېماتىكىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ ، ماتېماتىكلار بەزى ئۈچۈنچى دەرىجىلىك تەڭلىمىنىڭ ھەقىقىي سان يىلتىزىنى ، مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزى ئارقىلىق ئىپادىلىمىسە بولمايدىغانلىقىنى بايقايدۇ . ئەگەر مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزىنى ئېتراپ قىلسا ، ئۇ ھالدا ئالگېبرالىق تەڭلىمىنىڭ يىلتىزىنىڭ بار-يوقلۇق مەسىلىسى ھەل بولىدۇ ھەمدە «n ىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمىنىڭ n دانە يىلتىزى بولىدىغان » بۇنداق بىر تولۇق ھەم كىشىنى قايىل قىلىدىغان نەتىجىگە ئېرىشكىلى بولىدۇ . بۇنىڭدىن سىرت ، مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزىغا نىسبەتەن ، ئەگەر سانلارنىڭ ئەمەللەر قائىدىسى بويىچە ئەمەل بېجىرسەك ، نەتىجىسىمۇ توغرا بولىدۇ .
1545- يىلى ئىتالىيلىك ماتېماتىك كاردان ئالدى بىلەن بىر ياراشتۇرۇش ئىپادىسىنى ئوتتۇرغا قويدى . ئۇ مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزىنى «ئويدۇرۇپ چىقىرىلغان سان » دەپ ئاتىدى . بۇنىڭ مەنىسى ، ئۇنى سان دەپ ئېتراپ قىلىشقا بولىدۇ ، لېكىن ئۇ « ئويدۇرۇپ چىقىرىلغان » ، ھەقىقىي سانغا ئوخشاش ئەمەلىيەتتە مەۋجۇت مىقدارلارنى ئىپادىلىيەلمەيدۇ ، دېگەنلىكتۇر . 1632-يىلغا كەلگەندە ، فىرانسىيىلىك ماتېماتىك دېكارت مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزىغا ، كىشىلەر قۇبۇل قىلالايدىغان ئىسىم --- «مەۋھۇم سان » دېگەن نامنى رەسمىي بەردى .
1768- يىلى شۋېتسارىيىلىك ماتېماتىك ئەيلېر يەنە بىر قېتىم مەۋھۇم ساننى ئىزاھلىدى : « مەۋھۇم سان نۆلدىن چوڭمۇ ئەمەس ، نۆلدىن كىچىكمۇ ئەمەس ، يەنە نۆلگە تەڭمۇ ئەمەس بولغاچقا ، ئۇ ئەمەلىيەتتە مەۋجۇت بولىدىغان سانلار قاتارىغا كىرمەيدۇ ، ئۇ پەقەت بىزنىڭ تەسەۋۋۇرىمىزدىلا مەۋجۇت بولىدۇ . » بۇ 18- ئەسىردىكى ماتېماتىكلارنىڭ مەنپىي ساننىڭ كۋادرات يىلتىزى ، يەنى مەۋھۇم سانغا نىسبەتەن تونۇشى ۋە پوزىتسىيىسىگە ۋەكىللىك قىلىدۇ ، «مەۋھۇم سان » دېگەن بۇ ئىسىمدىكى «مەۋھۇم» دېگەن خەتنىڭ مەنىسىنى ئەكىس ئەتتۈرىدۇ .

19- ئەسىرنىڭ دەسلەپكى مەزگىلىدە كىشلەر ئاسيانىڭ غەربى قىسىمىدىكى ئىراقتىن 50 مىڭ پارچە لاي تاختىنى بايقان ، ئۇلارنىڭ ئۈستىگە ئىجىر - مىجىر ئاجايىپ بەلگىلەر ئويۇلغان بولۇپ ، تەكشۈرۈلۈش ئارقىلىق بۇ يېزىق قەدىمكى بابىلۇنلۇقلار ئىشلەتكەن يېزىق ئىكەنلىكى ئىسپاتلانغان . ھازىر كىشىلەر ئۇنى » شىنا يېزىق » دەپ ئاتايدۇ . ئالىملار تەتقىق قىلىش ئارقىلىق لاي تاختىلارغا قەدىمكى بابىلۇنلۇقلار ئېرىشكەن بىلىملەر خاتىرلەنگەنلىكى ، ئۇلارىڭ نۇرغۇن ماتېماتىكا بىلىملىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغانلىقىنى ئايدىڭلاشتۇرغان .

ئەينى ۋاقىتىكى بابىلۇنلۇقلار تەكشى سۇگالغان لاينىڭ ئۈستىگە شىنا شەكىللىك يېزىقتا ھەرخىل پۈتۈكلەرنى يازغاندىن كېيىن ، ئۇنى قۇرتۇپ ئاندىن خۇمداندا پىشۇرۇپ ساقلىغان ، بۇنداق بولغاندا ئۇنى ئۇزۇن ۋاقىت ساقلىغىلى بولغانلىقىنى بىلگەن . ھازىرغىچە تېپىلغان 50 مىڭدىن ئارتۇق بۇنداق لاي تاختىنىڭ 300 نەچچە پارچىسى مەخسۇس ماتېماتىكىغا ئائىت بولغان ھۆججەتلەردىن تەركىپ تاپقان .

«+»   «-»  بەلگىلەر ئەسلى ئوتتۇرا ئەسىردە بارلىققا كەلگەن . 1489 - يىلى ماتېماتىك  يوھان ۋىدمان  ئۆزىنىڭ < ئاددىي ھېسابلاش ۋە تىز ھېسابلاش > دېگەن كىتابىدا رەسمىي ماتېماتىكىلىق بەلگە سۇپىتىدە ئىشلەتكەن. لىكىن 1630-يىلى ماتېماتىك ۋىتا بۇ بەلگىلەرگە تەبىر بەرگەندىن كىيىن ئاندىن ئومۇملاشقان . بۇ بەلگىلەر ئومۇملىشىشتىن ئىلگىرى لاتىنچە(plus , minus ) قوشۇش ۋە ئىلىش دېگەن سۆزنىڭ بىرىنچى ھەرىپى ئىشلىتىلگەن . مەسىلەن :
5-3 ۋە 5+3 لەر   5m3, 5p3 قىلىپ يىزىلغان .

تارىخىي پاكىتلارغا ئاساسلانغاندا ، ئۇيغۇرلاردا 5- ئەسىردىن بۇرۇنلا مۇرەككەپ سان ئۇقۇمى شەكىللەنگەن . خاسىيەتلىك سانلار ئۇقۇمى ئوموملاشقان ۋە تەقۋىم قوللىنىش ئادىتى شەكىللەنگەن . 5- ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە ، مەدەنىيەتنىڭ گۈلۈنىشىگە ئەگىشىپ ، ئەجداتلىرىمىز سان توپلاملىرىنى بايقىغان ۋە تەبىئى سانلارغا نام بىرىش ، ئۇلارنى ھېسابلاش مەسىلىسى ئۇستىدە ئىزدىنىپ < قۇمۇلاق ھېساباتى > نى ئىجات قىلغان .
       

يىقىندا ئالىي مەكتەپتە بىرگە ئوقۇپ كۆرۇشمىگىلى ئۇزاق بولغان بىر نەچچە ساۋاقداشلىرىم بىلەن جەم بولۇپ سۆھبەتتە بولۇپ قالدىم ، ئارىلىقتا بىر ساۋاقدىشىم ھازىر ماتىماتىكىدا كۆپ قوللىنىلدىغان ئىككى مۇھىم ماتىماتىكىلىق بەلگە < ∵ > ( مەنىسى: چۇنكى ) بىلەن < ∴ > (مەنىسى : شۇنۇڭ ئۈچۈن ) لەرنى بىز ئۇيغۇرلار ئىجات قىلغان، دېگەن پىكىرنى ئوتتۇرىغا قويدى . سەۋەبى بۇ ئىككى بەلگە دەل < چۇنكى ۋە شۇنۇڭ ئۇچۇن > دىكى چ بىلەن ش نىڭ ئاستى ۋە ئۇستىدە بار بولغان ئۇچ چېكىت ئىدى . كىيىن جۇڭگۇ ۋە چەتئەلنىڭ نوپوزلۇق كىتاپلىرىنى كۆرۇپ چىققان بولساممۇ باشقا ماتىماتىكىلىق بەلگىلەرنىڭ كىلىپ چىقىش تارىخى بار بولسىمۇ ، بۇ ئىككى بەلگە ھەققىدە ھېچقانداق تارىخي يازمىلارنى تاپالمىدىم ، ئەگەر دوستۇمنىڭ دېگىنى يالغان بولسا تىپىلىشى كىرەك ئىدى ، شۇڭا ئويلاپ قالدىم :
بۇ ماتىماتىكىلىق بەلگىنى ئۇيغۇرلار ئىجات قىلغانمۇ ؟

< قۇتادغۇ بىلىك>تىكى ئالگېبىرا ۋە ماتېماتىكىلىق
          ئانالىز غا دائىر بايانلار

131 . بۇلاردىن ئەڭ ئۇستۇن سەكىنتىر تۇرار ،
        ئىككى يىل سەككىز ئاي بىر بۇرجىدا قالۇر .

132 . ئىككىنچى ئورۇندا تۇرىدۇ ئوڭاي ،
        قالۇر بىر بۇرجىدا ئۇ دەل ئون ئىككى ئاي .

4380 . بۇ تەزئىف يا تەنسىفنى سەن ياخشى بىل ،
        ئەگەر بىلسەڭ ئاندىن ساناق جەزىر قىل .

4381 . يەنە جەمئى تەفرىق ، مىساھەتكە ئۆت ،
        يەتتە قات پەلەكنى بىر تال چۆپچە يۇت .

4382 . تىلىسەڭ يەنە سەن ئالگېبىرانى ئۇق ،
        يەنە ئوقلىدىسىنىڭ ئىشىكىنى سوق .

4383 . بۇ دۇنيا ، ئاخىرەت ئىشىنى ئىشەن ،
          قىلۇر بۇنى ئالىم ھېسابلاش بىلەن .

4384 . بۇزۇلسا ھېساپ گەر ، ئەي ياخشى كىشى ،
        بۇزۇلغاي ھەر ئىككى دۇنيانىڭ ئىشى .

.

<قۇتادقۇ بىلىك >تىكى گېئومېتىرىيىگە دائىر بايانلار


769     بۇ ئايتولدى ئولتۇردى تىپ – تىنىچ ، كېلىپ ،
            يورۇپ كوڭلى ، كوزنى يەرگە تىكىپ .

770     ئېلىككە يۇگۇرتتى يوشۇرۇنچە كوز ،
          تۇرۇلگەن قاش – قاپاق ، پۇرۇشتۇرمە يۇز .

771       كۇمۇش كۇرسى ئۇستىدە جىم ئولتۇرۇر ،
            بۇ كۇرسىنىڭ پۇتى ئۇچ ، چېتىقسىز تۇرۇر .
   
801       مۇنۇ مەن ئولتۇرغان بۇ كۇرسىغا باق،
            ئەي كوڭلۇم توقى ، بار ئۇندا ئۈچ ئاياق .

802       پۇتۇن ئۇچ ئاياقلىق قىڭغايماس بولۇر ،
            تۇرۇر ئۇچ پۇتى تۇز ھەم قايماس بولۇر .

803       قىڭغايسا بىرى ئۈچ ئاياغنىڭ ئەگەر ،
            قايار ئىككىسى ، ئولتۇرۇچى چۇشەر .

 

< قۇتادغۇ بىلىك > تىكى ئارىفمىتېكىغا دائىر بايانلار


2218       ھىساپ بىلسۇن ھەم بولسۇن ئالىم ، تېتىك ،
                بىلىم بىرلە بىلسۇن ئۇ تۇرلۇك بىتىك .

2219       ۋەزىر ئىشى ھەممە ھىساپلە بولۇر ،
               ھىساپ بىلمىسە ئىشچى ، ئىشى قالۇر .

 ماتېماتىكىنىڭ گۈزەل سەنئەتتە قوللىنىشى نەزەرىيە جەھەتتىن ناھايىتى ئۇزاق تارىخقا  ئىگە. بىز  قەدىمكى ئىنسانلار  قالدۇرۇپ كەتكەن مەدەنىيەت  يالدامىلىرىغا  چۈشۈرۈلگەن بېزەكلەر ۋە ھەر خىل شەكىل بەلگىلەردىن ئىپتىدائىي ماتېماتىكىنىڭ ئىزلىرىنى كۆرەلەيمىز. گەرچە قەدىمكى دەۋرلەردىكى سەنئەتكارلار نۇسخا  لاھىيىلىگەندە ھەر خىل شەكىللەرنى ماتېماتىكىلىق ھېساپلاش  قائىدىلىرى بويىچە بىرمۇ بىر  ھېساپلاپ سىزىپ چىقمىغان بولسىمۇ، ئامما كۆڭۈلدىكىدەك بەدىئىي ئۈنۈمگە ئېرىشىش ئۈچۈن شەكىل قۇرۇلمىلىرىنى مەلۇم نىسبەت بويىچە ئورۇنلاشتۇرۇشتىن ئىبارەت  لاھىيىلەش پرىنسىپىنى ھېس قىلغان ھەمدە  شۇ ئاساستا ھەر  خىل بېزەك، شەكىللەرنى ئىجاد قىلغان .
      مەلۇمكى، نەققاشلىق بىر  خىل گۈزەل سەنئەت ئىجادىيىتى بولۇپلا  قالماستىن، يەنە ناھايىتى ئىنچىكە ماتېماتىكىلىق ھېساپلاش جەريانىدۇر. ئۇنىڭدىكى سىممېترىك بولۇش، چەكسىز  داۋاملىشىش، ئەركىن كېسىشىش، مەلۇم بىر  نۇقتىنى مەركەز  قىلىش......  دېگەنلەرنىڭ ھەممىسى ھازىرقى زامان ماتېماتىكىسىدا دائىم ئۇچراپ تۇتىدىغان، ھېساپلاش قائىدىلىرى بويىچە بىر  تەرەپ قىلىنىدىغان جەريانلاردۇر. تەڭپۇڭ بولۇش، نىسبەتلىك بولۇش دېگەنلەرمۇ دەل مۇشۇ جەريانلارنىڭ مۇۋاپىق، توغرا  بولۇشى ئارقىلىق بارلىققا كېلىدىغان گۈزەل سەنئەت  ئىجادىيەت پرىنسىپلىرىدۇر. بىر نەچچە خىل شەكىلدىكى بۇلۇڭ گرادۇسلىرىنىڭ ئۆزگەرمەي دەۋر قىلىشى، پاراللېل سىزىقلارنىڭ تەكشى داۋاملىشىشى ياكى قۇرۇما  سىزىقلىرىنىڭ بىر  خىل بولۇشى دېگەنلەرمۇ  بىر  مۇكەممەل نەقىش نۇسخىسىدا بولۇشقا  تېگىشلىك لاھىيىلەش پرىنسىپلىرىدۇر. بۇلارنىڭ ھەممىسى ماتېماتىكىلىق ھېساپلاش جەريانى ئارقىلىقلا ۋۇجۇتقا  كېلىدۇ.

شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتۇنۇم رايۇنلۇق ماتېماتىكا ئىلمىي جەمئىيىتى1982-يىلى ھازىرقى زامان يېڭى ئۇيغۇر يىزىقىدا  تۇنجى ماتېماتىكىلىق كەسپىي زورنال « ماتېماتىكا » نى نەشىر قىلىپ ، شۇ يىلى ئىككى سان نەشىر قىلغان ئىدى. كىيىن قانداق سەۋەپ بولىشىدىن قەتئى نەزەر بۇ زورنال نەشىردىن توختىدى .باشقا ئالىي مەكتەپ ۋە تەتقىقاد يۇرۇتلىرىنىڭ زورناللىرىدا ماتېماتىكا پىنىگە ئاتاپ مەخسۇس سەھىپە ئاجرىتىلغان بولسىمۇ ، بۇ زورنال ھىقىقى ئۇيغۇر يېزىقىدا مەخسۇس مۇشۇ پەن ساھەسىگە ئاتاپ نەشىر قىلىنغان ئەڭ دەسلەپكى ، شۇنداقلا ئەڭ ئاخىرقى ( مەن مۇشۇ ماقالىنى يىزىۋاتقانغىچە ،ئۇيغۇر يىزىقىدىكى مەخسۇس كەسپىي زورنالنى كۆرمىدىم -- بەلكىم پىكىرىم خاتادۇر )كەسپىي زورنال بولۇش سۇپىتى بىلەن؛ ئۇيغۇر ماتېماتىكا تارىخىدا مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ