يۇرتۇمدا تونۇش - بىلىشلەرنىڭ شوپۇرلۇق پىراۋىسى ئېلىش ئۈچۈن چەككەن رىيازەتلىرىنى تولا ئاڭلاپ، تېگى يوق قۇدۇقتەك تويمايدىغان يانجۇقى بار ئوقۇتقۇچىلارنىڭ، كىشىنى سەسكەندۈرىدىغان گەپ سۆزلىرىدىن يىرگېنىپ،ئامال بولسا بۇرۇنراق پىراۋا ئېلىپ، ئوقۇش پۈتتۈرگەندىن كىيىنكى ئاۋارىچىلىقلاردىن خالىي بولغاچ تۇرۇش نىيىتىگە كەلگەن ئىدىم. شۇنداق قىلىپ، بۇ مەۋسۇم بېيجىڭ شەھەرلىك يۈەندا شوپۇرلۇق تەربىيلەش مەكتىۋېگە تېزىملاتتىم ۋە تا ھازىرغىچە تولىمۇ ئوڭۇشلۇق ھالدا ئىمتىھانلارنى تاماملاپ،ئۈچىنچى باسقۇچ «ئەمەلىي يول مەشىقى» گە چۈشتۈم. گەرچە بۇ جەرياندا، مەن ئىلگىرى رىۋايەتلەردىن ئاڭلىغاندەك قاملاشمىغان ئىشلار يۈز بەرمىگەن بولسىمۇ، چىراي - تۇرقۇم باشقىلارغا ئوخشىماسلىق سەۋەبىدىن (جۈملىدىن ئۇيغۇر بولغىنىم ئۈچۈن) بەزىبىر ئاچچىق چۈچۈك پاراڭلار بولۇپ تۇردى. تۆۋەندە بۇ خىلدىكى پاراڭلارنى ئەزىزلەرگە ھىكايە قىلىپ سۆزلەپ بەرمەكچىمەن.

1. مەن زادى قايسى دۆلەتتىن؟

دەرىسكە تۇنجى بارغان كۈنۈمدىن باشلاپ، ئەتىراپىمدا ماڭا ئوخشايدىغانلار (ئاز سانلىق مىللەت)يوق دىيەرلىك بولغاچقا، ھە دىسىلا باشقىلارنىڭ «سەن قايسى دۆلەتتىن؟» دەپ سورىشىدىغان سۇئالىغا دۇچ كەلدىم. گەرچە بۇنداق سۇئاللارنى كۈرمىڭ قېتىم ئاڭلاپ، زىرىكمەي - تېرىكمەي جاۋاب بېرىپ كەلگەن بولساممۇ، شۇنچە كۆپ ئادەمنىڭ كىشىلىك شەخسىيىتىمگە ھۆرمەت قىلماستىن سوراۋىرىشلىرى جىنىمغا تەگدى. سورىسىغۇ مەيلى، «ئامرىكىلىق» دەپ يالغان سۆزلەي دىسەم كۆڭلۈم تارتماي، «شىنجاڭلىق» دەپ راس گەپ قىلسام، ئۇلارنىڭ چىرايىدا شۇھامان يۈز بېرىدىغان ئۆزگىرىشنى كۆرۈشنى خالىماي تازا جىلە بولدۇم. قىرىشقاندەك ئىككىنجى قېتىملىق نەزىرىيە دەرىسىدە بىر مۇئەللىم مېنى چەتئەللىك چاغلاپ، «ۋاي ئاراڭلاردا چەتئەللىك ساۋاقداشلارمۇ باركەن - دە؟» دەپ سالدى، ئادەم كۆرمىگەندەك سىنىپتىكى ھەممىسىنىڭ كۆزى ماڭا توغۇرلاندى، تازا ئوڭايسىزلىنىپ تۇرسام، ھېلىقى مۇئەللىم ماڭا قاراپ: «ساۋاقداش، سەن قايسى دۆلەتتىن، خەنزۇچە گەپ قىلسام چۈشىنەلەمسەن؟» دەپ سوراپ قالدى. ئۆزۈمنى تۇتىۋالغان ھالدا «توختاڭ، كىملىكىمگە قاراپ باقاي، خەنزۇچە سۆزلىسىڭىز ئاز - تولا چۈشىنىۋاتىمەن» دەپ جاۋاب بەردىم. ھەمدە يانجۇقۇمدىن كىملىكىمنى چىقىرىپ : «ھە ماۋۇ يەرگە قارىسام جوڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى دەپ تۇرىدۇ، شۇ يەردىن ئوخشايمەن.» دېدىم، تەلەپپۇزۇمنى تازا بۇزۇپ تۇرۇپ. سىنىپتا كۈلكە كۆتۈرۈلدى، ھېلىقى مۇئەللىم ئۆپكىدەك قىزىرىپ، ماڭا بىرنى ئالىيىپ قويۇپ دەرسنى باشلىۋەتتى.

2. مەن تۆگە ھەيدەش ئۈچۈن شوپۇرلۇق پىراۋېسى ئالماقچى.

ئىككىنجى باسلقۇچلۇق دەرىس مەخسۇس بىر ئۈگەتكۈچىنىڭ يىتەكچىلىكىدە ماشىنا ئىچىدە ئېلىپ بېرىلىدىغان بولۇپ، ھەركۈنى تۆت سائەتلىك مەشىق جەريانىدا ئۇستام يىنىمدا ئولتۇرۇپ تولا گەپلەرنى سوراپ كىتىدۇ:
--ئاڭلىسام شىنجاڭنىڭ كۆپ قىسمى قۇملۇق دەيدۇ، تاش يوللارمۇ تۈزۈك يوقتۇ ھەرقاچان؟
-- شۇنداق، ئاساسەن قۇملۇق. مەنمۇ چوڭ بولۇپ بېيجىڭغا كەلمىگۈچە قۇملۇقتا پاتمىچۇقلار بىلەن ياشايىتتىم، تاش يول دېگەننى بېيجىڭغا كىلىپ كۆردۈم.
-- سەن ئىلگىرى ماشىنا سىلاشتۇرۇپ باققاندەك قىلىسەنغۇ، مەشغۇلاتلارغا خىلىلا پىششىق ئىكەنسەن!؟
-- ۋاي نەدىكىنى، ماشىنا دېگەننى كۆرۈپمۇ باقمىغان.
-- ئوقۇش پۈتتۈرسەڭ ماشىنا سىتىۋالامسەن؟
-- بەلكىم، سىتىۋالماسلىقىممۇ مومكىن، بايا دېگەندەك قۇملۇقتا ماشىنا ھەيدىگىلى بولمىسا يا!
-- ئەمىسە نىمىگە شوپۇرلۇق پىراۋىسى ئالماقچى بوپ قالدىڭ؟
-- ھە، سىزگە دېسەم مۇنداق ئىش! بىزنىڭ ئۆيدە بىر تۆگە بار ئىدى، شۇنى ھەيدەش ئۈچۈن شوپۇرلۇق پىراۋېىسى كېتىدۇ. بولمايدىكەن تۆگە ھەيدىسەك جەرىمانە قويۇپ،ئۇنى تۇتۇپ قالىدۇ...

3. خوتەن قاشتېشى تۈگەي دەپ قالدى.

شىنجاڭلىق ئىكەنلىكىمنى بىلگەندىن كىيىن، بەزىلەرنىڭ شىنجاڭنىڭ نەرىدىن ئىكەنلىكىمنى بىلگىسى كىلىدۇ - دە، سورايدۇ. خوتەن دېگەن ئىسىم ئېغىزىمدىن چىقىپ بولغۇچە، «خوتەن قاشتېشى» دەپ ئالدىمغا ئۆتۈپ بولىدۇ. ئۇلارنىڭ قاشتېشىغا نەقەدەر قىززىقىدىغانلىقى ماڭا يىڭىلىق ئەمەس، شۇڭا بۇ ھەقتە كۆپ سورىلىدىغان سۇئاللارغا ئىددىيەمدە ھەرزامان تەييارلىق بار ئىدى. بۇ قېتىم يەنە بىر ئۇستام بىلەن پارىڭىمىز قاشتېشى ھەققىدە بولۇپ قالدى:
-- ئاڭلىسام خوتەندە كولىسا قاشتېشى چىقىدىغان بىر دەريا بارئىمىش، راسىتمۇ؟!
-- شۇنداق، بىر دەريا بار ئىدى. ئىلگىرى قىممەت باھالىق قاشتېشىلار چىققاچقا، پۈتۈن دۇنياغا «خوتەن قاشتېشى» دېگەن نام تارالغان. لېكىن ،نەچچە مىڭ يىللاردىن بىرى ئەجدادلىرىمىزنىڭ قولىدا ۋەيران بولماي كەلگەن ئۇ دەريا، زامانىمىزنىڭ ئاچ كىشىلىرى تەرىپىدىن قۇرۇغدىلىپ قويۇلدى.
--قاشتېشى كولايدىغانلار ھازىرمۇ كۆپمۇ؟
-- كۆپ، ئىلگىرى كىشىلەر قولىدا كولىغان بولسا، ھازىر ماشىنىلار بىلەن كولايدىغان بولۇپ كەتتى.
-- ۋاھ، ئۇنداقتا مەنمۇ بېرىپ تەلىيىمنى سىناپ باقسام بولامدۇ نېمە؟
-- سەن بېرىپ بولغۇچە ھېلىقى دەريادا قاشتېشى ئەمەس سۇمۇ قالماسلىقى مومكىن. چۈنكى ئىچكىرىدىن بارغانلار ئاچكۆزرەك كىلىدىكەن، ئىنساب، قانائەت دېگەننى ئۇقمايدىكەن. شۇڭا نەچچە مىڭ يىللار جەريانىدا تۈگەپ قالمىغان قاشتىشىلار، ساڭا ئوخشاش «تەلەي سىنايدىغانلار» نىڭ سەۋەبىدىن تۈگەي دەپ قالدى.

4. ئۇنىڭ شىنجاڭلىق خوتۇن ئالمىغىنىغا پۇشايمېنى بار ئىمىش.

بۇ قېتىمقى ئۈگەتكۈچى توختىماي گەپ قىلىدىغان ئادەم ئىكەن. تۆت سائەت جەريانىدا گەپلىرىگە جاۋاب بېرىپ بولالماي، ئىغىزىمدا نەممۇ قالمىدى. تاغدىن - باغدىن سۇئاللارنى سوراۋىرىدۇ...ئۇششاق پاراڭلار ئىسىمدە قالماپتۇ، ئۇنىڭ «ئەسلى مەنمۇ شىنجاڭغا بېرىپ، ئاز سانلىق مىللەتتىن خوتۇن ئالسام بوپتىكەن.» دېگەن گىپى دېققىتىمنى تارتتى - دە، دەرھال سەۋەبىنى سورىدىم.
-- نېمىشقا بۇنداق ئويلاپ قالدىڭ ئەمدى؟
-- مېنىڭ بىر تۇغقىنىم بار ئىدى. ئىلگىرى شېجىياجۇاڭدا تىرىكچىلىك قىلاتتى، تۇرمۇشىنى ئالاھىدە ياخشى دەپ كەتكىلىمۇ بولمايىتتى. بەش يىل بۇرۇن ئۇ شىنجاڭغا بېرىپ، ئاز سانلىق مىللەتتىن بىر ئايال بىلەن توي قىلدى. ئاڭلىسام ھازى 500 مو يىرى بار ئىكەن. تۇرمۇشى ئويلىغىنىمدىنمۇ ياخشىلىنىپ كىتىپتۇ. ھەر قېتىملىق بايرامدا ئۇ بېيجىڭغا كىلىپ، دوس - بۇرادەرلەر بىلەن ئويناپ كىتىدۇ.
-- ئۇنىڭ باي بولىشى بىلەن ئاز سانلىق مىللەت ئايالىنىڭ نېمە مۇناسىۋېتى بار؟
--  سەن تېخى بىلمەيدىكەنسەن - دە، ھۆكىمەتنىڭ نۇرغۇن ئىتىبار سىياسەتلىرى بار. بىز شىنجاڭ، شىزاڭ دېگەندەك چەت رايونلارغا بارساق تولۇقلىما بېرىدۇ، ئەڭ مۇھىمى ئاز سانلىق مىللەت كىشىلىرى بىلەن توي قىلساق بىر ئۆمۈر ئىتىبار سىياسەتلەردىن بەھرىمان بولىمىز.
--  ھە.. مۇنداقكەن - دە! مەن راسلا بىلمەيدىكەنمەن. بۇ خىل سىياسەتلەرگە كۆز تەگمىسۇن. قارىغاندا بېيجىڭدا ئەخمەقلەرچە تىلەمچىلىك قىلىپ يۈرگەن ئەشۇ كىشىلەر بۇ سىياسەتنى بىلمەيدىغان ئوخشايدۇ...

5. مەن تاماكا سىتىۋېلىشنى ئۇقمايمەن.

بۇ قېتىم يەنە كونا ئۇستامغا ئۇچىراپتىمەن. ئارىمىزدا قىلىشقۇدەك گەپمۇ قالمىغاچقىمىكىن، ئۇ بۇ قېتىم يېنىمدا ئولتۇرىۋالمىدى. ئۆز ئالدىمغا مەشىق قىلىپ كەتتىم. بىردەمدىن كىيىن بىر خەنزۇ قىزچاقنى باشلاپ كىلىپ: « سەن بۇنىڭغا ئۈگەت!» دەپ تاپىلىدى، ھېلىقى قىزمۇ دەرھال سومكىسىنى ئاختۇرۇپ، بىر قاپ تاماكا چىقاردى - دە، ئۇستامغا تەڭلىدى. ئۇستام رەھمەتمۇ دىمەي كاپپىدە ئېلىپ: «ئاغىنىلەر يەنە بىر بولاق كەلدى!» دەپ، ھېلىقى تاماكىنى باشقا ئۇستاملار يىغىلىپ ئولتۇرغان يەرگە ئېتىپ بەردى. ھېلىقى قىزغا قارىسام پەرۋاسىز ئولتۇرۇپتۇ. كۆز ئالدىمدىكى بۇ ئىشلارنى كۆرۈپ، مېنىڭ غۇرۇرۇم چىدىماي قالدى، ئەمما «مېنىڭ نېمە ئىشىم» دەپ، توختاپ قالدىم. ھېلىقى قىزچاققا ئۈگېتىش جەريانىدا بىلدىمكى، ئۇ ھەر قېتىم، ھەر قانداق ئۇستامغا بىر قاپ تاماكا ئالغاچ كىلىدىكەن. يەنە تېخى مېنىڭمۇ شۇنداق قىلىشىمنى توختىماي جىكلەپ كەتتى. «نىمېشقا ئۇنداق قىلىمەن؟» دەپ سورىغان سۇئالىمغا، «چۈنكى ھەممە ئادەم شۇنداق قىلىدۇ، بۇ دېگەن جوڭگوچىلىق.» دەپ جاۋاب بەردى. مەن مىيىقىمدا كۈلۈپ قويۇپ: «تولىمۇ ئەپسۇس، مەن ئۆزۈم تاماكا چەكمىگەچكە، قانداق تاماكا سىتىۋالسام بولىدىغىنىنى ئۇقمايدىكەنمەن، يەنە كىلىپ، مەندە بىكارلىق پۇل يوق. كىرەكلىك پۇلنى شوپۇرلۇق مەكتىۋېگە تاپشۇرۇپ بولغانمەن.» دېدىم. قارىسام ئۇ قىز ھېچ قايىل بولغاندەك ئەمەس، «سىز چوقۇم ئىمتىھاندىن ئۆتەلمەيسىز» دەيدۇ، «ئۇنداقتا، ئىمتىھان بەرگەندە سىزنى ئىزدەي، ماڭا بىرەر قاپ تاماكىنى ئارتۇق ئالغاچ كىلەرسىز!» دەپ، سەت ھېجىيىپ قويدۇم.
نىمىلا بولمىسۇن، ئۇستاملار بىر ئاز سانلىق مىللەت كىشى ئالدىدا ئوبرازىنى ساقلاشنى ئويلاشتىمۇ ياكى مېنى نامرات دەپ توغرا چۈشەندىمۇ، ئىشقىلىپ، ھەممىسى خىلى قىزغىن، مەسئۇلىيەتچانلىق بىلەن مۇئامىلە قىلدى. ئۇلارغا ھېچنىمە سوۋغا قىلمايمۇ، ئىمتىھانلاردىن ئوڭۇشلۇق ئۆتىۋالدىم.
شۇنداق قىلىپ، ئاچچىق - چۈچۈك پاراڭلارنى موشۇ يەرگىچە يازاي. قالغىنى داۋاملىق خاتىرلەپ، كىينچە ئەزىزلەر بىلەن يەنە ئورتاقلىشارمىز.