تۇغلۇق تۆمۈرخان مازىرى

ئىلى ۋىلايىتى قورغاس ناھىيىسىنىڭ غەربىي شىمالىدىن 38كىلومېتىر يىراقلىقتىكى 61-تۇەن مەيدانى تەۋەسىدە بىر ھەيۋەتلىك مازار قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ، بۇ دەل تۇغلۇق تۆمۈرخان مازىرىدۇر. مازار چاسا شەكلىدە،ئۈستىدە گۈمبەز بار، توغرا لىمى يوق بولۇپ، ئېگىزلىكى 14مېتىر، كەڭلىكى 11مېتىر، ئىچىنىڭ ئېگىزلىكى 15مېتىر كېلىدۇ. مازاردا قەبرىدىن باشقا ھېچنىمە يوق بولۇپ، پەلەمپەي ئارقىلىق چوققىسىغا چىققىلى بولىدۇ. مازارنىڭ ئىشىكى شەرققە قارىتىلغان بولۇپ، كەڭلىكى تۆت مېتىر، ئېگىزلىكى سەككىز مېتىر، ئۈستىگە «قۇرئان كەرىم» ئايەتلىرى، ئىككى يېنىغا ئەرەپچە مەدھىيىلەر ئويۇلغان، تاملىرى بىنەپشە،كۆك،ئاق ئۈچ خىل رەڭنى ئاساس قىلغان 26خىل نۇسخىدىكى گېئومېتىرىيىلىك ۋە ئۆسۈملۈك نەقىش چۈشۈرۈلگەن كاھىش بىلەن زىننەتلەنگەن بولۇپ، مازارنى خېلىلا ھەيۋەتلىك تۈسكە كىرگۈزگەن. جەنۇب تەرىپىدە بىر كىچىكرەك قەبرە بولۇپ، تۇغلۇق تۆمۈرخاننىڭ سىڭلىسى دەپنە قىلىنغان دەپ قارىلىدۇ، ئۇمۇ خېلى مۇكەممەل ساقلانغان. ئۇنداقتا، تۇغلۇق تۆمۈرخان مۇڭغۇل خانى تۇرسا،مازىرى نېمىشقا ئىسلام ئۇسلۇبىدا ياسالغان؟ ئەسلىدە ئۇ شىنجاڭ تارىخىدا تۇنجى بولۇپ ئىسلام دىنى قوبۇل قىلغان مۇڭغۇل خانىدۇر.

چىنگىزخان قالدۇرۇپ كەتكەن سىرلار ناھايىتى كۆپ. بۇ سىرلار ئىزچىل تۈردە جامائەتچىلىكنىڭ دىققىتىنى قوزغاپ كەلمەكتە. بۇنىڭ ئىچىدە ئەڭ گۇمانلىق بولغىنى ئۇنىڭ ئۆلۈمى توغرىسىدىكى سىر بولۇپ ، ئۇنىڭ قاچان ئۆلگەنلىكى، نەگە دەپنە قىلىنغانلىقى ھازىرغىچە سىر بولۇپ كەلمەكتە.
چىنگىزخاننىڭ ئۆلۈمى توغرىسىدىكى سىرلار:
1. ئاتتىن يىقىلىپ چۈشۈپ ئۆلگەن دېگەن قاراش. چىنگىزخاننىڭ ئۆلۈمى توغرىسىدا ئالتە خىل قاراش بولۇپ ، بۇلارنىڭ ھەممىسى تاڭغۇتلار بىلەن مۇناسىبەتلىك. بۇنىڭ ئىچىدە ئەڭ ئىشەنچلىك ۋە بىر قەدەر ئومۇملاشقان قاراش «يۈەن سۇلالىسى تارىخى» دا خاتىرىلەنگەن «ئاتتىن يىقىلىپ چۈشۈپ ئۆلگەن» دېگەن قاراشتۇر. «يۈەن سۇلالىسى تارىخى» دا خاتىرىلىنىشىچە، چىڭگىزخان 1226- يىلى كۈزدە خوتۇنى يەسۈينى ئېلىپ تاڭغۇت ئېلىگە جازا يۈرۈشى قىلغان. ھەربىي يۈرۈش جەريانىدىكى قىش كۈنلىرىنىڭ بىرىدە چىنگىزخان ئالبۇخا دېگەن يەردە ئوۋ ئوۋلىغان. ئويلىمىغان يەردىن ئۇ مىنگەن چىلان تورۇق ئاتنى بىر ياۋا ئات ئۈركۈتىۋىتىپ، تەييارلىقسىز تۇرغان چىنگىزخان ئاتتىن يىقىلىپ چۈشۈپ يارىلانغان. شۇ كۈنى ئاخشىمى قاتتىق قىزىتىپ كەتكەن. 1227- يىلى 7- ئايدا ساقىيالماي جان ئۈزگەن. ئاتتىن يىقىلىپ چۈشۈش قانداق بولۇپ ئۇنىڭ جېنىنى ئالغان؟ ئاڭلاشلارغا قارىغاندا، ئۇنىڭدىن قان بەك كۆپ چىقىپ كەتكەن. ئەينى ۋاقىتتا يەسۈي سەركەردىلەرنى يىغىپ قانداق قىلىشنى مەسلىھەتلەشكەندە، بەزىلەر قايتىپ كېتىپ ، چىڭگىزخاننى داۋالىتىپ، ئۇ سەللىمازا ساقايغاندىن كىيىن قايتىپ كېلىپ ھۇجۇم قىلىشنى ئوتتۇرغا قويغان. چىنگىزخان جاھىللىق قىلىپ مۇشۇنداقلا قايتىپ كەتسەم تاڭغۇتلارنىڭ مەسخىرىسىگە قالىمەن دەپ تۇرۇۋالغان.

قەدىرلىك ئوقۇرمەن، بۇ تېمىنى ئوقۇشتىن بۇرۇن، سىزنى ئاز دىگەندە يىرىم مىنۇت سەرىپ قىلىپ، ئۆتكەن 20-30 يىلدىكى ئىنسان ھاياتىدىكى ئاساسى ئۆزگىرىشلەرنى كاللىڭىزدىن ئىتتىك ئۆتكۈزۈپ، زادى نىمە شۇ ئىنسان ھاياتىغا بەكىرەك تەسىر قىلدى بىر ئويلىشىپ بىقىشىڭىزنى سورايمەن. ئىنىقكى، نۇرغۇنلىرىڭلارنىڭ كاللىسىغا كومپيۇتېر (شۇ سەۋەبلىك ھەم ئىنتېرنېت) سىمسىز تېلىفون (يانفون) لار كىلىپ بولدى. توغرا، دەل مۇشۇ نەرسىلەر ئىنتايىن قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئىنسان ھاياتىغا غايەت ئۆزگىرىشلەرنى ئىلىپ كەلدى. نۇرغۇن ئۇقۇملار ئۆزگەردى. ئەلۋەتتە مەن بۇ يەردە بۇ چوقۇم ياخشى ئىشلار دەپ ئىيتالمايمەن، كەلگۈسىدە ئىنسان زادى قايسى تەرەپكە تەرەققى قىلىپ ماڭىدۇ بىر نەرسە دىيىشكە ئاجىزلىق قىلىمەن. لىكىن بۇ ئۆز كەسپىمگە مۇناسۋەتلىك، ئانا تىلىمدا يىزىلغان تۇنجى يازمام ئارقىلىق سىلەرگە مۇشۇ ئۆزگىرىشلەرگە مەلۇم مەنىدە سەۋەبچى بولغان ھەم كەلگۈسىدە ھەم قانداق يەنە ئۆزگىرىشلەرنى ئىلىپ كىلەلەيدىغان تېخنىكىنى ئاممىباب بىر تىلدا ئورتاقلاشماقچىمەن. بۇ ھەقتە يەنە قىزىقساڭلار پەستە سۇئال قالدۇرۇپ قويساڭلار بولىدۇ، جاۋاب بىرىشكە تىرىشىمەن.يازمىدا يەنىلا خاتالىقلار بولۇشى مۇمكىن، تۈزىتىپ قويارسىلەر.

  100يىل ئىلگىرى بىر ئۇلۇغ ئامىرىكىلىق،نېگىر قۇللىرىنى ئازات قىلىش خىتاپنامىسىگە ئىمزا قويغان ئىدى.بۈگۈن دەل شۇ كىشىنىڭ ھەيكىلى ئالدىدا يىغىلىپ تۇرۇپتىمىز،ئۇشبۇ خىتاپنامە خۇددى نۇرلۇق چىراقتەك،نۇرغۇنلىغان ھاياتلىق دەپسەندە قىلىنغان نىگىر قۇللار ئۈچۈن ئۈمۈت ئېلىپ كەلگەن ئىدى.ئۇنىڭ ۋۇجۇتقا چىقىشى خۇددى تاڭ شەپىغىدەك،نىگىرلارنىڭ ئۇزۇنغا سۇزۇلغان زۇلمەتلىك تۇرمۇشىغا خاتىمە بەرگەن ئىدى.
    ئەمما 100يىلدىن كېيىنكى بۈگۈنكى كۈندە بىز نىگىرلارنىڭ ئەركىنلىككە ئېرىشەلمىگەنلىكىدەك رىياللىققا يۈزلىنىپ تۇرۇپتىمىز!100يىلدىن كېيىنكى بۈگۈنكى كۈندە ،ئېرقى كەمسىتىش ۋە ئېرقى ئايرىمىچىلىقنىڭ پېشكەللىكلىىرى ئاستىدا، نېگىرلارلارنىڭ تۇرمۇشى زەئىپلىكتە ئۈتۈۋاتىدۇ.100يىلدىن كېيىنكى بۈگۈنكى كۈندە نېگىرلارنىڭ تۇرمۇشى مول بايلىق دېڭىزىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى  قاقاس ئارالدا تۇرىۋاتىدۇ.100يىلدىن كېيىنكى بۈگۈنكى كۈندە نىگىرلار ئامىرىكا جەمىيىتىنىڭ بىر بۇرجىگىدە ياشاۋاتىدۇ،ھەمدە ئۆز زىمىندا سەرگەندارلىقنىڭ تەمىنى تېتىۋاتىدۇ.بىزنىڭ بۈگۈن بۇ يەرگە يىغىلىشىمىزمۇ،دەل مۇشۇنداق ھەيران قالارلىق ھالەتنى خەلقى -ئالەمگە ئېچىپ بىرىش ئۈچۈندۇر.
   مەلۇم مەنىدىن ئېيتقاندا ، بۈگۈن بىز  بەرگەن ۋەدىنى ئەمىلىلەشتۈرۈش ئۈچۈن دۆلىتىمىز پايتەختىگە يىغىلدۇق.جۇمھۇريىتىمىزنىڭ قۇرغۇچقىلىرى «مۇستەقىللىق خىتاپنامىسى»نىڭ يۈرەكنى تىترىتىدغان ھەر بىر ئىبارىنى يازغىنىدا ،ھەربىر ئامىرىكىلىققا ۋەدە بىرىپ،ھەربىر كىشىگە ھاياتلىق ،ئەركىنلىك ۋە بەختىنى قوغلىشىشنىڭ مۇقەدەس ھوقۇقىنى بېرىمىز دىگەن ئىدى.
   رەڭلىك ئېرىقتىكى پۇقرالارغا نىسبەتەن،ئامىرىكا ئۆزنىڭ ۋەدىسىنى ئەمىلىلەشتۈرمىدى.ئامىرىكا بۇ مۇقەددەس مەجبۇرىيىتىنى ئادا قىلمىدى،ئنىگىرلارغا بىر پارچە قۇرۇق چەك كىسىپ بەردى خالاس!بۇ چەككە«مەبلىغىمىز يېتىشمەيدۇ»دىگەن تامغىا ئۇرۇلغاندىن كېيىن قولىمىزغا قايتۇرۇپ بېرىدۇ.ئەمما ھەققانىيەت بانكىسىنىڭ ۋەيران بولغانلىقىغا ھەرگىز ئىشەنمەيمىز.بىز بۇ دۆلىتىمىزدىكى غايەت زور پۇرسەتلەر غەزىنىسىنىڭ قۇرۇپ كەتكەنلىگىگە ھەرگىز ئىشەنمەيمىز.شۇڭا بىز بۈگۈن بۇ چەكنى ئەمىلىەشتۈرمەكچى__بۇ چەك بىزنى قىممەتلىك ئەركىنلىك ۋە ھەققانىيەت كاپالىتى بىلەن تەمىىن ئەتكۈسى.
    بىز بۇ مۇقەددەس يەرگە كىلىپ،ئامىرىكىنى تەنقىتلىمەكچى.ھازىر ۋەزىيەت ئىنتايىن جىددى،ھازىر ئۆزىمىزنى بېسىۋېلىشقا ياكى ھۆكۈمەتنىڭ تېنچلاندۇرۇش ئۇكۇللىرىغا بويسۇنۇشقا رايىمىز يوق.ھازىر دەل دىموكىراتىيە ۋەدىسىنى ئەمىلىلەشتۈرىدىغان پەيت!ھازىر دەل ئېرقى كەمسىتىشنىڭ قاراڭغۇ جىلغىسىدىن مىللى باراۋەرلىكنىڭ نۇرلۇق يولىغا قەدەم قۇيىدىغان پەيت!ھازىر دەل پەرۋەردىگارنىڭ ئوغۇل-قىزلىرىغا پۇرسەت ئىشىكىنى ئاچىدىغان پەيت!ھازىر دەل دۆلىتىمىزنى ئېرقى تەڭسىزلىكنىڭ قاينىمىدىن ياندۇرۇپ،ئاكا-ئۇكىلار باراۋەرلىكىگە كەلتۈرىدىغان پەيت.

ئاساسىي قىسىم:

1.مىللەتلەر باغچىسى-مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى:

بىرىنچى بۆلەك،ئومۇمىي بايان:

بېيجىڭ شەھىرى خەيدىيەن رايونىغاجايلاشقان مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنۋېرسىتىتى مەملىكىتىمىزدىكى ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك مىللىي مائارىپ ئورگىنى.بىردىنبىر 56 مىللەت ئوقۇتقۇچى،ئوقۇغۇچى ۋە ئىشچى خىزمەتچىلەر بار بولغان ئالىي مەكتەپ.دۆلەتلىك ”211قۇرۇلۇشى“،“985قۇرۇلۇشى“دىكى نۇقتىلىق ئورۇن.

ئۇنۋېرسىتىتنىڭ ئەڭ ئالاھىدە قۇرۇلۇشلىرىدىن مۇسۇلمانچە ئاشخانىسى، كۈتۈپخانا،يېڭى ئوقۇتۇش بېناسى،تۆت ئەتراپ قورشاپ سېلىنغان ئېگىز ياتاق بېناسى(28-بېنا)،مەكتەپ تەنتەربىيە مەيدانى بار.بولۇپمۇ كۈتۈپخانىسى بىلەن ئالاھىدە تەنتەربىيە مەيدانى

بىلنۇر ستۇدېنتلار كۇلۇبى قۇرۇلۇپ ئۈچ ئاي بۇلۇش ئالدىدا تۇرۋاتىدۇ بۇ جەرياندا مۇنبەردىكى ئاتامانلانىڭ ياردىمىدە تېخنىكا جەھەتتىن نۇرغۇن توسالغۇلارنى يېڭىپ ، بلوگ ئاساسى جەھەتتىىن نورماللاشتى ،بۇ ئۈچ ئاي جەريانىدا شۇنى ھېس قىلدىمكى تورداشلىرىمىز نىڭ بلوگقا بولغان تۇنۇشى يېتەرلىك ئەمەسكەن ،بلوگلارغا كىرگۈسىمۇ كەلمەيدىكەن ،ئۇچۇرلارغا قارايدىغان بولساق چەت ئەللەردە بلوگلارنىڭ زىيارەت مىقدارى ئىنتايىن يۇقىرىكەن ھەتتا بەزى بلوگلار نىڭ زىيارەت مىقدارى خېلى چوڭ مۇنبەرلەرنىڭ زىيارەت مىقدارىدىنمۇ ئېشىپ كېتىدىكەن ،بىزنڭ بلوگچىلرىمىزنىڭ ئچىدە زىيارەت مىقدارى يۇقىرلىرى ئىنتايىن ئاز بار دىيىلسىمۇ بىرى مەخسوسلاشقان كەسپى بلوگلار ،يەنە بىرى بلوگچىلار ئۈچۈن تېخنىكا مۇلازىمىتى بىلەن تەمىنلەيدىغان بلوگلا ر،ئەمما ئەدىبى يازمىلار نى ئاساس قىلغان شۇنداقلا باشقا تۈردىكى بلوگلارغا قارايدىغان بولساق زىيارەت مىقدارى 50 كە ئاران ئۇلىشىدۇ ،شۇڭا مېنىڭ بۇ يەردە دېمەكچى بولغىنىم بلوگلارنىڭ سۈپىتىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشنى شەرت قىغان ئاساستا تورداشلار ئىدىيىسىدىكى بلوگقا بولغان تۇنۇشنى قانداق قىلساق يۇقىر كۆتۈرۈش ،بلوگقا بولغان توغرا قاراش مەسلىسى.
قارايدىغان بولساق بلوگلىرىمىز جەمىيىتىمىز ئۈچۈن نۇرغۇن پايدىلىق ئۇچۇرلار ،ئەدىبىياتىمىز ئۈچۈن نۇرغۇن ئىستىتىك قىممىتى يۇقىرى ئەسەرلەر بىلەن تەمىن ئېتىپ كېلىۋاتىدۇ لېكىن بۇنى ئوقۇيدىغان ئادەم يوق ئۇ مۇنبەر بۇ مۇنبەردە قۇرۇق مۇنازىرىنى ئوقۇپ ئولتۇرۇشقا ،بىر-بىرىنى سېسىتىشىپ گەپ سېتىشقا ،كوت كوتتا بىكار پاراڭلىشىپ ۋاقىت ئىسراپ قىلىشقا رازىكى بلوگلارغا كىرىپ بىرەر يازمىغا ئىنكاس يېزىشقا ئېرىنىدۇ ،،بلوگچىلار دىن باشقا تور ئابونتىلىرىنىڭ بلوگلارغا كىرىپ ئىنكاس يېزىش زىيارەت قىلىش ئاز بۇلۇش تىن ئىبارەت ھازىرقى بلوگچىلىقىمىزدىكى ناتۇرال ھالەتتىكى تەرەقىيات بلوگچىلىرىمىزغا ھارغىنلىق شۇنداقلا بلوگ يېزىشقا بولغان سۇزلۇقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ شۇڭا بىز بلوگچىلار باشقا تور ئابونتلىرىنى جەلىب قىلىش ئوسۇللىرى ئۈستىدە ئىزدىنىپ باقايلى .

ئىنگىلىزتىلى ئۆگەنگۈچىلەر ئۈچۈن ئىنگىلىزتلى گىراماتىكىسى(ئېلكىتاب) رەسىمنى چەكسىڭىز ئېلكىتابىغا ئېرىشىسىز

چەتئەلدە ئوقۇماقچى بولغان قېرىنداشلارغا پايدىلىق بىر ئۇچۇرنى مۇرات ئورخۇن ئەپەندىنىڭ ھاۋالىسى بىلەن سىلەرگە يەتكۈزمەكچىمەن. مۇرات ئەپەندىنىڭ خېتىنىڭ ئەسلى نۇسقىسى تۆۋەندىكىچە:

ھۆرمەتلىك تور بىتى باشقۇرغۇچىلىرى:

بۇ يىل 4- ئايدىن باشلاپ، تۈركىيە ھۆكۈمىتى، دۇنيادىكى ھەممە دۆلەتلەردىن، ياخشى ئوقۇغۇچىلارنى تاللاپ ئەكىلىپ ئوقۇتماقچى. ئوقۇغۇچىلارنى بىۋاستە توردىن تىزىملىماقچى.
تورنىڭ ئادرىسى بولسا:
   http://www.ytb.gov.tr/index.php/ … 87-turkiye-burslari

كۆرىنگەندەك، بۇ توربىتى، تۈركىيە دۆلىتىنىڭ رەسىمى (ھۆكۈمەت) تور بىتى،،،،،،،.داۋامىغا قىزىقسىڭىز،،،،،
بۇ توربىتىدە:  تۈركچە، ئەرەپچە، خەنزۇچە دىگەندەك 6 خىل تىلدا ئىلان بىرىلگەن.  ئوقۇغۇچىلارنى تىزىملاش 4-ئاينىڭ

 
رەسىمنى چەكسىڭىز ئېلكىتابىنىڭ چۈشۈرۈش ئادرېسىغا ئېرىشىسىز .

ياسىنجان سادىق چوغلان ئەپەندىنىڭ بۇ ئالتە قىسىملىق تارىخىي رومانى ئۇنىڭ «جاللات خېنىم» رومانىدىن كېيىن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا يەنە بىر قېتىملىق ئوقۇش قىزغىنلىقى كۆتۈرگەن بىر رومانى بولدى. رومان مىللەتلەر نەشىرىياتى تەرىپىدىن نەشىردىن قىلىنغان بولۇپ، ناھايىتى نەپىس ئىشلەنگەن. روماندا ئۇيغۇرلارنىڭ ئوتتۇرا ئەسىرلەردىكى ئىككى – ئۈچ يۈز يىللىق تارىخىي ئۆزگىرىشلىرى ئاجايىپ ئىستىدات بىلەن مۇۋەپپىقىيەتلىك يورۇتۇپ بىرىلگەن. رومان نەشىردىن چىققاندىن كېيىن جەمئىيەتتە خېلى كۈچلۈك داغىدۇغا قوزغىدى. قەشقەردە 2010-يىلى 12-ئاينىڭ 12 -كۈنى ئىمزالىق سېتىش پائالىيىتى ئۆتكۈزۈلدى. جاي – جايلاردا ياسىنجان سادىق چوغلان ئەپەندىگە «چاي سۇنۇش»، «تون كىيدۈرۈش»لەر ئۈزۈلمىدى. شىنجاڭ تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى «مەدەنىيەت بوستانى»مۇ ئۇشبۇ ئەسەرنىڭ روياپقا چىققىنى يۈزىسىدىن يازغۇچىنى زىيارەت قىلىپ ئالاھىدە بىر سان پروگرامما ئىشلىدى. ئۇيغۇرسوفىت شىركىتىنىڭ مەسئۇلى كومپىيۇتېر مۇتەخەسىسى ئالىم ئەھەت يازغۇچى ياسىنجان سادىق «باھادىرنامە»دە ئىشلەتكەن سۆزنىڭ سانىنى ئېنىقلاپ چىققان بولۇپ، تۆۋەندىكىسى «يازغۇچىلار مۇنبىرى»دىكى شۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇر:
«باھادىرنامە»دە ئىشلىتىلگەن بارلىق سۆز 587,822 بولۇپ، بۇلار ئىچىدە تەكرارلانمىغان سۆز (ھەر خىل تۈرلىنىشلىرىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالغاندا) 32646 ، چاستوتىلىق سۆز: 5120.