ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ

(ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻼ ﺗﺎﻟﯩﭗ)

5- ﺑﺎﺏ

ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﻪﺳﯩﺮﺩﻩ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ

ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﺪﺍ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﯚﺗﻜﯩﻨﯩﻤﯩﺰﺩﻩﻙ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻛﻼﺳﺴﯩﻚ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺋﯘﺭﺧﯘﻥ، ﺷﺎﻣﺎﻥ ﯞﻩ ﻣﺎﻧﻰ ﺩﻩﯞﺭﻯ (552 - 844 - ﻳﯩﻠﻼﺭ)، ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺩﻩﯞﺭﻯ (850 - 1250 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﯞﻩ ﺑﯘﺩﺩﯨﺰﻡ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺩﻩﯞﺭﻯ (75 - 992 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﯘﭖ، ﻛﯩﻴﯩﻦ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺩﻩﯞﺭﻯ (870 - 1211 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﻏﺎ ﻗﻪﺩﻩﻡ ﻗﻮﻳﺪﻯ. ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻛﻼﺳﺴﯩﻚ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﭘﻪﻟﻠﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﭘﯘﺗﯘﻥ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﺯﻭﺭ ﺷﯚﻫﺮﻩﺕ ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎﻧﯩﺪﻯ.
ﻳﯩﯖﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺵ ﻛﯚﺗﯘﺭﯗﭖ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﻛﯘﭼﻠﯘﻙ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩﻻﺭ ﺗﺎﺭﯨﻢ ﯞﺍﺩﯨﺴﯩﺪﯨﻦ ﺳﯩﻘﯩﭗ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﻠﯩﭗ، ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺋﯘﺳﺘﯘﻧﻠﯘﻛﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﺪﻯ ﯞﻩ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺗﯩﺰ ﺭﺍﯞﺍﺟﻼﻧﺪﻯ.
ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﻠﯩﻢ - ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﻯ ﺗﺎﺯﺍ ﮔﯘﻟﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﺑﯩﺮﻻ ﺑﺎﻏﺪﺍﺕ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﺪﻩ 30 ﺋﺎﻟﯩﻲ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﻳﯘﺭﺗﻰ، 36 ﻫﻮﻛﯘﻣﻪﺕ ﻛﯘﺗﯘﭘﺨﺎﻧﯩﺴﻰ ﺑﺎﺭ ﺋﯩﺪﻯ. ﻣﯩﻼﺩﯨﻨﯩﯔ 830 - ﻳﯩﻠﻰ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﭼﻮﯓ ﻛﻮﻟﻪﻣﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻫﯧﻜﻤﻪﺕ ﻣﯘﺯﯦﻴﻰ (ﺑﻪﻳﺖ ﺋﺎﻝ ﻫﯩﻜﻤﻪ) ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﯩﻨﺪﻯ. ﺋﯘ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﭘﻪﻧﻠﻪﺭ ﺋﺎﻛﺎﺩﯨﻤﯩﻴﯩﺴﻰ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﺋﺎﻛﺎﺩﯨﻤﯩﻴﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﺑﺎﺷﻠﯩﻘﻰ ﻫﯘﻧﻪﻳﺒﻰ ﺋﯩﺸﺎﻕ (809 - 837 - ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺑﺎﻏﺪﺍﺕ ﺋﺎﻛﺎﺩﯨﻤﯩﻴﯩﺴﯩﮕﻪ ﺭﻩﺋﯩﺴﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ) ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺋﻮﻏﻠﻰ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﺘﻪ ﻳﯘﻧﺎﻧﻨﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﻛﻼﺳﺴﯩﻚ ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻪﺭﻩﺑﭽﯩﮕﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ. ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻳﻠﯩﻖ ﺋﯩﺶ ﻫﻪﻗﻘﯩﮕﻪ 500 ﺩﯨﻨﺎﺭﺩﯨﻦ ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﺑﯩﺮﯨﻠﮕﻪﻥ؛ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﺋﻮﺭﯨﮕﯩﻨﺎﻟﻰ ﻗﯧﻠﯩﻨﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺳﺎﭖ ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﻣﯘﻛﺎﭘﺎﺕ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭ ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﻪﻣﺸﯘﻣﯘﻝ ﺷﻮﻫﺮﻩﺕ ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎﻥ ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﻫﯩﺴﺎﺑﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻟﯩﻖ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭ ﯞﻩ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﺩﯨﻦ ﻣﻪﺩﺭ ﺋﯩﻤﯩﻦ ﻣﯘﺳﺎ ﺧﺎﺭﻩﺯﻣﻰ (750 - 847)، ﺋﻪﺑﯘﻧﻪﺳﯩﺮ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ (870 - 950)، ﺋﻪﺑﯘﺋﻪﻟﻰ ﺋﯩﺒﻨﻰ ﺳﯩﻨﺎ (980 - 1037) ﯞﻩ ﺋﻪﺑﯘﺭﻩﻳﻬﺎﻥ ﺑﯩﺮﻭﻧﻰ (972 - 1049) ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘ ﺩﻩﯞﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﻣﻪﻫﺴﯘﻟﻰ ﺋﯩﺪﻯ.
ﻣﯩﻼﺩﯨﻨﯩﯔ 950 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯘﺑﯘﻟﻬﻪﺳﻪﻥ ﺳﻪﻳﯩﺪ ﻫﺎﺗﻪﻡ، ﺳﻪﻳﯩﺪ ﺟﺎﻻﻟﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﻏﺪﺍﺩﻯ ﺋﯩﺴﯩﻤﻠﯩﻚ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﭼﻮﯓ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺋﻮﺭﺩﯗﻛﻪﻧﺖ (ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ) ﻛﻪ ﻛﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻐﺎ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﺪﻯ. ﻣﻪﺯﻛﯘﺭ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺋﻮﻟﯩﻤﺎﻧﯩﯔ ﺩﺍﻻﻟﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯩﻼﺩﯨﻨﯩﯔ 953 - ﻳﯩﻠﻰ ﺳﯘﻟﺘﺎﻥ ﺳﯘﺗﯘﻕ ﺑﯘﻏﺮﺍﺧﺎﻥ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺋﯧﺴﯩﻼﻡ ﺋﯩﺘﯩﻘﺎﺩﯨﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﺷﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﺋﺎﻫﺎﻟﯩﺴﯩﻤﯘ ﻛﻪﻳﻨﻰ - ﻛﻪﻳﻨﯩﺪﯨﻦ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺋﯩﺪﻳﯩﺴﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﺪﻯ. 24 ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺳﻮﻗﯘﺵ (997 - 1021 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺑﯘﺩﺩﯨﺰﻣﻨﯩﯔ ﺟﺎﻫﯩﻞ ﻗﻮﺭﻏﯩﻨﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺧﻮﺗﻪﻥ ﺧﺎﻧﻰ ﻳﺎﻏﻠﯩﻘﺎﺭ ﻳﻪﯕﯩﻠﯩﭗ، ﭘﯘﺗﯘﻥ ﺧﻮﺗﻪﻥ ﺧﻪﻟﻘﻰ ﺋﯩﺴﻼﻡ ﺩﯨﻨﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﺪﻯ ﯞﻩ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺋﻪﻟﯩﭙﺒﻪﺳﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻳﯩﯖﻰ ﻳﯧﺰﯨﻖ ﻳﯘﺭﮔﯘﺯﯗﻟﺪﻯ.
"ﺩﯨﻦ - ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﻰ ﺗﻮﻧﯘﺵ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﻫﯩﻢ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ..."(1)
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﺩﯨﻨﻲ ﺋﻪﺗﯩﻘﺎﺩﻯ ﯞﻩ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯩﺪﯦﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﯩﺴﯩﺪﻩ ﻳﯘﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺑﯘﺭﯗﻟﯘﺷﻼﺭﻣﯘ ﺩﻩﻝ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﻰ ﺗﻮﻧﯘﺵ ﯞﻩ ﻫﻪﻗﯩﻘﻪﺕ ﺋﯘﺳﺘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺰﺩﯨﻨﯩﺶ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺕ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﻰ ﺑﻮﻟﺪﻯ.
ﻣﺎﯞﺯﯦﺪﯗﯓ: "... ﺑﯩﺰ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﻰ ﺋﯘﺯﯗﯞﯨﺘﻪﻟﻤﻪﻳﻤﯩﺰ، ﺑﯩﺰ ﻛﯘﯕﻔﯘﺯﯨﺪﯨﻦ ﺗﺎ ﺳﯘﻥ ﺟﯘﯕﺸﻪﻧﮕﯩﭽﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﭘﯘﺗﯘﻥ ﺋﯚﺗﻤﯘﺷﻨﻰ ﻳﻪﻛﯘﻧﻠﻪﭖ، ﻗﯩﻤﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﻣﯩﺮﺍﺳﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻏﺎ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﻤﯩﺰ ﻛﯩﺮﻩﻙ..." ﺩﯨﮕﻪﻧﯩﺪﻯ.
ﺟﯘﯕﺨﯘﺋﺎ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﺋﻪﺯﺍﺳﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻛﻼﺳﺴﯩﻚ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﻣﯩﺮﺍﺳﻠﯩﺮﯨﻐﯩﻤﯘ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘ ﻛﺎﺗﻪﮔﻮﺭﯨﻴﯩﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﺪﯗ. ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘ ﭘﺎﺭﻻﻕ ﻣﯩﺮﺍﺳﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻧﯩﯔ ﻣﯘﻫﯩﻢ ﻧﺎﻣﻪﻳﻪﻧﺪﯨﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻫﯩﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ.
ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﻫﻪﻣﻤﻪ ﯞﯨﻼﻳﻪﺕ، ﻧﺎﻫﯩﻴﯩﻠﻪﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﻼﻧﻐﯘﭺ ﯞﻩ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﻠﯩﻚ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ. ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﻩ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﺋﺎﻟﯩﻲ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﻳﯘﺭﺗﻰ - "ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﻪﺋﻰ ﺳﺎﺟﯩﺌﻪ" ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﯩﺪﻯ، ﺑﯘ ﺋﺎﻟﯩﻲ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﻳﯘﺭﺗﯩﺪﺍ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﺩﯨﻦ ﻫﯘﺳﻪﻳﯩﻦ ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺧﻪﻟﻪﭖ، ﺳﻪﻳﯩﺪ ﺟﺎﻻﻟﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﻏﺪﺍﺩﻯ، ﺧﻮﺟﺎ ﻳﺎﻗﯘﭖ ﺳﯘﺯﯗﻛﻰ، ﻫﯘﺳﻪﻳﯩﻦ ﭘﻪﻳﺰﯗﻟﻼ، ﺟﺎﻣﺎﻟﯩﺪﯨﻦ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ، ﺭﻩﺷﯩﺪﻩ ﺋﯩﺒﯩﻦ ﺋﻪﻟﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ، ﺋﯩﻤﺎﺩﯨﺪﯨﻦ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻧﻮﭘﯘﺯﻟﯘﻕ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ ﻣﯘﺋﻪﻟﻠﯩﻤﻠﯩﻚ ﻗﯩﻠﺪﻯ. "ﺳﺎﺟﯩﺌﻪ" ﺑﯩﻠﯩﻢ ﻳﯘﺭﺗﯩﻐﺎ ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻳﻪﻧﻪ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭ، ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻼﺭ، ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﯩﻼﺭ، ﺷﺎﺋﯩﺮ - ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﯩﻼﺭ ﺗﻮﭘﻠﯧﻨﯩﭗ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻣﯘﻧﺎﺯﯨﺮﻟﻪﺭ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﺍﺗﺘﻰ.
"ﺳﺎﺟﯩﺌﻪ" ﺑﯩﻠﯩﻢ ﻳﯘﺭﺗﯩﻨﯩﯔ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻰ ﻣﺎﺗﯧﻤﺎﺗﯩﻜﺎ، ﻳﯘﻧﺎﻥ ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﯩﺴﻰ، ﺗﯩﻠﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻖ، ﺋﺎﺳﺘﺮﻭﻧﻮﻣﯩﻴﻪ ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻚ ﺋﯩﻠﻤﻰ، ﻟﻮﮔﯩﻜﺎ، ﺗﺎﺭﯨﺦ، ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻪ، ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺭﻭﻫ ﺳﺎﻫﻪﻟﯩﺮﯨﮕﯩﭽﻪ ﻛﯩﯖﻪﻳﺪﻯ. ﺗﯘﺭﻟﯘﻙ ﻛﺎﺗﻪﮔﻮﺭﯨﻴﯩﻠﻪﺭ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﻳﯧﺰﯨﻠﺪﻯ. ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺋﻪﻟﯩﭙﺒﻪﺳﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯩﯖﻰ ﻳﯧﺰﯨﻘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﯧﺰﯨﻼﺗﺘﻰ (3 - ﺟﻪﺩﯞﻩﻟﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﯓ).
ﺑﯩﺰ ﺗﻮﯞﻩﻧﺪﻩ ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﯓ ﺑﯘﻳﯘﻙ ﻧﺎﻣﺎﻳﻪﻧﺪﯨﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﻧﭽﻪ ﺋﺎﻟﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﭘﯩﺪﺍﮔﻮﮔﯩﻜﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﻰ ﻗﯩﺴﻘﯩﭽﻪ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯗﭖ ﺋﯚﺗﯩﻤﯩﺰ:

1. ﺋﯧﻨﺴﯩﻜﻠﻮﭘﯩﺪﯨﺴﺖ ﺋﺎﻟﯩﻢ - ﺋﻪﺑﯘﻧﻪﺳﯩﺮ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ

ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﭘﻪﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﯩﺪﺍ ﺋﺎﺭﯨﺴﺘﻮﺗﻪﻟﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯ ﺩﻩﭖ ﺷﻮﻫﺮﻩﺕ ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎﻥ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻣﯘﺗﻪﭘﭙﻪﻛﻜﯘﺭ ﺋﻪﺑﯘﻧﻪﺳﯩﺮ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﻫﯩﺠﺮﯨﻴﯩﻨﯩﯔ 295 - ﻳﯩﻠﻰ (ﻣﯩﻼﺩﻯ 870 - ﻳﯩﻠﻰ) ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﺎﺯﻟﯩﻖ ﭘﻪﻳﺘﻪﺧﺘﻰ ﺑﺎﻻﺳﺎﻏﯘﻥ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﻨﯩﯔ ﮔﯘﺯﻩﻝ ﺷﻪﻫﯩﺮﻯ ﻓﺎﺭﺍﺏ (ﺋﻮﺗﺮﺍﺭ) ﺩﺍ ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﻣﻪﺩﺭ ﺷﯘ ﺟﺎﻳﺪﺍ ﺋﻪﯓ ﺋﺎﺑﺮﻭﻳﻠﯘﻕ ﯞﻩ ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺗﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﺯﺍﺕ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﺎﻟﯩﻤﻨﯩﯔ ﺋﻮﺳﻤﯘﺭﻟﯘﻙ ﯞﻩ ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﻓﺎﺭﺍﺏ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﺪﻩ ﺋﻮﺗﺘﻰ ﯞﻩ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﻼﻧﻐﯘﭺ، ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻨﻰ ﺗﯘﮔﻪﺗﺘﻰ. ﻛﯩﭽﯩﻜﯩﺪﯨﻨﻼ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺧﯘﻣﺎﺭ، ﺗﺎﻻﻧﺘﻠﯩﻖ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﭘﻪﻧﻨﯩﯔ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ ﭼﻮﻗﻘﯩﺴﯩﻐﺎ ﭼﯩﻘﯩﺸﻘﺎ ﺋﯩﻨﺘﯩﻠﻪﺗﺘﻰ. ﻟﯩﻜﯩﻦ ﺋﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﻓﺎﺭﺍﺏ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﺪﻩ ﻫﻪﺗﺘﺎ ﺑﺎﻻﺳﺎﻏﯘﻥ ﺭﺍﻳﻮﻧﯩﺪﺍ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﺎﺭﺯﯗﺳﯩﻨﻰ ﻗﺎﻧﺪﯗﺭﺍﻻﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﺎﻟﯩﻲ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﻳﯘﺭﺗﻰ ﯞﻩ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﯩﻚ ﺋﻮﻗﯘﺗﻘﯘﭼﯩﻼﺭ ﻳﯩﺘﻪﺭﻟﯩﻚ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺋﯩﺪﻯ. ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺩﯨﻜﻰ "ﻣﻪﺩﺭﯨﺴﻪﺋﻰ ﺳﺎﺟﯩﺌﻪ" ﺋﺎﻟﯩﻲ ﻣﻪﻛﺘﯩﭙﻰ ﻳﯩﯖﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺷﯘﯕﺎ ﺋﯘ ﺋﺎﺷﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜﻰ ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﻯ - ﺑﺎﻏﺪﺍﺕ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﮕﻪ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺋﺎﺷﯘﺭﺩﻯ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻛﯩﺮﯨﺸﺘﻰ. ﺑﺎﻏﺪﺍﺗﺘﯩﻜﻰ ﺋﺎﻟﯩﻲ ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺕ ﻣﯘﻫﯩﺘﻰ ﺑﯘ ﺗﺎﻻﻧﺘﻠﯩﻖ ﻳﺎﺵ ﺋﺎﻟﯩﻤﻨﯩﯔ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﭼﻮﻗﻘﯩﺴﯩﻐﺎ ﭼﯩﻘﯩﺶ ﺋﺎﺭﺯﯗﺳﯩﻐﺎ ﻛﻪﯓ ﺋﯩﺸﯩﻚ ﺋﯧﭽﯩﭗ ﺑﻪﺭﺩﻯ. ﺋﻪﺑﯘﻧﻪﺳﯩﺮ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﺎﻟﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﯩﺮﯨﺸﯩﭗ - ﺗﯩﺮﻣﯩﺸﯩﭗ ﭘﺎﺭﺱ ﺗﯩﻠﻰ، ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺗﯩﻠﻰ، ﮔﯧﺮﻙ ﯞﻩ ﻻﺗﯩﻦ ﺗﯩﻠﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﭘﯩﺸﺸﯩﻖ ﺋﯩﮕﯩﻠﯩﺪﻯ، ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺋﯚﺗﻤﻪﻱ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﺋﻪﺳﻪﺭ ﻳﺎﺯﺍﻻﻳﺪﯨﻐﺎﻥ، ﮔﯧﺮﻙ ﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ ﯞﻩ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﺑﯩﻤﺎﻻﻝ ﭼﯘﺷﯩﻨﻪﻟﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺳﻪﯞﯨﻴﯩﮕﻪ ﻳﻪﺗﺘﻰ. ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺑﺎﻏﺪﺍﺗﺘﺎ 40 ﻳﯩﻠﭽﻪ ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﭘﻪﻥ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺷﯘﻏﯘﻟﻼﻧﺪﻯ. ﺑﯘ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﺪﺍ ﺋﯘ ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﻰ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯ ﺩﻩﭖ ﺷﯚﻫﺮﻩﺕ ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎﻥ ﻳﯘﻧﺎﻥ ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻰ ﺋﺎﺭﯨﺴﺘﻮﺗﯧﻨﯩﯔ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻪﺭﻩﺑﭽﯩﮕﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﺪﻯ ﯞﻩ ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﯨﺘﺎ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻲ ﺗﻪﭘﺴﯩﺮ (ﺋﯩﺰﺍﻫ) ﻳﺎﺯﺩﻯ.
ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺑﺎﻏﺪﺍﺕ، ﻫﯩﺮﺍﺕ، ﻫﻪﺭﺭﺍﻥ، ﻣﯩﺴﯩﺮ ﯞﻩ ﺷﺎﻡ ﺷﻪﻫﻪﺭﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﻫﯩﺴﺎﺑﺴﯩﺰ ﻣﯘﻧﺒﻪﺭﻟﻪﺭﺩﻩ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻟﯩﻜﺴﯩﻴﻪ ﺋﻮﻗﯘﺩﻯ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻣﯘﻧﺎﺯﯨﺮﯨﻠﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺗﻨﯩﺸﯩﭗ، ﻛﯚﭖ ﺋﯘﺳﺘﯘﻧﻠﯘﻛﻜﻪ ﺋﯩﺮﯨﺸﺘﻰ. ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺋﺎﻟﯩﻤﻰ ﺋﻪﺑﯘﺑﻪﻛﺮﻯ ﺑﻪﻳﻬﺎﻕ (994 - 1065 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ 20 ﺧﯩﻠﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺗﯩﻞ ﺑﯩﻠﻪﺗﺘﻰ، ﺩﻩﭖ ﻳﺎﺯﻏﺎﻧﯩﺪﻯ. ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﯩﻠﯩﻢ - ﭘﻪﻧﻨﯩﯔ ﺗﯘﺭﻟﯘﻙ ﻛﺎﺗﻪﮔﻮﺭﯨﻴﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ 200 ﭘﺎﺭﭼﯩﻐﺎ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺋﻪﺳﻪﺭ ﻳﺎﺯﺩﻯ. ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ، ﻟﻮﮔﯩﻜﺎ، ﻣﺎﺗﯧﻤﺎﺗﯩﻜﺎ، ﺧﯩﻤﯩﻴﻪ، ﺋﺎﺳﺘﺮﻭﻧﻮﻣﯩﻴﻪ، ﺗﯩﺒﺎﺑﻪﺗﭽﯩﻠﯩﻚ، ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ، ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﻲ ﺗﯘﺯﯗﻡ، ﭘﻪﺯﯨﻠﻪﺕ ﯞﻩ ﺑﻪﺩﯨﺌﯩﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﯩﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﻪﯓ ﺳﺎﻫﻪﻧﻰ ﺋﻮﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﻟﯩﺪﯗ. ﻫﺎﺯﯨﺮ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ 119 ﺧﯩﻞ ﺑﯧﺒﻠﻮﮔﺮﺍﻓﯩﻴﯩﺴﻰ (ﺋﯩﺴﯩﻤﻠﯩﻜﻰ) ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻫﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻪﻥ ﺋﯧﻨﺴﯩﻜﻠﻮﭘﯧﺪﯨﺴﺖ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﭖ ﺑﯩﺮﯨﺪﯗ.
ﻛﯩﻴﯩﻨﻜﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﻼﺭﺩﺍ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻟﯩﻘﻼﺭ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ "ﺋﻪﻝ ﻓﺎﺭﺍﺑﯘﺱ" ﺗﻪﺧﻪﻟﻠﯘﺳﯩﺪﺍ ﮔﯧﺮﻙ ﯞﻩ ﻻﺗﯩﻦ ﺗﯩﻠﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﺪﻯ ﯞﻩ ﻓﺎﺭﺍﺑﯩﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻖ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﺩﻯ. ﺋﻪﺭﻩﺏ ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﯩﺴﻰ ﺋﯩﺒﻨﻰ ﻫﻪﻟﻠﯩﻜﺎﻥ ﻓﺎﺭﺍﺑﯩﻨﻰ "ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﯩﺪﺍ ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﺗﻪﯕﻠﯩﺸﻪﻟﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻫﯩﭽﻜﯩﻢ ﻳﻮﻕ" ﺩﻩﭖ ﺑﺎﻫﺎﻟﯩﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺳﺎﻣﺎﻧﯩﻼﺭ ﺷﺎﻫﻰ ﻧﺎﺳﯩﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻰ ﻓﺎﺭﺍﺑﯩﻨﻰ "ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﻰ ﺋﯘﺳﺘﺎﺯ" (ﺋﺎﺭﯨﺴﺘﻮﺗﯧﻠﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ) ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺋﯘﻧﯟﺍﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺗﯩﺪﻯ ﯞﻩ ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﺎﺷﯘ ﺗﻪﺧﻪﻟﻠﯘﺱ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﻪﺷﺮ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﺩﻯ.
ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﻗﺎﻧﯘﻧﺸﯘﻧﺎﺱ ﯞﻩ ﻣﻪﻧﺘﯩﻘﺸﯘﻧﺎﺱ ﺋﻪﻝ ﺋﺎﻣﺎﺩﻯ (1156 - 1233) ﻓﺎﺭﺍﺑﯩﻐﺎ ﺑﺎﻫﺎ ﺑﯩﺮﯨﭗ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ: "ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﺋﻪﯓ ﻛﻪﻣﺘﻪﺭ ﯞﻩ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﭘﯧﺌﯩﻞ ﺯﺍﺕ ﺋﯩﺪﻯ. ﻣﻪﻧﺴﻪﭖ ﯞﻩ ﻣﺎﻝ - ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﻰ ﺧﯩﻴﺎﻟﯩﻐﯩﻤﯘ ﻛﻪﻟﺘﯘﺭﻣﻪﻳﺘﺘﻰ. ﺋﯘ ﺩﻩﻣﻪﺷﯩﻘﺘﻪ ﺑﯩﺮ ﭼﻮﯓ ﺑﺎﻏﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﯞﯗﻟﭽﻰ ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﺋﯩﺸﻠﯩﮕﻪﻥ. ﻛﯩﭽﯩﻠﯩﺮﻯ ﻗﺎﺭﺍﯞﯗﻝ ﭘﺎﻧﯘﺳﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻧﯘﺭﯨﺪﯨﻦ ﭘﺎﻳﺪﯨﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻛﻮﺭﻩﺗﺘﻰ ﯞﻩ ﻳﺎﺯﺍﺗﺘﻰ. ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﯩﺠﺘﯩﻬﺎﺕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﻮﮔﯩﻨﯩﭗ ﺋﺎﺧﯩﺮﻯ ﺋﻮﺯ ﺯﺍﻣﺎﻧﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻛﺎﺗﺘﺎ ﺋﻪﻟﻼﻣﻪﺳﻰ ﻣﯘﻗﺎﻣﯩﻐﺎ ﻳﻪﺗﻜﻪﻥ. ﻓﺎﺭﺍﺑﻰ ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ ﺋﯩﻠﻤﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺋﻪﯓ ﻣﯘﻛﻪﻣﻤﻪﻝ ﺗﻪﺭﯨﭗ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ. ﺋﯘ ﺷﯘﻧﭽﻪ ﺗﻮﻟﻐﺎﻥ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﻫﯧﻜﻤﻪﺕ ﺋﯩﮕﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ ﻳﻪﻧﯩﻼ ﻣﻪﻏﺮﯗﺭﻟﯘﻗﺘﯩﻦ ﺧﺎﻟﻰ ﺋﯩﺪﻯ.