ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ
(ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻼ ﺗﺎﻟﯩﭗ)
3-ﺑﺎﺏ
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻖ ﯞﻩ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ،
ﻳﯧﺰﯨﻖ - ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﺒﯩﺮ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻰ، ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ ﻗﻮﺭﺍﻟﻰ.
ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺧﯩﻠﻰ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﺰﯨﻘﻰ ﻳﯘﻧﺎﻧﻠﯩﻖ ﺋﺎﻛﺎ - ﺋﯘﻛﺎ ﻛﻪﻟﯩﺮ ﯞﻩ ﻣﻪﺗﯘﺩﯨﻼﺭ (1) ﺋﯩﺠﺎﺩ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺳﻼﻳﯟﺍﻥ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﯨﻦ ﻛﻮﭖ ﺋﻪﺳﯩﺮﻟﻪﺭ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻣﻪﻳﺪﺍﻧﻐﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ.
ﻣﯩﻼﺩﯨﻨﯩﯔ 5 - ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﮕﯩﭽﻪ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ ﻳﯧﺰﯨﻘﻰ ﻳﻪﻧﺴﻪﻱ (ﺭﻭﻧﯩﻚ) ﺋﻪﻟﯩﭙﺒﻪﺳﻰ ﺋﯩﺪﻯ،
(1 - ﺟﻪﺩﯞﻩﻟﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﯓ)،
ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺋﯘﺭﺧﯘﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺋﻪﻟﯩﭙﺒﻪﺳﻰ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ
(2 - ﺟﻪﺩﯞﻩﻟﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﯓ).
ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﺍ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻗﻮﺷﺎﻕ، ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﯩﺮﻯ، ﭘﯧﺪﺍﮔﻮﮔﯩﻜﯩﻠﯩﻖ ﺭﯨﺴﺎﻟﯩﻠﻪﺭ، ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﺎﺷﻼﺭ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﯩﻤﯩﺰﻏﯩﭽﻪ ﻳﯩﺘﯩﭗ ﻛﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ، ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ﯞﻩ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﯩﻨﯩﯔ ﻳﯩﺮﺍﻕ ﺋﯚﺗﻤﯘﺷﯩﻨﻰ ﻳﻮﺭﯗﺗﯘﭖ ﺑﻪﺭﻣﻪﻛﺘﻪ. ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﺰﯨﻘﻰ ﻗﻮﺷﻨﺎ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﻣﻮﯕﻐﯘﻟﻼﺭ، ﻣﺎﻧﺠﯘﻻﺭ، ﻗﯩﺘﺎﻥ (ﻛﯩﺪﺍﻥ) ﻻﺭ ﯞﻩ ﻧﺎﻳﻤﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯖﻤﯘ ﻳﯧﺰﯨﻖ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻴﯩﺘﯩﮕﻪ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﺎﻟﻐﺎﻧﯩﺪﻯ.
ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻲ - ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﻫﺎﻳﺎﺗﯩﺪﺍ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ، ﻧﺎﺧﺸﺎ ﯞﻩ ﺗﯘﺭﻟﯘﻙ ﺋﯧﺴﺘﯩﺘﯩﻚ ﺋﯩﻘﺘﯩﺪﺍﺭ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﻲ ﺗﻪﻟﯩﻢ - ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﯞﺍﺳﯩﺘﯩﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ 1500 ﻳﯩﻞ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺷﺎﺋﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﻛﯘﻳﭽﯩﺴﻰ ﻗﻮﻏﯘﺳﯘﺭ ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ (507 - 687 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﺋﯩﺠﺎﺩ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ "ﺗﯘﺭﺍ ﻧﺎﺧﺸﯩﺴﻰ" ﭘﯘﺗﯘﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ، ﺟﯘﻣﻠﯩﺪﯨﻦ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﯩﺘﯩﻤﯩﺰ ﺩﺍﺋﯩﺮﯨﺴﯩﺪﻩ ﻛﻪﯓ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻗﻮﺯﻏﯩﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺋﻪﺳﯩﺮﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ ﯞﻩﺗﻪﻧﭙﻪﺭﯞﻩﺭﻟﯩﻚ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﺳﯩﻤﯟﻭﻟﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ. ﺑﯘ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻰ ﻫﺎﺯﯨﺮ ﺧﻪﻧﺰﯗ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﻛﯩﺮﮔﯘﺯﯗﻟﯘﭖ ﺳﯚﻳﯘﭖ ﺋﻮﻗﯘﻟﻤﺎﻗﺘﺎ. ﻫﻪﺗﺘﺎ ﻳﺎﭘﻮﻧﯩﻴﯩﺪﯨﻤﯘ ﺑﯘ ﺗﯧﻜﺴﺖ ﻗﯩﺰﻏﯩﻦ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﻨﻤﺎﻗﺘﺎ.
ﺋﻪﭘﺴﯘﺳﻜﻰ، ﺑﯘ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﯩﻨﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻰ ﺑﯩﺰﮔﯩﭽﻪ ﻳﯩﺘﯩﭗ ﻛﯩﻠﻪﻟﻤﯩﮕﻪﻥ. ﭘﻪﻗﻪﺕ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﯩﺘﯩﻤﯩﺰﻧﯩﯔ ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻚ ﺗﻮﭘﻼﻣﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮﻯ ﺑﻮ ﭼﯘﻏﺎﻱ ﺗﯧﻐﻰ ﺑﺎﻏﺮﯨﺪﯨﻦ،
ﺋﺎﻗﺎﺭ ﺗﯘﺭﺍ ﺳﯘﻟﯩﺮﻯ.
ﻛﻪﯓ ﺩﺍﻟﯩﻨﻰ ﭘﯘﺭﻛﻪﭘﺘﯘ،
ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ ﺷﻪﻛﻠﻰ ﭼﯩﺪﯨﺮﻯ.
ﭼﻪﻛﺴﯩﺰ ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ، ﺩﺍﻻ ﻫﻪﻡ،
ﻛﯚﭘﻜﯘﻙ ﺩﯨﯖﯩﺰ ﺑﯩﭙﺎﻳﺎﻥ.
ﺋﯧﮕﯩﺰ ﺋﻮﺗﻼﺭ ﻳﻪﻟﭙﯘﻧﺴﻪ،
ﭘﻪﺳﺘﻪ ﻣﯩﻎ - ﻣﯩﻎ ﻛﻮﺭﯗﻧﻪﺭ-
ﺳﺎﻥ - ﺳﺎﻧﺎﻗﺴﯩﺰ ﻗﻮﻱ - ﻗﯘﻻﻥ.
"ﺋﻮﺭﺩﺍ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﻠﯩﺮﻯ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﻰ" ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺧﻪﻧﺰﯗﭼﻪ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﯩﻼ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻰ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ:
ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺑﯩﺰ ﻗﯩﺘﯩﺮﻗﯩﻨﯩﭗ ﺗﻪﻫﻠﯩﻞ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﺎﻕ، ﺑﯘ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﯞﻩ ﻧﺎﺧﺸﺎ ﺗﯧﻜﯩﺴﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﺑﺮﺍﺯ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻯ، ﺋﻮﺧﺸﯩﺘﯩﺸﻠﯩﺮﻯ ﭼﻮﯕﻘﯘﺭ ﺗﻪﻟﯩﻢ - ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﯟﻯ ﺋﻪﻫﻤﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ. ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﺍ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ (ﺷﻪﺭﻗﯩﻲ ﺗﯘﺭﺍﻻﺭ) ﻧﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﻗﺎﺭﯨﺸﻰ، ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﺋﺎﺩﯨﺘﻰ، ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ، ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻪ ﻣﻪﻧﺰﯨﺮﯨﺴﻰ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺋﯩﺨﭽﺎﻡ ﯞﻩ ﺗﻪﺳﯩﺮﻟﯩﻚ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺷﯘﯕﺎ ﺋﯘ ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﻣﯘﺯﯨﻜﺎ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﯩﻼ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻤﺎﻱ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﻗﯩﺴﻘﺎﺭﺗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﯞﻩ ﺗﻪﺑﯩﺌﻪﺕ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻜﻰ ﺑﻮﻟﯘﺵ ﻗﯩﻤﻤﯩﺘﯩﮕﯩﻤﯘ ﺋﯩﮕﻪ.
"ﺗﯘﺭﺍ ﻧﺎﺧﺸﯩﺴﻰ" ﯞﻩ "ﺋﯧﺮﻕ ﭘﯘﺗﯘﻙ" ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﻠﻠﻪ ﺋﻪﯓ ﻗﻪﺩﯨﻤﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺩﯨﺪﺍﻛﺘﯩﻚ ﺋﻪﺳﻪﺭ "ﭼﺎﺳﺘﺎﻧﻰ ﺋﯩﻠﯩﻚ ﺑﻪﮒ" ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻰ ﻫﯩﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺑﯘ ﺋﻪﺳﻪﺭ ﻛﻮﻙ ﺗﯘﺭﻙ ﺧﺎﻧﺪﺍﻧﻠﯩﻘﻰ (552 - 744) ﺩﻩﯞﺭﯨﻨﯩﯔ ﻫﺎﺭﭘﯩﺴﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﺍ ﻳﻮﺭﯗﻗﻠﯘﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺯﯗﻟﻤﻪﺕ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻛﻪﺳﻜﯩﻦ ﻛﯘﺭﻩﺷﻠﻪﺭ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺷﯘﯕﺎ ﺋﯘﻧﯩﯖﺪﺍ ﺧﯩﻠﻰ ﻛﯚﭖ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﯟﻯ ﺋﻪﻫﻤﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﻼﺭ ﺑﺎﺭ.
ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﻳﺎﺯﻣﺎ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻠﯩﺮﻯ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﻰ ﻫﻪﻗﯩﻘﯩﻲ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﻣﯩﻨﻠﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻻﺭﺩﯨﻦ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭﻟﯩﺮﻯ: "ﻛﯚﻝ ﺗﯩﻜﯩﻦ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﯧﺸﻰ" (732 - ﻳﯩﻠﻰ ﺗﻪﻛﻠﻪﻧﮕﻪﻥ)، "ﺑﯩﻠﮕﻪ ﻗﺎﻏﺎﻥ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﯧﺸﻰ" (735 - ﻳﯩﻠﻰ)، "ﺗﯘﻧﻴﯘﻗﯘﻕ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﯧﺸﻰ" (716 - ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ) ﯞﻩ "ﻗﯘﺗﻠﯘﻕ ﺑﯩﻠﮕﻪﻗﺎﻏﺎﻥ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﯧﺸﻰ" (759 - ﻳﯩﻠﻰ) ﺩﯗﺭ.
ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﺎﺷﻼﺭ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﻠﯩﺮﻯ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻫﺎﻳﺎﺗﯩﻨﻰ، ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﺋﻪﻫﯟﺍﻟﯩﻨﻰ ﺗﻪﺳﯩﺮﻟﯩﻚ ﯞﻩ ﺋﻪﻳﻨﻪﻥ ﺗﻪﺳﯟﯨﺮﻟﻪﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ. ﺋﯘ ﻫﻪﻡ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻚ ﻗﯩﻤﻤﯩﺘﯩﮕﻪ ﻫﻪﻡ ﺑﻪﺩﯨﺌﯩﻲ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺕ ﻗﯩﻤﻤﯩﺘﯩﮕﻪ ﺋﯩﮕﻪ. ﺑﯘ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﺎﺷﻼﺭ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴﯩﻨﻰ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ ﺋﺎﭘﺘﻮﺭﻻﺭ ﺷﯘ ﺩﻩﯞﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﺋﻮﻗﯘﺗﻘﯘﭼﯩﻠﯩﺮﻯ، ﺋﻪﺩﯨﺒﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﻣﺎﻫﯩﺮ ﺧﻪﺗﺘﺎﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﯩﺪﻯ.
ﻟﯩﻜﯩﻦ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﺑﺎﺷﻼﻧﻐﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ، ﻣﻪﻛﺘﻪﭖ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺳﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻣﺎﻛﺎﻥ ﺗﯘﺭﭘﺎﻥ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﻫﯩﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﺍ ﺷﻪﺭﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻏﻪﺭﺏ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ﺑﯩﺮ - ﺑﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺳﯩﯖﯩﺸﯩﭗ ﻳﯘﻏﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ ﻣﻪﺭﻛﯩﺰﯨﻲ ﺗﯘﮔﯘﻥ ﺋﯩﺪﻯ. ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺗﯘﺭﻟﯘﻙ ﺩﯨﻨﻼﺭ ﺋﻪﺭﻛﯩﻦ ﭘﺎﺋﺎﻟﯩﻴﻪﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﺍﺗﺘﻰ، ﺋﯩﺒﺎﺩﻩﺗﺨﺎﻧﯩﻼﺭ ﻗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ، ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭ ﺋﺎﭼﺎﺗﺘﻰ، ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭ ﺑﺎﺳﺎﺗﺘﻰ. ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﺑﯘﺩﺩﺍ ﻛﯩﺘﺎﺑﻠﯩﺮﻯ ﺋﻪﯓ ﻛﻮﭖ ﻳﯧﺰﯨﻠﯩﭗ ﺳﺎﻗﻼﻧﻐﺎﻥ ﺟﺎﻳﻤﯘ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﺋﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻥ ﻳﺎﺯﻣﺎ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﭼﭽﻪ ﺗﯘﻣﻪﻧﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ.
ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﻨﻰ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﺍ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎﻧﯩﯔ " ﻳﻪﺭ ﺋﺎﺳﺘﻰ ﻛﯘﺗﯘﭘﺨﺎﻧﯩﺴﻰ " ﺩﻩﭖ ﺑﯩﻜﺎﺭ ﺋﯩﻴﺘﻤﯩﻐﺎﻥ. ﺗﯚﯞﻩﻧﺪﯨﻜﻰ ﭘﺎﻛﯩﺘﻼﺭ ﺑﯘ ﺑﺎﻫﺎﻧﻰ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﻳﺪﯗ:
ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻧﯩﺴﺘﯘﺭﻯ (2) ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﺴﻰ ﻣﻪﺯﻣﯘﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ: " ﺋﯩﯟﺍﻧﮕﻠﯘﻡ " (ﺑﻪﺧﺖ ﺳﺎﺩﺍﺳﻰ)، "ﺳﺎﻧﺖ ﮔﺌﻮﺭﻛﯩﻨﯩﯔ ﺷﻪﻫﯩﺖ ﺑﻮﻟﯘﺵ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﺴﻰ"؛ ﻣﺎﻧﻰ ﺩﯨﻨﯩﻐﺎ ﺋﺎﻻﻗﯩﺪﺍﺭ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: "ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻠﺘﯩﺰ ﻧﻮﻡ "، " ﻣﺎﻧﻰ ﻣﯘﺭﺗﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺗﻮﯞﻩﻧﺎﻣﯩﺴﻰ "، "ﺋﯧﺮﻕ ﭘﯘﺗﯘﻙ"؛ ﺯﺍﺭﺍ ﺋﻮﺳﺘﯩﺮ (3) (ﺋﺎﺗﻪﺷﭙﻪﺭﻩﺳﻠﯩﻚ) ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﺴﯩﮕﻪ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: "ﺋﻪﯞﻟﯩﻴﺎ ﻗﻪﺳﯩﺪﯨﻠﯩﺮﻯ"؛ ﺑﯘﺩﺩﺍ ﺩﯨﻨﯩﻐﺎ ﺋﺎﺋﯩﺖ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: "ﺋﺎﻟﺘﯘﻥ ﻳﺎﺭﯗﻕ"، "ﺳﻪﻛﻜﯩﺰ ﻳﯘﻛﻤﻪﻙ"، "ﺋﺎﺋﯩﺘﺮﻯ ﺳﯩﻤﯩﺖ" ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﻳﯩﮕﯩﺮﻣﻪ ﻳﻪﺗﺘﻪ ﭘﻪﺭﺩﯨﻠﯩﻚ ﺩﺭﺍﻣﺎ (4)، ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ - "ﻣﺎﻫﺎﺭﺍﺑﺎﺗﺎ"؛ 294 ﺗﻮﻡ 25 ﻛﯩﺘﺎﺑﻨﻰ ﺋﻮﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ "ﺳﻪﻟﺘﻪﻧﻪﺗﻜﻪ ﻳﺎﺭﺩﻩﻡ ﺑﻪﺭﮔﯘﭼﻰ ﺋﯚﺭﻧﻪﻙ - ﺗﻪﺩﺑﯩﺮﻟﻪﺭ"؛ ﺑﻪﺵ ﺗﻮﻣﻠﯘﻕ ﭼﻮﯓ ﭼﯚﭼﻪﻛﻠﻪﺭ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﻰ - "ﭘﻪﻧﭽﻰ ﺗﺎﻧﺘﯩﺮﺍ"؛ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: "ﺋﻪﺗﻪﺑﻪﺗﯘﻝ ﻫﻪﻗﺎﻳﯩﻖ"، "ﺋﯩﺰﻭﭖ ﻣﻪﺳﻪﻟﻠﯩﺮﻯ"، "ﺋﻮﻏﯘﺯﻧﺎﻣﻪ" ﻫﻪﻣﺪﻩ ﺑﻪﺵ ﺗﻮﻣﻠﯘﻕ ﺭﯨﯟﺍﻳﻪﺗﻠﻪﺭ ﺗﻮﭘﻠﯩﻤﻰ؛ "ﭼﺎﺳﺘﺎﻧﻰ ﺋﯩﻠﯩﻚ ﺑﻪﮒ"، "ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﺗﯘﺭﭘﺎﻥ ﻗﻮﺷﺎﻗﻠﯩﺮﻯ"، "ﻣﯧﺪﯨﺘﺴﯩﻨﺎ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﯩﺮﻯ"، "ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺗﯩﻠﻠﯩﻖ ﻟﯘﻏﻪﺕ" ﯞﻩ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﺧﺎﻧﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻣﻪﯕﮕﯘ ﺗﺎﺵ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﯩﺮﻯ، ﺋﯩﻘﺘﯩﺴﺎﺩﯨﻲ ﻫﯚﺟﺠﻪﺗﻠﻪﺭ؛ ﺋﻪﺭﻩﺏ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: "ﺗﯚﻣﯘﺭ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴﻰ"، "ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻯ ﺋﻪﯞﻟﯩﻴﺎﻻﺭ"، "ﻣﻪﺭﺍﺟﻨﺎﻣﻪ"، "ﻛﯚﯕﯘﻟﻨﺎﻣﻪ"، "ﺑﻪﺧﺘﻨﺎﻣﻪ"، "ﺷﺎﺋﯩﺮ ﺧﺎﺭﺍﺯﯨﻤﻰ ﺗﺎﻟﻼﻧﻤﯩﻠﯩﺮﻯ" ﯞﻩ "ﻣﻪﯞﻻﻧﻪ ﻟﯘﺗﻔﻰ ﺷﯧﺌﯩﺮﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺗﺎﻟﻼﻧﻤﺎ"؛ ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺩﯨﺪﺍﻛﺘﯩﻚ ﺗﻪﻟﯩﻢ - ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﻣﻪﺯﻣﯘﻧﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ، ﺷﯧﺌﯩﺮﯨﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ " " ﺋﺎﺧﺎﯞﺍﺭﻛﺎ "، " ﻗﺎﻟﻴﺎﻣﻘﺎﺭﺍ - ﭘﺎﭘﺎﻣﻘﺎﺭﺍ "؛ ﺷﯧﺌﯩﺮﯨﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: " ﺋﺎﺧﺎﯞﺍﺭﻛﺎ "، " ﻗﺎﻟﻴﺎﻣﻘﺎﺭﺍ - ﭘﺎﭘﺎﻣﻘﺎﺭﺍ "؛ ﺩﯨﺪﺍﻛﺘﯩﻚ ﻧﻪﺳﺮﯨﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ: " ﭼﻮﯓ ﻣﺎﻳﻤﯘﻥ ﭘﺎﺗﻤﺎﺭﺍﻝ "، " ﺑﻪﺧﺘﯩﻴﺎﺭ ﺷﺎﻫﺰﺍﺩ "، " ﺭﻩﺳﺴﺎﻡ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﺎﻏﺎﭼﭽﻰ ﻫﯩﻜﺎﻳﯩﻠﯩﺮﻯ " ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﻛﻮﭖ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ.
ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﺪﺍ ﺗﯩﺰﯨﭗ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﺘﯩﻦ ﺗﯧﭙﯩﻠﻐﺎﻥ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻲ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺑﯩﺮ ﺗﯘﺭﻛﯘﻣﯩﺪﯨﻨﻼ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ. ﻣﯘﺗﻠﻪﻕ ﻛﻮﭖ ﻗﯩﺴﻤﻰ 19 - ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﻟﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﭼﻪﺕ ﺋﻪﻝ ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮔﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻗﻮﻟﯩﻐﺎ ﭼﯘﺷﯘﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ.
ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﯩﻨﯩﯔ ﺗﯚﺕ ﻗﯧﺘﯩﻤﻠﯩﻖ ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮒ ﺋﻪﺗﺮﯨﺘﯩﻼ ﺑﯘ ﻳﻪﺭﺩﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﻳﺎﺯﻣﺎ ﻫﻮﺟﺠﻪﺗﻠﻪﺭ ﺑﯩﺮﻧﻪﭼﭽﻪ ﺗﯘﻣﻪﻧﺪﯨﻦ ﺋﯧﺸﯩﭗ ﻛﯩﺘﯩﺪﯗ! ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺋﻪﻟﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﺮﻯ ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺳﯩﺮﺗﯩﺪﺍ.
ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﺘﺎ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﯘﻧﭽﯩﯟﺍﻻ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻳﺎﺩﯨﻜﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﻣﻪﻳﺪﺍﻧﻐﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﯞﻩ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻗﺎﻻﻟﯩﻐﺎﻥ؟
ﺑﯩﺮﯨﻨﭽﯩﺪﯨﻦ، ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﺘﺎ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﯞﻩ ﺋﯩﺪﯦﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﻪ ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻜﻰ ﻳﻮﻟﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﻟﻐﺎﻥ، ﻗﺎﻳﺴﻰ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩﻗﺎ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ ﺑﻮﻟﯘﺷﯩﺪﯨﻦ ﻗﻪﺗﺌﯩﻴﻨﻪﺯﻩﺭ، ﺋﯘ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺋﯩﮕﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﺴﯩﻼ، ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ﺋﻪﯞﻻﺩﻻﺭﻧﻰ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﻠﯩﮕﯘﭼﻰ ﺑﻮﻟﺴﯩﻼ ﻫﯚﺭﻣﻪﺗﻜﻪ ﺳﺎﺯﺍﯞﻩﺭ ﺋﯩﺪﻯ. ﺧﻪﻟﻘﻘﻪ ﻣﻪﻧﭙﻪﺋﻪﺕ ﻳﻪﺗﻜﯘﺯﮔﯘﭼﻰ ﺑﯘﻧﺪﺍﻕ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ "ﺋﯩﻠﺘﻪﺑﯩﺮ " (ﺋﯩﻠﺘﻪﺑﻪﺭ) ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻼﺗﺘﻰ.
ﺋﯩﻜﻜﯩﻨﭽﯩﺪﯨﻦ، ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﺘﺎ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻳﯧﺰﯨﺶ ﯞﻩ ﻛﯚﭼﯘﺭﯗﺵ ﺋﻪﯓ ﺳﺎﯞﺍﺑﻠﯩﻖ ﻛﻪﺳﯩﭗ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﻼﺗﺘﻰ. ﺑﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﯧﺘﯩﻘﺎﺩ "ﺑﯘﻳﺎﻥ " (ﺑﯘﻳﺎﻥ) ﺩﯨﻴﯩﻠﻪﺗﺘﻰ. ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ: ﭘﯘﺗﯘﻟﮕﻪﻥ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭﻧﯩﯔ ﺧﺎﺗﯩﻤﯩﺴﯩﺪﻩ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﺳﯚﺯﻟﻪﺭ ﺋﺎﻻﻫﯩﺪﻩ ﻳﯧﺰﯨﻼﺗﺘﻰ: " ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﺑﻨﯩﯔ ﺳﺎﯞﺍﺑﻰ ﺋﺎﻟﺪﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺧﺎﻥ ﺳﺎﺭﯨﻴﯩﻐﺎ، ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﻗﺎﻟﺴﺎ ﻣﻪﺭﻫﯘﻡ ﺋﻪﺟﺪﺍﺩﻻﺭﻏﺎ ﯞﻩ ﻳﺎﺭﯗ - ﺑﯘﺭﺍﺩﻩﺭﻟﻪﺭﮔﻪ ﺑﻮﻟﻐﺎﻳﻠﻪﺭ...".
ﺋﯘﭼﯩﻨﭽﯩﺪﯨﻦ، ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﺘﺎ ﺑﯩﻠﮕﻪ ﻛﯧﯖﯩﺸﻰ (ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﺩﺍﻧﯩﺸﻤﻪﻧﻠﻪﺭ ﻛﯧﯖﯩﺸﻰ) ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺋﯘﻻﺭ ﺩﻩﺭﯨﺠﻪ، ﺋﯘﻧﯟﺍﻧﻼﺭﻧﻰ ﺑﻪﻟﮕﯩﻠﻪﻳﺘﺘﻰ ﻫﻪﻡ ﺋﻪﻝ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﻗﺎﺭﺗﯩﺶ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﻐﺎ ﻳﯩﺘﻪﻛﭽﯩﻠﯩﻚ ﻗﯩﻼﺗﺘﻰ. ﺑﯩﻠﮕﻪ ﻛﯧﯖﯩﺸﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺗﯩﻠﻠﯩﻖ ﺋﯩﺰﺍﻫﻠﯩﻖ ﻟﯘﻏﻪﺗﻠﻪﺭ (ﺳﺎﻧﺴﻜﺮﯨﺖ - ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ، ﺧﻪﻧﺰﯗﭼﻪ - ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ، ﺗﯘﺧﺎﺭ - ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ، ﺳﻮﻏﺪﻯ - ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﭼﻪ) ﻧﻰ ﻗﻮﻟﻼﻧﻤﺎ ﺳﯘﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺗﯘﺯﯗﭖ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ.
ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻟﯩﺮﻯ ﻳﻪﻧﻪ ﺳﯘﭘﻪﺗﻠﯩﻚ ﻗﻪﻏﻪﺯ ﻛﻪﺷﯩﭗ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺧﻪﺕ ﭘﯘﺗﯘﻟﯩﺸﺘﯩﻦ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﻗﻪﻏﻪﺯ ﺋﯘﺳﺘﯩﮕﻪ ﺋﺎﻕ ﺷﯩﻠﯩﻢ ﺳﯘﺭﺗﯘﻟﻪﺗﺘﻰ. ﺑﯘ ﻗﻪﻏﻪﺯ " ﭘﺎﺗﻼﭖ ﻳﯧﺰﯨﺶ ﺋﯘﺳﯘﻟﻰ " ﺩﻩﻳﯩﻠﻪﺗﺘﻰ. ﻗﺎﺭﺍﻏﯘﺟﯩﺪﺍ ﻳﻪﻧﻪ ﺧﯩﻠﻰ ﭼﻮﯓ ﻗﻪﻏﻪﺯ ﺯﺍﯞﯗﺗﯩﻤﯘ ﻗﯘﺭﯗﻟﻐﺎﻥ.
ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﻠﯘﻗﻼﺭ ﺋﯚﺯ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﻳﺎﻏﺎﭺ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪ ﻛﻪﺷﯩﭗ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﻫﻪﺭﭘﻠﻪﺭ ﺩﺍﻧﻪ - ﺩﺍﻧﻪ ﻛﯟﺍﺩﺭﺍﺕ ﻳﺎﻏﺎﭼﻼﺭﻏﺎ ﺋﯘﻳﯘﻟﯘﭖ، ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﻗﯧﻠﯩﭙﻘﺎ ﺑﯩﻜﯩﺘﯩﻠﯩﭗ ﺋﯘﺳﺘﯩﺪﯨﻦ ﺭﻩﯓ ﺳﯘﺭﺗﯘﻟﯘﭖ ﺧﯩﻠﻤﯘ ﺧﯩﻞ ﺭﻩﯕﻠﯩﻚ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭ ﺑﯧﺴﯩﻼﺗﺘﻰ. ﻣﯘﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪ ﻫﻪﺭﭘﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﭼﻪﺕ ﺋﻪﻝ ﺋﺎﺭﺧﯧﺌﻮﻟﻮﮔﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﻪﺗﻜﻪﻧﻠﯩﺮﻯ 100 ﻣﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ (4).
ﺋﻪﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺗﻮﻏﺮﯨﻠﯩﻖ ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﺳﻪﻳﻴﺎﻫ ﯞﺍﯓ ﻳﻪﻧﺪﻯ (939 - 1006 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ " ﺋﺎﺳﺘﺎﻧﻪ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﯩﺮﻯ " ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺋﻪﺳﯩﺮﯨﺪﻩ ﻣﯘﻧﺪﺍﻕ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ: " ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﺘﺎ ﻛﻪﺳﭙﯩﻲ ﻣﯘﺋﻪﻟﻠﯩﻤﻠﻪﺭ ﺑﺎﺭ ﺋﯩﻜﻪﻥ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭ ﺷﯧﺌﯩﺮ ﯞﻩ ﻗﻮﺷﺎﻗﻘﺎ ﺧﯘﺷﺘﺎﺭ ﺋﯩﻜﻪﻥ. ﺋﯘﻻﺭ ﺋﯚﺯ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﻨﻰ ﻛﯘﻧﺪﯨﻠﯩﻚ ﺋﯧﻬﺘﯩﻴﺎﺝ ﺋﯘﭼﯘﻧﻼ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺗﯘﺭﻟﯘﻙ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻲ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ، ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭﻧﻰ ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﯩﻤﯘ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﺪﯨﻜﻪﻥ، ﺋﯘ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻫﻪﺭ ﺧﯩﻞ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﺍ ﻳﯧﺰﯨﻠﻐﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻛﯩﺘﺎﺑﻼﺭﻧﻰ ﻛﯚﺭﺩﯗﻡ...".
ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻟﯩﺮﻯ ﺋﺎﻧﺎ ﺗﯩﻠﯩﻨﯩﯔ ﺳﺎﭘﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻗﻮﻏﺪﺍﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻻﺭ ﻣﻪﻧﺴﻪﭖ ﻧﺎﻣﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﺎﺗﺎﺷﺘﺎ ﺋﯘﺭﺧﯘﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻪﻧﺌﻪﻧﯩﺴﯩﮕﻪ ﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ: ﺋﯘﻻﺭ " ﻗﺎﻏﺎﻥ " ﺳﻮﺯﯨﻨﻰ ﺋﯘﺯﺍﻗﻘﯩﭽﻪ ﻗﻮﻟﻼﻧﺪﻯ. ﺑﯘ ﺳﻮﺯ ﻫﻮﻛﯘﻣﺮﺍﻥ، ﺋﯩﻤﭙﯧﺮﺍﺗﻮﺭ، ﺧﺎﻥ ﻣﻪﻧﯩﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻫﻮﻥ، ﺗﯘﺭﻙ ﯞﻩ ﺳﯩﻴﺎﻧﭙﯩﻼﺭﻣﯘ ﺑﯘ ﺳﻮﺯﻧﻰ ﺋﻮﺭﺗﺎﻕ ﺋﯩﺸﻠﻪﺗﻜﻪﻥ، ﻫﺎﺯﯨﺮﻗﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﺍ ﺑﯘ ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﯘ - ﺋﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺧﯩﺮﯨﻐﺎ ﺋﯘﻟﯩﻨﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻫﯚﺭﻣﻪﺕ ﻗﻮﺷﯘﻣﭽﯩﺴﻰ ﺳﯘﭘﯩﺘﯩﺪﻩ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﻤﻪﻛﺘﻪ. ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ، ﻗﺎﺯﺍﻗﻼﺭﺩﺍ ﺋﻮﻣﻪﺭﻗﺎﻥ، ﺗﯩﻠﻪﯞﻗﺎﻥ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻻﺭﺩﺍ ﺋﺎﺑﺪﯗﻛﻪﺭﯨﻤﺨﺎﻥ، ﻗﺎﺩﯨﺮﺧﺎﻥ ﺩﯦﮕﻪﻧﻠﻪﺭﺩﻩﻙ. " ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ " ﺳﻮﺯﻯ - ﺑﻪﺧﺘﻜﻪ ﻳﯩﺘﻪﻛﻠﯩﮕﯘﭼﻰ ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ. " ﻗﯘﺕ " ﺳﻮﺯﻯ ﻫﺎﺯﯨﺮﻣﯘ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﻠﯩﺪﯗ. ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ: "ﻗﯘﺗﻠﯘﻕ ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ "، "ﺳﺎﯕﺎ ﺑﯘ ﻣﺎﻝ ﻗﯘﺕ ﺋﻪﺗﺴﯘﻥ، ﻗﯘﺗﺎﭖ ﻗﺎﻟﺴﯘﻥ " ﺩﯨﮕﻪﻧﺪﻩﻙ.
ﻗﻮﭼﯘ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ (ﻣﯩﻼﺩﯨﻨﯩﯔ 9 - 13 - ﺋﻪﺳﯩﺮﻟﻪﺭ) ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺗﯩﻠﺸﯘﻧﺎﺳﻼﺭﻧﻰ، ﻛﯚﭖ ﺗﯩﻠﻼﺭﺩﯨﻦ ﺧﻪﯞﻩﺭﺩﺍﺭ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﺎﻧﻼﺭﻧﻰ، ﺋﺎﺑﺮﻭﻳﻠﯘﻕ ﺋﻮﻗﯘﺗﻘﯘﭼﯩﻼﺭﻧﻰ، ﻣﻪﺭﯨﭙﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﻪﺩﯨﺐ - ﺷﺎﺋﯩﺮﻻﺭﻧﻰ، ﺩﺭﺍﻣﺎﺗﻮﺭﮔﻼﺭﻧﻰ، ﺑﻮﻏﺎﻟﺘﯩﺮ - ﻫﯩﺴﺎﺑﺎﺗﭽﯩﻼﺭﻧﻰ، ﺗﯧﯟﯨﭗ - ﺩﻭﺧﺘﯘﺭﻻﺭﻧﻰ ﻳﯩﺘﯩﺸﺘﯘﺭﮔﻪﻧﯩﺪﻯ. ﺑﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ: ﺳﯩﯖﻘﯘ ﺳﻪﻟﻰ (ﺑﯘ ﻫﻪﻗﺘﻪ ﻛﻪﻳﯩﻨﻜﻰ ﺑﺎﺑﯩﻤﯩﺰﺩﺍ ﻣﻪﺧﺴﯘﺱ ﺗﻮﺧﺘﯩﻠﯩﻤﯩﺰ)، ﺋﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﺋﻪﺩﯨﺐ ﯞﻩ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﺎﻥ ﭘﯩﺮﺗﺎﻧﺮﺍﻛﺸﺖ، ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﭽﻰ، ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﻰ، ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﭽﻰ ﺋﺎﭘﯩﺮﯨﻨﭽﯘﺭﯨﺘﻜﯩﻦ، "ﻫﯧﻜﻤﻪﺗﻠﻪﺭ ﭘﻪﺯﯨﻠﯩﺘﻰ " ﻧﯩﯔ ﺋﺎﭘﺘﻮﺭﻯ، ﺩﯨﺪﺍﻛﺘﯩﻚ ﺷﺎﺋﯩﺮ ﻛﻰ ﻛﻰ، ﺷﺎﺋﯩﺮ ﭼﯩﻨﯘﻳﺎ ﺗﻮﺗﯘﯓ، ﺷﺎﺋﯩﺮ ﻗﺎﻟﯩﻢ ﻛﻪﻳﺸﻰ، ﺷﺎﺋﯩﺮ ﺋﺎﺗﺴﺎﯓ، ﻛﻮﻟﺘﺎﺭﻗﺎﻥ، ﺋﺎﺳﯩﻬ ﺗﻮﺗﯘﯓ، ﻗﺎﺭﯗﻧﺪﺍﺯ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺑﺎﺭ.
ﺷﯘﻧﻰ ﻣﯘﺋﻪﻳﻴﻪﻧﻠﻪﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻜﻪ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗﻛﻰ: ﻗﻮﭼﯘ (ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ) ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﭘﯘﺗﻜﯘﻝ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯩﺪﯦﺌﻮﻟﻮﮔﯩﻴﯩﺴﻰ ﺋﯘﺳﺘﯩﺪﻩ ﻫﻪﺭﺧﯩﻞ ﺩﯨﻨﯩﻲ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﻠﻪﺭ ﻫﻮﻛﯘﻣﺮﺍﻥ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺑﯩﺮﺍﻕ، ﺋﯘ ﺋﻮﻣﯘﻣﯩﻲ ﺧﻪﻟﻖ ﺋﻪﺩﻩﺑﯩﻴﺎﺗﻰ ﯞﻩ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺋﯘﭼﯘﻥ ﺋﯩﻴﺘﻘﺎﻧﺪﺍ ﻗﯩﺴﻤﻪﻥ ﺭﺍﻣﻜﯩﺪﯨﻨﻼ ﺋﯩﺒﺎﺭﻩﺕ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﻪﻛﺘﯩﺪﻩ ﺧﻪﻟﻘﻨﯩﯔ ﺋﺎﺭﺯﯗ - ﺗﯩﻠﻪﻛﻠﯩﺮﻯ، ﺋﯩﺠﺘﯩﻤﺎﺋﯩﻲ ﺗﯘﺭﻣﯘﺵ ﺭﯦﺌﺎﻟﻠﯩﻘﻰ، ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻲ - ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﻳﻪﻧﯩﻼ ﻛﯘﭼﻠﯘﻙ ﺋﻪﻛﺲ ﺋﯩﺘﯩﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺑﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ " ﺋﻮﻏﯘﺯﻧﺎﻣﻪ " ﻗﯩﺴﺴﯩﺴﻰ ﺗﻪﺧﯩﻤﯘ ﺗﻮﻟﯘﻕ ﺋﯩﺴﭙﺎﺕ ﺑﻮﻻﻻﻳﺪﯗ. " ﺋﻮﻏﯘﺯﻧﺎﻣﻪ " ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺧﻪﻟﻘﯩﻨﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﻫﺎﻳﺎﺕ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ، ﺩﯗﻧﻴﺎ ﻗﺎﺭﯨﺸﻰ، ﺋﯩﺠﺘﯩﻤﺎﺋﯩﻲ ﺋﯚﺭﭖ - ﺋﺎﺩﻩﺗﻠﯩﺮﻯ، ﭘﻪﺯﯨﻠﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺟﻪﯕﮕﯩﯟﺍﺭﻟﯩﻖ ﺧﯩﺴﻠﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﯩﺴﻘﺎ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﯟﯦﺮﺳﺎﻝ ﺩﻩﺭﺳﻠﯩﻚ ﻗﻮﻟﻼﻧﻤﯩﺪﯗﺭ.
ﺋﯩﺰﺍﻫﺎﺗﻼﺭ:
(1) ﺋﺎﻛﺎ - ﺋﯘﻛﺎ ﻛﻪﻟﯩﺮ (528 -- 968 ﻛﻪﻟﯩﺮ) ﯞﻩ ﻣﻪﺗﯘﺩﻯ (728 -- 588 ﻣﻪﺗﯘﺩﻯ) ﻣﯩﻼﺩﯨﻨﯩﯔ 855 - ﻳﯩﻞ 5 - ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 25 - ﻛﯘﻧﻰ ﺑﯘﻟﻐﺎﺭﯨﻴﯩﺪﻩ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺭﯗﺱ - ﺳﻼﯞﻳﺎﻥ ﻳﯧﺰﯨﻘﯩﻨﻰ ﻛﻪﺷﯩﭗ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ. ﺳﻼﯞﻳﺎﻧﻼﺭ ﺑﯘ ﻛﯘﻧﻨﻰ ﻫﻪﺭ ﻳﯩﻠﻰ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﻪﭖ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ.
(2) ﻧﯩﺴﺘﯘﺭﻯ (401 - 451 - ﻳﯩﻠﻼﺭ) - ﺧﺮﯨﺴﺘﯩﺌﺎﻥ ﺩﯨﻨﯩﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﻣﻪﺯﻫﯩﺒﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻧﯩﺴﺘﯘﺭﻯ ﺋﻪﻗﯩﺪﯨﺴﯩﻨﻰ ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﻰ. ﺭﺍﻫﯩﺐ ﺋﺎﺭﺍﺑﺎﻥ 635 - ﻳﯩﻠﻰ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺗﻘﺎ ﻛﯩﻠﯩﭗ ﺑﯘ ﺩﯨﻨﻨﻰ ﺗﻪﺭﻏﯩﺐ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ.
(3) ﺯﺍﺭﺍ ﺋﻮﺳﺘﯩﺮ - (ﻣﯩﻼﺩﯨﺪﯨﻦ 8 ﺋﻪﺳﯩﺮ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺋﻮﺗﻜﻪﻥ) ﺋﯘﺳﺘﺎ ﺩﻭﺧﺘﯘﺭ ﯞﻩ ﺷﺎﺋﯩﺮ، ﺯﻩﺭﺩﻩﺷﯩﺖ ﺩﯨﻨﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﯞﻟﯩﻴﺎﺳﻰ.
(4) ﭘﯩﺮﺗﺎﻧﺮﺍﻛﺸﯩﺖ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﻪ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﺩﺭﺍﻣﺎ 9 -، 10 - ﺋﻪﺳﯩﺮﻟﻪﺭﺩﻩ ﺑﺎﺷﺒﺎﻟﯩﻖ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﻗﻮﭼﯘ ﺷﻪﻫﻪﺭﻟﯩﺮﯨﺪﻩ ﺳﻪﻫﻨﯩﺪﻩ ﺋﻮﻳﻨﺎﻟﻐﺎﻥ. ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﻗﻪﺩﯨﻤﻘﻰ ﻛﯘﺳﻪﻥ (ﻛﯘﭼﺎ) ﻧﯩﯔ "ﺋﻪﺟﺪﯨﻬﺎ ﺋﻮﻳﯘﻧﻰ"، "ﺳﯘﻣﯘﭺ ﺋﻮﻳﯘﻧﻰ" ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺋﻮﭼﯘﻕ ﺳﻪﻫﻨﻪ ﺋﻮﻳﯘﻧﻠﯩﺮﯨﻤﯘ ﺩﺭﺍﻣﺎ ﯞﻩ ﻛﻮﻣﯧﺪﯨﻴﻪ ﺷﻪﻛﻠﯩﻨﻰ ﺋﺎﻟﻐﺎﻥ ﺋﻮﻳﯘﻧﻼﺭ ﺋﯩﺪﻯ.
(5) 20 - ﺋﻪﺳﯩﺮﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﺭﻭﺳﯩﻴﯩﻠﯩﻚ ﺋﻮﻟﺪﯨﻨﺒﯘﺭﮒ ﺗﯘﺭﭘﺎﻧﻐﺎ ﻛﯩﻠﯩﭗ، ﻳﺎﻏﺎﭺ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪﮔﻪ (ﻛﻪﻻﮔﻪﺭﻭﻓﻰ) ﻫﻪﺭﭘﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ 100 ﻣﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻗﺮﺍﻗﯩﻨﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﯩﺘﯩﭗ، ﻣﻮﺳﻜﯟﺍ ﻣﯘﺯﯨﻴﯩﻐﺎ ﺗﺎﭘﺸﯘﺭﯗﭖ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ. ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪ ﺗﯩﺨﻨﯩﻜﯩﺴﻰ ﺗﺎﻛﻰ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﻪ ﺋﺎﻟﯩﻤﻰ ﺋﯩﻨﻮﮔﯩﻦ ﻛﻮﺩﯨﻨﺒﻮﺭﮒ ﻛﻪﺷﯩﭗ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻣﯩﺘﺎﻝ ﻫﻪﺭﭘﻠﯩﻚ ﺋﯩﻠﻐﺎﺭ ﻣﻪﺗﺒﻪﺋﻪ ﺗﯩﺨﻨﯩﻜﯩﺴﻰ ﺋﯩﺸﻠﯩﺘﯩﮕﯘﭼﯩﻠﯩﻚ (15 - ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﯩﭽﻪ) ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﺍ ﺋﺎﻟﺪﯨﻨﻘﻰ ﺋﻮﺭﯗﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﯩﺪﯨﻘﯘﺕ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ، ﻧﻪﺷﯩﺮﯨﻴﺎﺗﭽﯩﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺧﯩﻠﻰ ﺯﻭﺭ ﻛﯚﻟﻪﻣﺪﻩ ﺭﺍﯞﺍﺟﻼﻧﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﯗﯞﺍﻻﻻﻳﻤﯩﺰ.
ﺩﺍﯞﺍﻣﻰ ﺑﺎﺭ،
ئوكيان تورىدىكى بارلىق ئەسەرلەرنىڭ نەشىر ھوقۇقى ئوكيان تورىغا مەنسۈپ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ ئىشلىتىشكە، قانۇنسىز نەشىر قىلىشقا، ھەرقانداق مېدىيا ۋاستىلىرىدا ئېلان قىلىشقا بولمايدۇ. خىلاپلىق قىلغانلارنىڭ قانۇنى جاۋابكارلىقى سۈرۈشتە قىلىنىدۇ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ تارقاتقان تور بىكەتلەر ئاشكارە ئېلان قىلىنىدۇ.