تامدا ساراڭ بار!
ئەزىز نەسىن
تۈركچىدىن Hechkim تەرجىمىسى
- تامدا ساراڭ بار!...
پۈتۈن مەھەللە كوچىغا تۆكۈلدى. ئەتراپ تامغا چىقىۋالغان ساراڭنىڭ تاماشىسىغا كەلگەنلەر بىلەن تولدى.
دەسلەپ ساقچىخانىدىن، ئاندىن باشقارمىدىن ماشىنىلىق ساقچىلار كېلىشتى. ئارقىدىنلا ئوت ئۆچۈرۈشمۇ قوشۇلدى.
ساراڭنىڭ ئانىسى:
- قوزام، جىگىرىم، پەسكە چۈشكىن... قېنى، ئوغلۇم...- دەپ يالۋۇراتتى.
ساراڭ:
- مەھەللىگە باشلىق قىلىڭلار مېنى، بولمىسا ئۆزۈمنى پەسكە ئاتىمەن!- دەيتتى.
توققۇز نەپەر ئۆت ئۆچۈرگۈچى يىگىت، ساراڭ ئۆزىنى تاشلىسا تۇتۇۋالماق ئۈچۈن بىر پالاسنى ھەر بىرى بىر ئۇچىدىن تۇتۇپ، بىنانىڭ ئەتراپىدا يۈگۈرۈپ يۈرۈپ تەر ئىچىدە قېلىشتى.
ساقچى باشلىقى:
_ ئۆتۈنۈپ قالاي، چۈشە پەسكە! دەپ بۇيرۇق ئاھاڭىدا يالۋۇراتتى.
_ مەھەللىگە باشلىق بولىمەن! مېنى باشلىق قىلىڭلار، بولمىسا ئۆزۈمنى تاشلايمەن...
يالۋۇرۇشلار، ئالداشلار، قورقۇتۇشلار...نىڭ پايدىسى بولمايتتى.
_ چۈشە ھوي، پەسكە...
_ شۇلارنى قارا، مېنى پەسكە چۈشۈرگىچە ئۆزۈڭلار چىقمامسىلەر ئۈستىگە...
توپتىن بىرەيلەن:
_ "سېنى باشلىق قىلدۇق" دەپ قويايلى، - دېدى. باشقا بىرى:
_ قانداق بولىدۇ؟ - دېدى، - ساراڭدىن باشلىق بولامدۇ؟...
_ ئاللا ئاللا... شۇنداق دەپ قويىمىزدە... ھېلىمۇ ساراڭ باشلىق ئازمۇ بېشىمىزدا...
ھاسا تايانغان بىر قېرى:
_ بولمايدۇ، - دېدى. - راست بولسۇن، چاقچاق بولسۇن، بولمايدۇ.
_ بەلكى چۈشۈپ قالار...
_ چۈشمەيدۇ. مەن بۇلارنى ياخشى بىلىمەن. يۇقىرىغا بىر چىقتىمۇ، ئاسان چۈشمەيدۇ.
_ ئاۋۋال ئالداپ يۈرۈپ بولسىمۇ بىر چۈشۈرەيلىچۇ شۇنى، قالدىسى ئوڭاي!
_ چۈشمەيدۇ!
پەستىكىلەردىن بىرى ۋارقىرىدى:
_ سېنى مەھەللىگە باشلىق قىلدۇق! ئەمدى چۈشە پەسكە!...
ساراڭ:
_ چۈشمەيمەن! شەھەر كومتېتىغا ئەزا قىلىڭلار، بولمىسا ئۆزۈمنى تاشلايمەن.
قېرى ئەتراپىدىكىلەرگە قاراپ:
_ قانداق، - دېدى، - مەن دېمىدىممۇ؟
_ دېگىنىنى قىلايلى.
_ بەرىبىر چۈشمەيدۇ. ئادەم ساراڭلىقى تۇتۇپ تامغا بىر چىقتىمۇ، بولدى، ھەرگىز چۈشمەيدۇ.
ساقچى باشلىقى:
_ قىلدۇق، - دېدى، سېنى شەھەر كومتېتىغا ئەزا قىلدۇق. قېنى، بۇرادەر، پەسكە چۈشكىن، كومتېت يىغىنىغا كېچىكمە!...
_ چۈشمەيمەن! شەھەر باشلىقى بولىمەن مەن!
قېرى:
_ كۆردۈڭلارمۇ، - دېدى، - ئەمدى تېخىمۇ چۈشمەيدۇ، بايام ئاسانراق ئىدى.
تەر ئىچىدە قالغان ئوت ئۆچۈرۈش قوماندانى:
_ شەھەر باشلىقى بولسا بولسۇن، نېمە بولاتتى؟ شۇ يەردىن بىر چۈشسۇن قېنى...
قولىنى ئاغزىغا كاناي قىلىپ ۋارقىرىدى:
_ ئاغىينە، پەسكە چۈش!... شەھەر باشلىقى قىلدۇق سېنى، چۈشۈپ ۋەزىپىگە ئولتۇر!...
ساراڭ، ئۇسسۇل ئوينىغاندەك سەكرەپ تۇرۇپ:
_ چۈشمەيمەن، - دېدى، - بىر ساراڭنى شەھەر باشلىقى قىلىۋالغانلارنىڭ ئارىسىدا ماڭا نېمە بار؟ چۈشمەيمەن!
_ ئەمىسە؟!
_ مىنىستىر قىلساڭلار چۈشەي!
پەستىكىلەر بىر دەم تالاشقاندىن كېيىن:
_ خوپ، - دېيىشتى، - سېنى مىنىستىر قىلدۇق. ئەمدى چۈشكىن، خۇدا ھەققى! قارا، پۇقرالىرىڭ سېنى ساقلاۋاتىدۇ.
ساراڭ:
_ چۈشمەيمەن! بىر ساراڭنى مىنىستىر سايلىۋالغانلارنىڭ ئارىسىغا چۈشىدىغان ساراڭمۇ مەن؟!...
_ ئەزبىرايى، چۈشكىن پەسكە، مىنىستىر قىلدۇق دەۋاتىمەن سېنى، باشقا مىنىستىرلار سېنى ساقلىشىۋاتىدۇ... قېنى، چۈشكىن!...
_ مېنى ساراڭ كۆرۈۋاتامسەن؟ چۈشىمەن، ئاندىن مېنى ئۇدۇل تۈرمىگە ئاپىرىسىلەر، شۇنداققۇ؟ چۈشمەيمەن تازا!...
بايىقى قېرى:
_ ئاۋارە بولماڭلار، چۈشمەيدۇ ئۇ! - دېدى. - مەن بۇ ساراڭلارنى ياخشى بىلىمەن. سىلەرنى مىنىستىر قىلىپ قويسا پەسكە چۈشەمتىڭلار؟...
ساراڭ ئۈستىدىن ۋارقىرىدى:
_ باش مىنىستىر قىلمىساڭلار، كارىم يوق، ئۆزۈمنى تاشلايمەن.
_ قىلدۇق!... - ۋارقىراشتى ھەممەيلەن، - سېنى باش مىنىستىر قىلدۇق.
قېرى:
_ چۈشسە ساقىلىمنى كېسىۋېتىمەن!- دېدى.
ساراڭ يەنە بىر پەس ئۇسسۇل ئوينىۋەتكەندىن كېيىن ۋارقىرىدى:
_ پادىشاھ بولىمەن! پادىشاھ قىلىڭلار مېنى، بولمىسا...
قېرىنىڭ دېگەنلىرى توپتوغرا چىقىۋاتاتتى، شۇڭا ئۇنىڭدىن مەسلىھەت سوراشتى:
_ قانداق قىلايلى؟ پادىشاھ قىلايلىمۇ؟
_ ئەمدى پۇرسەت كەتتى، ئۇ نېمە دېسە شۇنى قىلىشتىن باشقا ئامال يوق. بەرىبىر باش مىنىستىرمۇ قىلىپ بولدۇڭلار ئەنە...
_ سېنى پادىشاھ قىلدۇق! دەپ ۋارقىراشتى، - قېنى، ئەمدى چۈشكىن، ئاۋايلا...
_ چۈشمەيمەن! دېدى ساراڭ.
_ يەنە نېمە دەيسەن؟ پادىشاھمۇ بولدۇڭ، يەنە نېمەڭ كەم؟!...
_ چۈشمەيمەن! مېنى ئىمپېراتور قىلمىساڭلار ھازىرلا ئۆزۈمنى پەسكە ئاتىمەن!
قېرى:
_ راستلا تاشلايدۇ ئۆزىنى. - دېدى.
_ قىلدۇق! - دەپ ۋارقىراشتى. - سېنى ئىمپېراتور قىلدۇق. چۈشكىن!...
ساراڭ:
_ بىر ئىمپېراتورنىڭ سىلەردەكلەرنىڭ ئارىسىدا نېمە ئىشى بار؟ - دېدى.
_ ئەستاغپۇرۇللا... ھوي، نېمە دەيسەن يەنە؟ دېگىنىڭنى قىلايلى، پەسكە چۈشكىن، خۇش بولايلى!...
تامدىكى ساراڭ:
_ مەن ئىمپېراتورمۇ؟ - دەپ سورىدى. پەستىكىلەر:
_ ئىمپېراتور!
_ مەن ئىمپىراتوركەنمەن، ئۇنداقتا، خالىسام چۈشىمەن، خالىمىسام چۈشمەيمەن... چۈشمەيمەن!
ساقچى باشلىقىنىڭ رەسمىي ئاچچىقى كەلدى:
_ سەكرىسەڭ سەكرە!... بىر ساراڭ ئازلار دۇنيادىن ناھايىتى!...- دەپ ۋارقىرىدى ئىچىدە.
ئوت ئۆچۈرۈشنىڭ قوماندانى قېرىدىن سورىدى:
_ ئەمدى قانداق قىلدۇق؟ قەتئىي چۈشمەسمۇ بۇ ساراڭ؟
_ چۈشىدۇ.
_ قانداق؟...
_ ماڭا قويۇپ بېرىڭلار!...
ھەممەيلەن قېرىنىڭ ساراڭنى قانداق چۈشۈرىدىغانلىقىغا قىزىقىشتى. قېرى تام تۆپىسىدىكى ساراڭغا:
_ ئىمپېراتور ھەزرەتلىرى!... دەپ ۋارقىرىدى، - جانابلىرىنىڭ ئالتىنچى قەۋەتكە چىقىشقا رايى بار-يوقلۇقىنى بىلىشكە رۇخسەتمىكىن؟
_ ماقۇل، - دېدى ساراڭ، ئاجايىپ جىددىي، ئەستايىدىل بىر ھالەتتە.
ساراڭ تامغا ئېچىلغان تۆشۈكتىن ئىچىگە كىردى، پەلەمپەيلەردىن پەسكە چۈشتى. ئالتىنچى قەۋەتتە توختاپ، دېرىزىدىن خالايىققا قارىدى. قېرى:
_ ئالىي ھەزرىتىم!... پاسىبانىمىز بەشىنچى قەۋەتكە چىقىشنى خالامدىكىن؟
_ چىقىمەن!
ھەممەيلەننىڭ ئاغزى ئېچىلىپ قېلىشقانىدى. تۆتىنچى قەۋەتتە توختاپ دېرىزىدىن خالايىقنى كۆزدىن كەچۈرىۋاتقان ساراڭغا قېرى:
_ ھۆرمەتلىك شاھىنشاھ ئالىيلىرى! دۆلەتپاناھىمىز ئۈچىنچى قەۋەتكە چىقىشنى خالامدىكىن؟
ساراڭ:
_ ئەلۋەتتە!...- دەپ جاۋاپ بەردى.
ئۈچىنچى قەۋەت دەرىزىسىگە كەلدى. بايىقىدەك ئۇسسۇللىرى، ھەر خىل ئويۇنلىرى يوق، ئاجايىپ بىر پادىشاھ تەمكىنلىكى بىلەن تۇراتتى.
_ مۆھتىرەم ئىمپراتورىمىز، ئىككىنچى قەۋەتكە كۆڭلى تارتمامدىكىن؟
_ چىقىمەن.
ئىككىنچى قەۋەتكىمۇ چۈشتى.
_ ئالەمپاناھ پاسىبانىمىز بىرىنچى قەۋەتكە چىقىشنى خالامدىكىن؟
ساراڭ كوچىغا چىقتى، كۆپچىلىكنىڭ ئارىسىدىن ئۇدۇل قېرىنىڭ قېشىغا كەلدى. قولىنى قېرىنىڭ مۈرىسىگە قويدى:
_ قارا سېنى، - دېدى، - قىپقىزىل ساراڭلىقىڭ ئېنىق چىقىپ تۇرۇپتۇ... ساراڭنىڭ كۆڭلىنى ساراڭ چۈشىنىدۇ-دە...
ئاندىن ساقچى باشلىقىغا:
_ قاراپ تۇرماي مېنى باغلىمامسەن؟ - دېدى. - ساراڭغا قانداق مۇئامىلە قىلىشنى ئۆگىنىۋالدىڭمۇ؟
ساراڭنى ئېلىپ مېڭىشتى. ھەممەيلەن ھەيرانلىقتا قېرىنى ئورىۋېلىشتى.
_ بوۋاي ئەپەندى، قانداق ئەقلىڭگە كەلدى بۇ ھۈنەر؟...
قېرى:
_ ھىم... - دېدى، - ئاسان ئەمەس، قىرىق يىل سىياسىيغا ئارىلاشتۇق-تە بىز...
ئاندىن بىر ئۇلۇغ-كىچىك تىنىۋېتىپ:
_ ئاھ!...- دېدى، - كاشكى، ياش بولغان بولسام مەنمۇ چىقاتتىم بۇ تامغا، ھېچكىممۇ چۈشۈرەلمەيتتى مېنى...
ئەسكەرتىش:
ئوكيان تورىدىكى بارلىق ئەسەرلەرنىڭ نەشىر ھوقۇقى ئوكيان تورىغا مەنسۈپ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ ئىشلىتىشكە، قانۇنسىز نەشىر قىلىشقا، ھەرقانداق مېدىيا ۋاستىلىرىدا ئېلان قىلىشقا بولمايدۇ. خىلاپلىق قىلغانلارنىڭ قانۇنى جاۋابكارلىقى سۈرۈشتە قىلىنىدۇ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ تارقاتقان تور بىكەتلەر ئاشكارە ئېلان قىلىنىدۇ.
ئوكيان تورىدىكى بارلىق ئەسەرلەرنىڭ نەشىر ھوقۇقى ئوكيان تورىغا مەنسۈپ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ ئىشلىتىشكە، قانۇنسىز نەشىر قىلىشقا، ھەرقانداق مېدىيا ۋاستىلىرىدا ئېلان قىلىشقا بولمايدۇ. خىلاپلىق قىلغانلارنىڭ قانۇنى جاۋابكارلىقى سۈرۈشتە قىلىنىدۇ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ تارقاتقان تور بىكەتلەر ئاشكارە ئېلان قىلىنىدۇ.