ئالىم بىز بلوگى

     «ﺧﻮﺗﻪﻥ» ﻧﯩﯔ ھﺎﺯﯨﺮﻗﻰ (和田) ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺧﻪﻧﺰﯗﭼﻪﻧﺎﻣﻰ ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺋﺎھﺎﯓ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﺴﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻦ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ھﯚﺟﺠﻪﺗﻠﻪﺭﺩﻩ ﻛﯚﭘﯩﻨﭽﻪ (于阗) ﺩﻩﭖ ﺧﺎﺗﯩﺮﻟﻪﻧﮕﻪﻥ. ﺗﺎﯓ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﻣﻪﺷھﯘﺭ ﺑﯘﺩﺩﺍ ﺋﺎﻟﯩﻤﻰ، ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﺎﻥ ﺳﻪﻳﻴﺎھ ﺷﯜﻩﻧﺰﺍﯓ ﻳﺎﺯﻏﺎﻥ«ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺗﺎﯓ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﻳﯘﺭﺕ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﺴﻰ» ﺩﯦﮕﻪﻥ ﻛﯩﺘﺎﺑﺘﺎ، ﺋﻪﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯘﺩﯗﻥﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﻧﻪﭘﯩﺲ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﺋﯘﺩﯗﻥ «ﻗﯘﺳﺘﺎﻧﺎ» ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯧﻴﺘﯩﻠﻐﺎﻥ ھﻪﻣﺪﻩ «ﺋﺎﯞﺍﻡﺗﯩﻠﯩﺪﺍ ﯞﺍﺗﺨﺎﻧﺎ ﺩﯙﻟﯩﺘﻰ [ تەپسىلاتى... ]

     ئىتتىپاق تۈزمەسلىك ھەرىكىتى 5 – سېنتەبىر بېلگىراتتا مىنىستىر دەرىجىلىكلەر يىغىنى ئېچىپ، ئىتتىپاق تۈزمەسلىك ھەرىكىتى مەيدانغا كەلگەنلىكىنىڭ 50 يىللىقىنى خاتىرىلىدى.      1961- يىلى 1- سېنتەبىردىن 6- سېنتەبىرگىچە يۇگوسلاۋىيە، مىسىر، ھىندىستان ۋە ھىندونېزىيە قاتارلىق دۆلەتلەرنىڭ تەشەببۇسى بىلەن تۇنجى نۆۋەتلىك ئىتتىپاق تۈزمەسلىك ھەرىكىتىگە ئەزا دۆلەتلەر باشلىقلىرى يىغىنى بېلگىرادتا ئېچىلىپ، ئىتتىپاق تۈزمەسلىك ھەرىكىتى رەسمىي قۇرۇلغان.      بۇ تەشكىلات [ تەپسىلاتى... ]

جۇڭگو ئۇيغۇر تارىخى–مەدەنىيىتى تەتقىقات جەمئىيىتى ئۇيغۇر خەلقىنىڭ مۇنەۋۋەر ئوغلانى، سىياسىيون، ئەدىب، مەرھۇم سەيپىدىن ئەزىزىنىڭ كۈچلۈك تەشەببۇسى ۋە بىۋاسىتە رىياسەتچىلىكىدە، 1995-يىل 3-ئاينىڭ 21-كۈنى بېيجىڭدا قۇرۇلغان. 16 يىلدىن بۇيان، مەملىكەت خاراكتېرلىك تۆت نۆۋەتلىك يىغىننى مۇۋەپپەقىيەتلىك ئېچىپ، ئۇيغۇر تارىخى ۋە مەدەنىيەت تەتقىقاتىنى داۋاملاشتۇرۇش، راۋاجلاندۇرۇشۋە ئۇنىڭدا يېڭىلىق يارىتىش جەھەتتە تۈرلۈك پائالىيەتلەرنى قانات يايدۇرۇپ، خەلق ئارىسىدىكى تارقاق يازما يادىكارلىقلار ۋە [ تەپسىلاتى... ]

     «ب د ت نىزامنامىسى›› دىكى بەلگىلىمىلەرگە ئاساسەن، باش كاتىپ خەۋپسىزلىك كېڭىشى كۆرسەتكەن نامزات ھەم يىغىن كۆرسەتكەن نامزاتقا ئاساسەن ۋۇجۇدقا كېلىدۇ، ئۇنىڭ ۋەزىپە ئۆتەش مۇددىتى بەش بىل بولىدۇ ھەم ئۇدا ۋەزىپە ئۆتىسە بولىدۇ. خەۋپسىزلىك كېڭىشى كۆرسەتكەن نامزات توققۇز ئاۋازنىڭ قوشۇلۇشىدىن ئۆتۈشى، شۇنداقلا خەۋپسىزلىك كېڭىشىگە دائىمىي ئەزا دۆلەتلەر قارشى تۇرمىغان بولۇشى كېرەك. شۇڭا، دائىمىي ئەزا دۆلەتلەرنىڭ [ تەپسىلاتى... ]

زوڭتوڭ تۈزۈمى      زوڭتوڭ تۈزۈمىنىڭ تۆت ئالاھىيدىلىك بار: بىرىنچى، زوڭتوڭ دۆلەت تۈزۈمىنىڭ شۇنداقلا ھۆكۈمەتنىڭ باشلىقى، مەمۇرىي ھوقۇقنى قولىدا تۇتۇپ، ئۈچ خىل ئارمىيەنى باشقۇرىدۇ.      ئىككىنچى، مەمۇرىي تارماقلارۋە قانۇن چىقىرىش ئورگانلىرى ئۆز ئالدىغا مۇستەققىل بۇلىدۇ. پارلامېنت ئەزالىرى قوشۇمچە مەمۇرىي ۋەزىپىلەرگە ئارلاشمايدۇ.ھۆكۈمەت باشلىقلىرىمۇ قوشۇمچە پارلامېنت ئەزاسى بولمايدۇ.      ئۈچىنچى، سايلانغان زوڭتوڭ ھۆكۈمەتنى تەشكىللەيدۇ، زوڭتوڭ سايلىمى ۋە پارلامېنت [ تەپسىلاتى... ]

           «سام تاغا» – ئامىرىكىنىڭ لەقىمى. ئاڭلاشلارغا قارىغاندا، 1812- يىلى ئامىرىكا بىلەن ئەنگىلىيە ئۇرۇش قىلىۋاتقاندا، ئامىرىكىنىڭ نيۇ  يورك شىتاتىدىكى تروئى شەھىرىدە ھەربىيلەرنى مەخسۇس كالا گوشى بىلەن تەمىنلەيدىغان سامېر-ۋېللسۇن ئىسىملىك بىر كىشى بار ئىكەن. باشقىلار ئۇنى «سام تاغا» (unclesam) دەپ ئاتايدىكەن. ئامىرىكا ھۆكۈمىتى گوشنى سېتىۋالغاندىن كېيىن گوش قاچىلانغان يەشىكلەرنىڭ ئۈستىگە ئامىرىكىغا خاس (United States) دېگەن [ تەپسىلاتى... ]

                 بىزگە مەلۇمكى، چارۋىچىلىق بىلەن شۇغۇللىنىدىغان قازاق، قىرغىز قاتارلىق تۈركى تىلدا سۆزلىشىدىغان قېرىداش مىللەتلەر شۇنداقلا مۇڭغۇللارنىڭ بىر قىسمى، ئادەتتە دېھقانچىلق، قول-ھۈنەرۋەنچىلىك، سودا-سېتىق بىلەن شۇغۇللۇنىدىغان، شەھەرلەردە ياشايدىغان ئۇيغۇر، ئۆزبېك قاتارلىق تۈركى خەلىقلەرنى «سارت» دەپ ئاتىشىدۇ. ئۆتمۈشتىكى مىللەتلەر ئارىسىدىكى نورمال بولمىغان مىللى مۇناسىبەتلەر تۈپەيلىدىن، گويا بۇ سۆز ھاقارەت قىلىنغاندەك، كەمسىتىلگەندەك خاتا چۈشەنچە بىرىپ قويغان. ئەمىلىيەتتە بۇ سۆزنىڭ [ تەپسىلاتى... ]

              بەزىلەر دۆلەتنىڭ يادرولۇق مەنپەئەتى دېگەن نېمە؟ دېگەن سوئالنى قويىدۇ. يېقىندا سىياسىيونلار بۇ سوئالغا جاۋاب بەردى.              «دۆلەت مەنپەئەتى›› ئۇقۇمى 17 – ئەسىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا ياۋروپادا پەيدا بولغان. فىرانسىيەنىڭ سىياسىي مۇتەپپەكۇرى، باش روھانى لىسەيليۇ ‹‹دۆلەت ھەممىدىن يۇقىرى قورۇق›› دېگەن نەزەرىيەنى ئوتتۇرىغا قويۇپ، دۆلەتنىڭ ئىگىلىك ھوقۇقى ھەممىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ، دەپ قارىغان. مۇشۇ ئارقىلىق ‹‹پادىشاھ ھوقۇقى ھەممىدىن ئۈستۈن [ تەپسىلاتى... ]

           تۈۋەن كاربۇنلۇق ئىقتىسات دېگەن بۇ ئۇقۇم توغرىسىدا دەرسلىك كىتابلاردا ئېنىق جاۋاپ تېپىلمىسىمۇ، ئەمما كۆپ ساندىكى تەتقىقاتچىلار: بۇ سەرپىياتى تۈۋەن، بۇلغاش ئىقتىدارى تۈۋەن، بۇلغىما چىقىرىش مىقدارى ئاز بۇلۇش ئاساسىدىكى ئىقتىسادىي ئەندىزە بۇلۇپ، ئۇ ئىنسانلار جەمىيىتىدىكى يەنە بىر زور ئىلگىرلەش، دەپ قارىدى.

            يادرو قورالى تېخنىكىسى بىلەن تەمىنلىگۈچى دۆلەتلەر گۇرۇھى يادرو قورالىنىڭ دۇنيا مىقياسىدا تارقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، قوغداش، نازارەت قىلىپ باشقۇرۇش، ئېكسپورت قىلىش ھەم توشۇشنى چەكلەش قاتارلىق شەكىللەر ئارقىلىق يادرو قورالىغا مۇناسىۋەتلىك خام ماتېرىيال ۋە تېخنىكىنى باشقۇرۇش، تىزگىنلەش مەقسىتىدە 1975 – يىلى قۇرۇلغان دۆلەت ھالقىغان تەشكىلات.              1974- يىلى 5 – ئايدا، ھىندىستان يادرو قورالىنى يوشۇرۇن [ تەپسىلاتى... ]