ئالىم بىز بلوگى

ھاكىم جاپپار        ئۇچ ۋىلايەت مىللى ئازادلىق ئىنقىلابىنىڭ دەسلەپكى مەزگىلدە يەنى 1944-يىلدىن 1946-يىلى 6-ئايغىچە (ئۇچ ۋىلايەت تەرەپ بىلەن گومىنداڭ ئوتتۇرىسدا 11 ماددىلىق بېتىم تۇزۇلۇپ بىرلەشمە ھۆكۇمەت قۇرۇلغانغىچە) ئۇچ ۋىلايەت ۋاقىتلىق ھۆكۇمىتىگە ئېلىخان تۆرە رەئىس بولدى. نۇرغۇن كىشى ئېلىخان تورىنىڭ كىملىكىنى، قانداق ئىش پائالىيەتلەر بىلەن شوغۇنلانغانلىقىنى ئانچە بىلمىسە كېرەك. مەن بۇ ماقالەمدە ئۆزۇم بىلگەن ۋە [ تەپسىلاتى... ]

غالىب بارات  ئەرك        چارروسىيىلىك ئېكىسپىدىتسىيىچىلەردىن پېرژىۋالىسكى ۋە شاگىرتى كوزلوۋ بىلەن گېرمانىيىلىك ئالىم رىچخوفېن ۋە شاگىرتى شىۋىتسىيىلىك داڭلىق ئېكىسپىدىتسىيىچى سېۋىن ھېدىنلار ئوتتۇرىسىدىكى ئىلىم جېڭى سەۋىۋىدىن سېۋىن ھېدىن تارىم  ۋە كۆنچى دەريالىرىنىڭ ئاياغ ئېقىنلىرى ھەم لوپ قۇملۇقلىرىدا كۆپ قېتىم ئېكىسپىدىتسىيە قىلىدۇ. لوپلۇق ئۇيغۇر يىگىتى ئۆردەك 1899 – يىلىدىن باشلاپ سىۋىن ھېدىنغا يول باشلىغۇچى بۇلۇپ ئىشلەيدۇ. [ تەپسىلاتى... ]

     15- ئەسىر ئوتتۇرا ئاسىيا خەلقلىرى تارىخىدا مەدەنىيەت ۋە ئېلىم – پەن تازا گۈللەنگەن دەۋر بولۇپ ، بۇ دەۋردە يالغۇز ئەدەبىيات، پەلسەپە، تىلشۇناسلىق ۋە باشقا ئىجتىمائىي پەنلەر تەرەققىي قىلىپ قالماستىن، بەلكى ئاسترونومىيە، ماتېماتىكا ، فىزىكا قاتارلىق تەبىئىي پەنلەرمۇ راۋاج تېپىپ، پۈتۈن ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىگە ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشقان ئالەمشۇمۇل ئالىملار مەيدانغا كەلگەن. ئۆزبېك ئالىمى ئۇلۇغبەگ (ئەسلى ئىسمى [ تەپسىلاتى... ]

ماخمۇت ئابدۇۋېلى        مۇھىم مەزمۇنى: ۋۇجۇڭشىن 1944- يىلى 10-ئىيدا شىنجاڭ ئۆلكىلىك ھۈكۈمەتنىڭ رەئىسلىگىگە تەيىنلىنىپ، 1946-يىلى3-ئايدا ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا سوراپ چوڭچىڭغا قايتتى. ۋۇجۇڭشىن شىنجاڭدا ھوقۇق تۇتقان  18ئاي دەل شىنجاڭنىڭ ئەڭ مۇرەككەپ مەزگىلى بولۇپ، شىنجاڭنىڭ بۇ مۇرەككەپ ھالىتى گومىنداڭ مەركىزى ھۆكۈمىتىنى شىنجاڭ مەسىلىسىدە قايتا ئويلىنىشقا مەجبۇر قىلدى. مەزكۇر ماقالىدا ۋۇجۇڭشىننىڭ شىنجاڭ سىياسىتىدە مەركىزى ھۈكۈمەت بىلەن بولغان پىكىر [ تەپسىلاتى... ]

     رەئىس ماۋزېدوڭنىڭ چوڭ ئوغلى ماۋئەنيىڭ ئىلگىرى سوۋېت ئىتتىپاقىدا بەش يىل ئوقۇغان بۇلۇپ، لېنىن ھەربىي مەمۇرىي ئىنىستىتوتى، فرۇنزى ھەربىي ئىنىستىتوتىنى پۈتكۈزگەن. ئوقۇش پۈتكۈزگەندىن كېيىن تانكا قىسمىنىڭ لېيتنانتلىق ھەربىي ئۇنۋانىغا ئىگە بولغان. سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ۋەتەن قوغداش ئۇرشىدا ئۇ سوۋېت ئارمىيەسىنىڭ چوڭ قايتۇرما ھوجۇمىغا قاتنىشىپ، بېرلىنغىچە بارغان. ماۋئەنيىڭ ۋەتەنگە قايتىشتىن بۇرۇن ستالىن ئۇنى قۇبۇل قىلغان ھەمدە ئۇنىڭغا [ تەپسىلاتى... ]

ئۆمەرجان ھەسەن بوز قىر      تارىخ ئاجايىپ تاسادىبلىقلار بىلەن تولغان. بۇنداق تاسادىبلىقلار كىشى تەپەككۇرنى توختاۋسىز غىدىقلاپ، ئۇلارنى يېڭىدىن يېڭى پىكىر قاينىمىغا غەرىق قىلىدۇ. نېمىشقىدۇر ئەللامە بوۋىمىز مەھمۇد قەشقەرىى ھەققىدە ئويلانساملا قەشقەر دىيارىدا ئۈسۈپ يىتىلگەن يەنە بىر نۇرانە چولپان – تىلشۇناس، ئالىم پىر خۇيلان ئېسىمدىن كېچىدۇ. چۇنكى، بۇ ئىككى بۈيۈك ئالىم نۇرغۇن ئورتاقلىققا ئىگە.      پىر [ تەپسىلاتى... ]

     ئالاقىدار ماتىرياللارغا ئاساسلانغاندا، ماۋزېدوڭنىڭ ئون بالىسى بار ئىكەن. بىراق ناچار شارائىتتا ئۇلارنىڭ بەزىللىرى كىچىك چېغىدىلا ئۈلۈپ كەتكەن، بەزىللىرى يۈتۈپ كەتكەن، بەزىللىرى قۇربان بولغان.      1. كۆپنىڭ پەرۋىشىدە چوڭ بولغان ماۋئەنيىڭ: 1922-يىلى 24- ئۆكتەبىر ماۋزېدوڭ بىلەن ياڭ كەيخۇي خۇنەن ئۆلكىسىنىڭ چاڭشادا تۇنجى بالىسىنىڭ يۈزىنى كۆرگەن. 1930- يىلى ياڭ كەيخۇي دۇشمەنلەر تەرىپىدىن شىې ساۋپىڭ تۈرمىسىگە تاشلانغان. [ تەپسىلاتى... ]

          بىن لادېن ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەندىن كېيىن ، پاكىستان خەۋپسىزلىك قىسىمى ئۇنىڭ ئىسلامئابادقا يېقىن ئەببۇدئاباد بازىرىدىكى تۇرالغۇسىنى تېزلا ئۆتكۈزۈۋالدى ھەم ئۈچ يەسىرەسى بىلەن پەرزەنتلىرىنى تۇتۇپ تۇردى .           ھازىر ئامېرىكا ھۆكۈمىتى بۇ ئۈچ يەسىرەنى زور ئاخبارات قىممىتىگە ئىگە، دەپ قارىماقتا. بلومبېرگ ئاگېنتلىقىنىڭ خەۋىرىدە، ئامېرىكىنىڭ بىر ئەمەلدارى پاكىستان ئامېرىكىنىڭ بىن لادېننىڭ ئۈچ يەسىرەسىنى سوراق قىلىشىغا قوشۇلدى ، [ تەپسىلاتى... ]

               ئۆمەر مۇئەمىر كازافى 1942–يىلى 9–ئايدا لىۋىيەنىڭ جەنۇبىدىكى فەززان قۇملۇق رايونىدىكى سۇرتتا، بېربېر قەبىلىسىگە تەۋە ئاددىي چارۋىچى ئائىلىسىدە دۇنياغا كەلگەن. ئۇ 1961–يىلى بېنغازىدا لىۋىيە ئۇنۋېرسىتېتىنىڭ تارىخ كەسپىدە ئوقۇغان. 1963–يىلى بېنغازى ھەربىي ئىنىستىتۇتىغا ئوقۇشقا كىرگەن. 1965–يىلى ئوقۇش پۈتتۈرۈپ، لىۋىيە قۇرۇقلۇق ئارمىيەسىدە ئەسكەرلىكتە تۇرغان ھەم مايورلۇق ئۇنۋانىغا ئېرىشكەن. 1966–يىلى ئەنگىلىيە ساندىخېست خان جەمەتى ھەربىي ئىشلار ئىنىستىتۇتىدا [ تەپسىلاتى... ]

              1880- يىلى تۇغۇلغان خې يۈن جياڭ جيېشىدىن يەتتە ياش چوڭ بۇلۇپ، جېجياڭلىق ئىدى. خې يۈن شاڭخەيگە بېرىپ ئەسكەر بولغان مەزگىللەردە، بىر كۈنى گۇرۇپپا باشلىقى بىلەن بازار ئايلانغىلى چىقىپ، گۇرۇپپا باشلىقىنىڭ خەقنىڭ يايمىسىدىكى تاماكىسىنى ئېلىپ ئىگىسىگە پۇل بەرمەستىن، تېخى ئۇنى ئۇرغانلىقىنى كۈرۈپ، ئۇنىڭ بىلەن تاكاللىشىپ قالىدۇ. بۇ ئىشنى دەل شۇ چاغدا بۇ يەردىن ئۈتۈپ كىتىۋاتقان [ تەپسىلاتى... ]