ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ
( ﺋﺎﺑﺪﯗﻟﻼ ﺗﺎﻟﯩﭗ)
8 -ﺑﺎﺏ
"ﭼﯩﺮﺍﻏﺴﯩﺰ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺋﻪﺳﯩﺮﻯ" ﺩﻩ ﺗﯘﻧﺠﯘﻗﺘﯘﺭﯗﯞﯨﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭗ
...ﺑﯩﺮﺍﻕ، ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻣﯘﺗﻪﺋﻪﺳﺴﯩﭗ ﺋﯩﺸﺎﻥ ﻫﯩﺪﺍﻳﯩﺘﯘﻟﻼ ﺧﻮﺟﺎ (1626 - 1694) ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺗﻪﺭﻛﯩﺪﯗﻧﻴﺎﻟﯩﻘﻨﻰ، ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺗﻨﻰ ﺗﻪﺭﻏﯩﺐ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﻴﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﺘﯩﮕﻪ ﺋﺎﺷﻜﺎﺭﺍ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﭼﯩﻘﺘﻰ. ﺋﺎﺧﯩﺮ 1677 - ﻳﯩﻠﻰ ﻛﻪﺷﻤﯩﺮ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺗﯩﺒﻪﺗﻜﻪ ﺋﯚﺗﯘﭖ، ﺩﺍﻻﻱ ﻻﻣﺎﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺑﯧﺮﯨﭗ، ﺋﻪﺭﺯ - ﺷﯩﻜﺎﻳﻪﺕ ﺋﻮﻗﯘﺩﻯ. ﺩﺍﻻﻱ ﻻﻣﺎ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﮔﯧﻨﯩﺮﺍﻟﻰ ﻏﺎﻟﺪﺍﻧﻐﺎ ﺧﻪﺕ ﻳﯧﺰﯨﭗ، ﻫﯩﺪﺍﻳﯩﺘﯘﻟﻼ ﺧﻮﺟﯩﻐﺎ ﻳﺎﺭﺩﻩﻡ ﺑﯩﺮﯨﺶ ﺋﯘﭼﯘﻥ 12 ﻣﯩﯔ ﻛﯩﺸﯩﻠﯩﻚ ﻗﻮﺷﯘﻧﻨﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﮔﻪ ﺋﻪﯞﻩﺗﯩﺸﻨﻰ ﺗﺎﭘﺸﯘﺭﺩﻯ. ﺗﯘﻣﻪﻥ ﺑﻮﻳﯩﺪﯨﻜﻰ ﺟﻪﯕﺪﻩ ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﻗﻮﺷﯘﻧﻠﯩﺮﻯ ﻳﯩﯖﯩﻠﯩﭗ ﻗﺎﻟﺪﻯ. ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺪﻩ ﻫﯩﺪﺍﻳﯩﺘﯘﻟﻼ ﺧﻮﺟﺎ "ﻫﻪﺯﺭﯨﺘﻰ ﺋﺎﭘﺌﺎﻕ" ﺩﯨﮕﻪﻥ ﺋﯘﻧﯟﺍﻥ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﻮﺭﭼﺎﻕ ﯞﺍﯓ ﺑﻮﻟﯘﯞﺍﻟﺪﻯ ﯞﻩ ﺳﻮﭘﯩﺰﻣﻨﻰ ﻛﯘﭼﯩﻨﯩﯔ ﺑﺎﺭﯨﭽﻪ ﺗﻪﺭﻏﯩﭗ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰ "ﭼﯩﺮﺍﻏﺴﯩﺰ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺋﻪﺳﯩﺮﻯ" ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﺩﻯ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺗﯘﻧﺠﯘﻗﺘﯘﺭﯗﯞﯨﺘﯩﻠﺪﻯ. ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ، ﺋﺎﺳﺘﺮﻭﻧﻮﻣﯩﻴﻪ، ﺗﺎﺭﯨﺦ، ﻣﺎﺗﻪﻣﺎﺗﯩﻜﺎ، ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﻪ ﭘﻪﻧﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﮔﯩﻨﯩﺸﻨﻰ ﺋﯘ، "ﭘﻪﺭﻩﯕﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺳﯧﻬﺮﯨﺴﻰ"، "ﺟﻪﺩﯨﺘﻠﯩﻖ" ﺩﻩﭖ ﺟﺎﺭ ﺳﯧﻠﯩﭗ ﻣﻪﻧﺌﻰ ﻗﯩﻠﺪﻯ، "ﭘﺎﻧﯩﻠﯩﻖ ﻧﺎﺳﺎﺭﺍﻏﺎ ﻣﻪﻧﺴﯘﭖ، ﺑﯩﺰﮔﻪ ﻗﯩﻴﺎﻣﻪﺗﻠﯩﻚ" ﺩﻩﭖ ﭼﯘﻗﺎﻥ ﻛﯚﺗﯘﺭﺩﻯ. ﻫﺎﻟﺒﯘﻛﻰ، ﺩﻩﻝ ﺷﯘ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﯩﯔ ﻳﯩﯖﻰ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺗﯩﺰ ﺭﺍﯞﺍﺟﻼﻧﻤﺎﻗﺘﺎ ﺋﯩﺪﻯ. "ﻧﺎﺳﺎﺭﺍ ﭘﻪﺭﻩﯕﻠﯩﺮﻯ" (1) ﺑﻪﺱ - ﺑﻪﺱ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﻟﯩﻲ ﺋﯘﻧﯩﯟﯦﺮﺳﯩﺘﯧﺘﻼﺭﻧﻰ ﻗﯘﺭﯗﺷﻤﺎﻗﺘﺎ ﺋﯩﺪﻯ. ﻫﯩﺪﺍﻳﯩﺘﯘﻟﻼ ﺧﻮﺟﯩﻨﯩﯔ ﺳﻮﭘﻰ ﺩﻩﺭﯞﯨﺸﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﺋﻪﻛﺴﯩﭽﻪ ﺟﻪﻧﺪﻯ - ﻛﯘﻻﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﻛﯩﻴﯩﺸﯩﯟﯦﻠﯩﭗ، ﻫﻪﻣﻤﯩﻼ ﺟﺎﻳﺪﺍ ﺗﻪﺭﻛﯩﺪﯗﻧﻴﺎﻟﯩﻘﻨﻰ ﺗﻪﺷﻪﺑﺒﯘﺱ ﻗﯩﻠﯩﺸﺎﺗﺘﻰ. ﺧﻮﺗﯘﻥ - ﻗﯩﺰﻻﺭ ﻫﻪﺭﻩﻡ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺗﯘﺗﯘﻟﯘﭖ، ﺋﻪﺭﻛﯩﻨﻠﯩﻜﺘﯩﻦ ﻣﻪﻫﺮﯗﻡ ﻗﯩﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ. ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺭﻭﻫﯩﻲ ﻛﯩﺸﻪﻧﻠﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﺧﻪﻟﻖ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﭙﻪﺭﯞﻩﺭ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺗﯘﺭﻟﯘﻙ ﺋﯘﺳﯘﻟﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﺎﺭﺍﺯﯨﻠﯩﻖ ﺑﯩﻠﺪﯗﺭﻩﺗﺘﻰ. ﺧﻪﻟﻖ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﺟﺎﻫﯩﻞ ﺳﻮﭘﯩﻼﺭ ﮔﯘﺭﯗﻫﯩﻨﻰ ﻣﻪﺳﺨﯩﺮﻩ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻗﻮﺷﺎﻕ - ﺷﯧﺌﯩﺮﻻﺭ ﭘﻪﻳﺪﺍ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ:
ﻗﻮﻟﯘﯕﺪﺍ ﺩﺍﻟﯟﯨﻴﯩﯔ ﺑﻮﻟﺴﺎ، "ﻗﯘ" ﻧﯩﯔ ﻧﻪﻣﯩﺸﻰ،
ﺩﯨﻠﯩﯖﺪﺍ ﺋﯩﻤﺎﻧﯩﯔ ﺑﻮﻟﺴﺎ، "ﻫﯘ" ﻧﯩﯔ ﻧﻪﻣﯩﺸﻰ.
ﺳﻮﭘﻰ - ﺋﯩﺸﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺗﺘﻪ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﯗﺵ ﯞﻩ ﻧﺎﺩﺍﻧﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺵ ﺋﺎﻗﯩﯟﻩﺗﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﭘﺎﻳﺪﯨﻼﻧﻐﺎﻥ ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﻣﻪﻟﺪﺍﺭﻟﯩﺮﻯ ﻛﯩﻴﯩﻨﺮﻩﻙ ﺷﻮﺗﺎﯓ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﻪﺳﯩﺲ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﻯ ﺋﯘﭼﯘﻥ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺗﯩﻠﻤﺎﭺ (ﺗﯘﯕﭽﻰ) ﻻﺭﻧﻰ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﺷﻨﻰ ﻣﻪﻗﺴﻪﺕ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﺷﻮﺗﺎﯓ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﯩﺮﯨﮕﻪ ﻣﻪﺟﺒﯘﺭﯨﻲ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻼﺭ ﺋﯩﻐﯩﺮ ﺟﯩﺴﻤﺎﻧﯩﻲ ﺋﺎﺯﺍﭖ ﭼﯩﻜﻪﺗﺘﻰ، ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺰﺯﻩﺕ - ﻫﯚﺭﻣﯩﺘﻰ، ﻏﻮﺭﯗﺭﻯ ﺩﻩﭘﺴﻪﻧﺪﻩ ﻗﯩﻠﯩﻨﺎﺗﺘﻰ، ﺋﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﻛﯩﻴﯩﻢ ﻛﯩﻴﯩﺸﯩﮕﻪ ﻳﻮﻝ ﻗﻮﻳﯘﻟﻤﯩﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﺑﯧﺸﯩﻐﺎ ﺳﻪﻛﻜﯩﺰ ﻗﯩﺮﻟﯩﻖ ﺗﻪﻗﻰ، ﺗﻪﻗﻰ ﺋﯘﺳﺘﯩﺪﻩ ﻗﯘﺑﺒﯘ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻚ ﻗﯩﺰﯨﻞ ﻣﺎﺭﺟﺎﻥ ﭘﯚﭘﯘﻙ ﺑﯩﻜﯩﺘﯩﻠﮕﻪﻥ ﻫﻪﻣﺪﻩ ﺋﯘﭼﯩﺴﯩﻐﺎ ﺳﯧﺮﯨﻖ ﺯﻩﻱ ﺗﯘﺗﯘﻟﻐﺎﻥ ﯞﻩ ﻗﺎﺭﺍ ﺋﯩﺰﻣﻪ ﺗﯘﮔﯘﻟﮕﻪﻥ ﻗﯘﻳﺎﺯﻯ ﻛﯩﻴﮕﯘﺯﯗﻟﻪﺗﺘﻰ، ﻗﺎﺭﺍ ﻟﻪﻣﺒﯘﻗﺘﯩﻦ ﺋﯘﭼﯩﻐﺎ ﺟﯘﻻ ﺋﯚﺭﯗﭖ ﺋﯘﻻﻧﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﻳﺎﻟﻐﺎﻥ ﺋﯚﺭﯗﻣﻪ ﭼﺎﭺ ﻗﯘﻳﺮﯗﻗﯩﻐﯩﭽﻪ ﺗﯩﮕﯩﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ ﺷﻮﺗﺎﯓ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﺋﻮﻗﯘﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﻣﯩﻠﻠﯩﻲ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻣﺎﻧﺠﯘﭼﻪ ﺋﻮﺑﺮﺍﺯﻯ ﺋﯩﺪﻯ. ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺋﯘﭼﯘﻥ ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﻯ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﺯﯗﻟﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﺩﻩﯞﺭ ﻫﯩﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ.
ﺩﯨﻤﻪﻙ، ﻣﯘﺷﯘ ﺯﯗﻟﻤﻪﺗﻠﯩﻚ ﯞﻩ "ﭼﯩﺮﺍﻏﺴﯩﺰ ﺟﺎﻫﺎﻟﻪﺕ ﺋﻪﺳﯩﺮﻯ" ﺩﻩ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﻛﻼﺳﺴﯩﻚ ﻣﺎﺋﺎﺭﯨﭙﻰ ﺗﯘﻧﺠﯘﻗﺘﯘﺭﯗﻟﯘﭖ، ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻧﯘﺭﻟﯘﻕ ﺷﺎﻣﻠﯩﺮﻯ ﺋﯚﭼﯘﺭﯗﭖ ﺗﺎﺷﻼﻧﻐﯩﻨﻰ ﺋﯘﭼﯘﻥ ﺋﯘﻳﻐﯘﺭ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﯩﺪﻩ ﻣﯩﺴﻠﻰ ﻛﯚﺭﯗﻟﻤﯩﮕﻪﻥ ﻧﺎﺩﺍﻧﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﻗﯘﻟﻠﯘﻕ ﻫﯚﻛﯘﻡ ﺳﯘﺭﺩﻯ. ﺳﻮﭘﯩﺰﻡ ﻧﺎﺩﺍﻧﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻨﯩﯔ ﻗﻮﺭﺍﻟﻰ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻫﯚﻛﯘﻣﺮﺍﻧﻠﯩﺮﻯ ﻗﯘﻟﻼﺷﺘﯘﺭﯗﺷﻨﯩﯔ ﺋﺎﻣﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﺪﻯ.
ﺋﯩﺰﺍﻫﺎﺗﻼﺭ:
(1) "ﻧﺎﺳﺎﺭﺍ ﭘﻪﺭﻩﯕﻠﯩﺮﻯ" - ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎ ﻣﻪﻣﻠﯩﻜﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻛﯚﺯﺩﻩ ﺗﯘﺗﯩﺪﯗ.
ﺩﺍﯞﺍﻣﻰ ﺑﺎﺭ
ئوكيان تورىدىكى بارلىق ئەسەرلەرنىڭ نەشىر ھوقۇقى ئوكيان تورىغا مەنسۈپ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ ئىشلىتىشكە، قانۇنسىز نەشىر قىلىشقا، ھەرقانداق مېدىيا ۋاستىلىرىدا ئېلان قىلىشقا بولمايدۇ. خىلاپلىق قىلغانلارنىڭ قانۇنى جاۋابكارلىقى سۈرۈشتە قىلىنىدۇ. قالايمىقان كۆچۈرۈپ تارقاتقان تور بىكەتلەر ئاشكارە ئېلان قىلىنىدۇ.