مۇھەممەتئىلى زۇنۇن تەشنائى بىلەن سۆھبەت -2

قەلەم سەۋدالىقىدىكى « ساراڭلىقلار»

ئارامغا چىققۇچە تۆت شېئىرلار توپلىمى ، ئىككى ھېكايە ـ پوۋېستلار توپلىمى ، ئۈچ سەھنە  ئەسەرلىرى  توپلىمى  قاتارلىق  توققۇز  توپلام چىقىرىپ ، ئوندىن ئارتۇق  تېلېۋىزىيە  سەنئەت  تىياتىرى ، تېلېۋىزىيە سەنئەت فىلىملىرى ، نەچچە يۈزلىگەن  ناخشا ـ لەپەرلەر  يازغان  تەشنائى ئەپەندى ئارامغا چىقىپ ، يەنە بىر  چوڭ  ئەدىبىي  ئەسلىمە ، ئۈچ تېلېۋىزىيە تىياتىرى ، ئۈچ ئوپېرا، نۇرغۇنلىغان سەنئەت فىلىملىرى ۋە كۈي نەزمىلىرى ئىجاد قىلىپتۇ .

– تەشنائى  ئەپەندى ، ـ دېدىم مەن ھەيرانلىقتا شائىرغا تىكىلىپ ، ـ  شۇنچە كۆپ ئەسەر  ئىجاد قىلىپسىز . سىز قايسى ۋاقىتتا ، قانداق  ئىلھام بىلەن يازىدىغانسىز ؟

– مەن  چىن  ئېتقاد ، جان ـ دىلىم بىلەن ، ئوتتەك  قىزغىن مۇھەببىتىم بىلەن يازىمەن . كۆپۈنچە  كېچىسى  يېزىپ ، كۈندۈزى ئارام ئالىمەن . ئەسەر قەھرىمانلىرىم ياشاۋاتقان  مۇھىتقا سىڭىپ كېتىمەن . ئۇلار  بىلەن تەڭ  كۈلىمەن ،  تەڭ  قايغۇرىمەن ،  تەڭ  يىغلايمەن . بىر  ئەسەرگە تۇتۇش قىلسام ، ئۇنى ئۇيقۇ ـ ئارامسىز  يېزىپ  تۈگىتىمەن . كۆڭلۈمگە يارىغىدەكلا بولسا ، جىمى ھارغىنلىقىم نە ـ نەلەرگە  توزۇپ ، ھوزۇرلىنىپ كېتىمەن .

مەن ئاچقۇچلىق پەيىتلەردە بىر مىنۇتتىن بىر سائەتكىچە  ئۇخلىۋالالىساملا  كۇپايە . يېزىۋاتقان مەزگىللىرىمدە تېچلىقنى ، تەنھالىقنى ئارزۇ قىلىمەن ، مېھمان خالىمايمەن  . بولۇپمۇ قۇرۇق گەپ سېتىپ ئولتۇرىدىغان ئەزمە مېھمان ، قونىدىغان مېھمان كېلىپ قالمىسىدى ، دەپ تىلەيمەن .

– تەشنائى ئەپەندى ، سىز ئەدىبىي تەنقىدلەرگە قانداق قارايسىز ؟

–غىلاجىدىن ئەپەندى ،مەن  ھەقلىق  تەنقىد ـ مەسلىھەتلەردىن  خۇش بولىمەن ، ئۇنى شەرتسىز قوبۇل قىلمەن . ئىلگىرى « قەشقەر ئەدەبىياتى » دا تۇيۇق قائىدىلىرى ھەققىدە بىر ماقالە بېسىلغاندا ، مەن بەكلا خۇش بولغانىدىم . ماقالە  روھى  بويىچە  تەكشۈرۈپ ، ئۆزۈم يازغان يۈزدەك تۇيۇقنى سەپتىن چىقىرىۋەتكەنىدىم . لېكىن ، كۆرەلمەسلىك  ياكى نادانلىق بىلەن يېزىلغان " تەنقىد " لەرنى  چىۋىقىمغىمۇ  ئالمايمەن ، رەددىيە  يازىمەن دەپ  ۋاقىتىمنى زايە قىلىپمۇ  يۈرمەيمەن .

– دراماتۇرگ  ئەپەندى ، سىزنىڭ  نەسرىي ئەسەرلىرىڭىزدە  نەزمىنىڭ  ئالاھىدىلىكلىرى  بارمۇ ؟

– بار . موللاقچىسى  يوق  كەپتەر  توپى ماڭا  ئانچە  جەلب قىلارلىق كۆرۈنمەيدۇ . نەسرىي ئەسەرلىرىمنى كەپتەر توپىغا ئوخشاتسام ، ئۇنىڭغا كىرگۈزۈلگەن ياخشى نەزمىلەرنى موللاقچى كەپتەرگە  ئوخشاتقۇم  كېلىدۇ . شۇڭا نەسرىي ئەسەرلىرىمنىڭ كۆپچىلىكىگە ، بولۇپمۇ دراما ئەسەرلىرىمنىڭ  ھەممىسىگە  نەزمە  قاتىمەن .

– سىزنىڭ ئۆزىڭىز ياخشى كۆرىدىغان ئەسەرلىرىڭىز قايسى ؟

– مەن ئەسەرلىرىمنىڭ ھەممىسىنى ياخشى كۆرىمەن . بولۇپمۇ 1980 ـ يىللاردىن بۇيان يازغان ئەسەرلىرىم بىلەن پەخىرلىنىمەن . مېنىڭ ئەسەرلىرىم ـ تەشنائى دەرىخىنىڭ  مىۋىلىرى . ئۇنىڭ ئاپتاپتا  تاۋلىنىپ پىشقانلىرىمۇ ، سايىدا چالا  قىزارغانلىرىمۇ بار . مېنىڭچە ، ھېچقانداق ئاتا ـ ئانا ئەيىپناق تۇغۇلۇپ قالغان  پەرزەنىتلىرىنى  تاشلىۋەتمەيدۇ . مەن  ئەسەرلىرىمنىڭ ئەيىبناق تۇغۇلۇپ قالغانلىرىنى بار  ئىمكانىيەت  بىلەن  داۋالايمەن . ھېچقانداق ئۈمىد بولمىغاندا  چىرايلىقچە  ئۇزىتىپ قويىمەن . بەزى ئەسەرلىرىم يېزىلغاندىن كېيىنلا ئېلان قىلىنىپ كېتىدۇ ، بەزىلىرى توڭلىتىلغان تىرىك مىيىتتەك نەچچە يىللار ، ھەتتا  نەچچە  ئون  يىللار  مىدىرلىماي ياتىدۇ . لېكىن ئۇلار يەنىلا تەشنائى ئەسەرلىرى .

– تەشنائى  ئەپەندى ،  شائىرنىڭ  ئىجادىيىتىدە  رەپىقسى  قانداق رول ئوينايدۇ ؟

– شائىرلار ـ تاغلىق  رايوننىڭ ھاۋا  رايىدەك  ئۆزگۈرۈشچان  خاراكتېرگە ئىگە غەلىتە مىجەزلىك  كىشىلەر . ئۇلارنىڭ  رەپىقىلىرى  گۈزەل ، نازاكەتلىك  بولۇپلا  قالماستىن ، ئېغىر ـ  بېسىق ،  چىدام ـ بەرداشلىق ، كەڭ كۆڭۈل بولۇشى كېرەك . شائىرنىڭ ھاياجانلىق پەيىتلرىدىكى ھەررەڭ ـ سەررەڭ سۆز ـ ھەرىكەتلىرىنى سەۋىرچانلىق بىلەن سىڭدۈرۈپ كېتەلىشى ، بېشىغا كەلگەن قىسمەتلىرنى تەڭ كۆتۈرۈشكە جۈرئەت قىلالىشى لازىم .

مەن ئەينى چاغدا « تارىم » ، « شىنجاڭ گېزىتى » سەھىپىلىرىدىن تاڭنۇرى ئىسىملىك بىر قىزنىڭ  شېئىرلىرىنى  ئوقۇپ ،  شېئىرىدىن  كۆرە ئىسىمىغا  بەكرەك  قىزىققانىدىم . بىر كۆرۈشۈش  ئىشتىياقىدا يۈرگەن چاغلىرىمدا ، ئۇ قىز بالىمۇ  مېنىڭ بەزى  شېئىر ـ غەزەللىرىمنى  يادلاپ ، مېنى بىركۆرۈش ئىشتىياقىدا يۈرگەن ئىكەن ...

تاڭنۇرى ئىككىمىز توي قىلىپ بىر ئايدىن  كېيىنلا  ئاپەتلىك  يىللار باشلىنىپ كەتتى . ھەممە  كەلگۈلۈكنى  بىللە  تارتتۇق ، بىللە سۈرگۈن قىلىندۇق ، بىللە ئەركىنلىككە چىقتۇق ، بىللە ھۆرمەت ـ مۇھەببەتكە ئېرىشتۇق . مانا 42 يىلمۇ ئۆتۈپ كېتىپتۇ . بىزنىڭ  مۇھەببەتلىك  ئائىلىمىزنىڭ تەۋرىمەي تۇرۇشىدا تاڭنۇرى چىدام ـ بەرداشلىقىنىڭ  رولى چوڭ .  مەن  بىر قېتىم  بالنېسىتتا ياتقان چېغىمدا تاڭنۇرىغا ئاتاپ « رازى بول » دېگەن تېمىدا بىر مۇۋەششەھ  يازغانىدىم  . شۇنىڭدىن بىرقانچە مىسرا كەلتۈرەي ؛

تەلىيىم ، تەقدىردىشىم ، يىگانە  يارىم ، رازى  بول ،

شادلىقىم ـ قايغۇم ، ئايازىم ، ياز ـ باھارىم، رازى بول .

ئۇنتۇلۇر قانداقمۇ ئۇ سەھرا ـ قىيامەت كۈنلىرى

ئوت ماڭا بەخش ئەيلىگەن ئاتەش نىگارىم ، رازى بول .

مەن قەلەم سەۋدالىقىدا يۈرگەن « ساراڭ » بولۇش سۈپىتىم بىلەن ، ئاياللىق قەلئەسىنى ساداقەتمەنلىك  بىلەن ساقلىغان  ھەر  قانداق  ئايالنى قەدىرلەشكە ئەرزىيدۇ دەپ قارايمەن !

ھەممىدىن ئاۋۋال ئىنسان بول

تەشنائى ئەپەندى سۆھبەت  جەريانىدا  ئۆزىنىڭ  ئۆتمۈش ـ كەچمىشلىرىنى سۆزلەپ كېلىپ ، ئۆكۈنۈش ، پۇشايمانلىرىنى  ۋە  بەخىتلىك مىنۇتلىرىنى ئەسلەپ ئۆتتى ، تەلەپ ـ تەۋسىيەلىرىنىمۇ  بايان قىلدى .

– شائىر  ئەپەندى ،  ئۆمرىڭىزدە  ئۆكۈنگەن ، ئەپسۇسلانغان ئىشلار بولغانمۇ؟

–غىلاجىدىن ئەپەندى ، ھەركىشىنىڭ ئۆزىگە يارىشا ئۆكۈنۈش ، پۇشايمانلىرى بولىدىكەن ، ـ دېدى شائىر  ئولۇغ ـ كىچىك  تىنىپ ، ـ  ئاشۇ ئاپەتلىك يىللاردا ، شەخسىي تىجارەتكە يول  قويۇلمايدىغان  چاغلاردا ، بىر كۈنى تاسادىپەن قەشقەر «خەلق باغچىسى » ئالمىزارىدىن كىچىكىرەك بىر سومكا ئالما سېتىۋىلىش بەختىگە  ئېرىشىپ، بۇنىڭ  بىلەن  چوڭ  ئۆيۈمدىن ھال سورىماقچى ، يېڭىشەردە  قالغان تۇنجى ئوغلۇمنى  خۇش  قىلماقچى بولدۇم  .

چوڭ  ئۆيگە  كېلىپ ، ئاغزىنى  ئېچىپ ، سومكامنى  ئاتا ـ ئانا ، قېرىنداشلىرىمنىڭ ئالدىغا قويدۇم .  قائىدە بويىچە، دادامنىڭ ئالدى بىلەن باشلاپ بېرىشى شەرت ئىدى ، ھېلىمۇ  شۇنداق بولدى. دادامنىڭ ئەڭ چېرايلىق بىر قىزىل ئالمىنى تاللاپ ئېلىشى بىلەن تەڭ  مەندە  ھەيرانلىق، ئەندىكىش ھالىتى يۈز بېرىپ :

 – بالامغا بېرەي دېسەم ... ـ دەپ ساپتىمەن .

– ھە ،  شۇنداقمۇ ؟ ـ  دېدى يېيىشكە تەمشىلىپ تۇرغان دادام ، ـ مەن كۆيەرمەن بالامغا ، بالام  كۆيەر  بالىسىغا ... ئال ، بالام ، ئال . ئال ، بالاڭغا بەر ، بالام . بالاڭغا بەر ، – دېدى–دە ،–ئالمىنى قەيەردىن قانداق ئالغان بولسا ، شۇ يەرگە  شۇنداق  سېلىپ  قويۇپ ، ئاستاغىنا قوزغالدى . مانا ، توپتوغرا 35 يىل ئۆتۈپتۇ . ھازىرغىچە قەيەردە شۇنداق ئالما كۆرسەم ، شۇ ۋەقە كۆز  ئالدىمغا كېلىدۇ ، شۇ سۆز  تەكرارلىنىدۇ . خىجىل بولىمەن ، ئەپسۇسلىنىمەن .

– بەخىتلىك مىنۇتلىرىڭىزمۇ بولغاندۇ ؟

– بولغان ،  ئەڭ  بەخىتلىك  مىنۇتلىرىم بولغان ، ـ دېدى شائىر خۇش چىراي بىلەن ، ـ بىرىنچىسى ، توي كېچىسى .

ئىككى يۈرەك تەڭ ئېرىدى شام بولۇپ ،

ئىككى بەدەن بولدى گويا بىر ۋۇجۇد .

ئۇنتۇلسۇنمۇ ، جان ئامرىقىم ، ئېيىتقىنا ،

شۇ بەختىيار شېرىن كېچە ، شۇ مىنۇت ؟

ئىككىنچىسى ،  مېنىڭ  ئەدەبىي  ئىجادىيەت يىغىنىم ئۆتكۈزۈلگەن سائەت ـ مىنۇتلار .

ئەزىز خەلقىم نىسىپ ئەيلەپ ماڭا شاھانە تون ، زەر تاج ،

كۆتۈردى ئالقىنىدا ، نە دېگەيمەن بۇ ئۇلۇغ ئىشقا ؟

ھاياجان تەپتىدىن تەرلەپ ـ پىشىپ ئېيىتقاندۇرمەن مىڭ رەت ؛

ئەجەپ سوزماپتىكەنمەن  قول ، تىلىمنى غەيرى قىلمىشقا !

– تەشنائى  ئەپەندى ، سىزنىڭ  كۆڭلىڭىزنى  ئاۋۇندۇرىدىغان ئەرمىكىڭىز نېمە ؟

– كەپتەر . مەن  كەپتەرگە ، دەمدارغا  ئامراق . يېڭىشەر ناھىيىسىدە ئىشلەپ يۈرگەن ۋاقىتىمدا بىر جۇپ خوتەن دەمدارى باققان ئىدىم . ئاۋازى تولىمۇ ساز ئىدى . بىرى ئۆلۈپ قالغاندا  ئىنتايىن قايغۇرۇپ :

ئاھ ، دەمدارىم ، دەمدارىم ، مۇڭلۇق  ناۋا  دىلدارىم .

خورازنىمۇ  ئويغۇتار مېنىڭ  سۈبھى  خۇمارىم .

دەپ  مەرسىيەمۇ  يازغانىدىم . مەن كەپتەرلەرنىڭ ئۈنلىشىگە ئامراقمەن ، موللاقچى كەپتەرلەرنىڭ كارامىتىگىمۇ  زوق ـ ھەۋەس  بىلەن قاراپ ، كۆز ئۈزەلمەي قالىمەن . لاچىنلار  كۆپىنچە ھاللاردا موللاقچى كەپتەرنى سوقۇپ كېتىدۇ . مەن ئۇستا موللاقچىلىرىمنى لاچىن سوقۇپ كەتكەندە:

كەپتەر دېگەن  بۇلۇتتەك  قاپلاپ تۇرسا  پەلەكنى ،

سەن نىمىشقا سوقمايسەن  موللاقچىدىن  بۆلەكنى ؟  

دەپ  يېزىپ ،  ئىچ ئاغرىقىمغا  ئاز ـ تولا  تەسەللى  بەرگەنىدىم .

– رەھمەت  تەشنائى ئەپەندى ، ـ  دېدىم مەن ئورنىمدىن قوزغىلىپ ، ـ ئاخىرىدا  ياش  ئوقۇرمەن ـ تاماشىبىنلارغا  قانداق تەلەپ ـ تەۋسىيەلىرىڭىز بار؟

– مېنىڭ تەۋسىيەم شۇكى :

شىجائەت  بەلبىغىنى باغلا ، ئۈگەن ، ئىزدەن ، بىلىمدان بول ،

كۆزى كۆرمەسكە نۇرلۇق كۆز ، زەئىپ ـ نىمجانغا دەرمان بول .

ۋە يا  ئالقانىدا  تاغدەك  زەر ـ گۆھەر ئويناتقىدەك  باي  بول ،

نە بولساڭ  ھەممىدىن ئاۋۋال  ئادەم  ئەۋلادى ـ ئىنسان  بول!

 

 مۇھەممەتئىلى زۇنۇن تەشنائى بىلەن بولغان سۆھبەتتىن .

سۆھبەت ئۇيۇشتۇرغۇچى ۋە خاتىرلىگۈچى: غىلاجىدىن ئوسمان(ئىدىل)

مەنبە: يازغۇچىلار تورى