مۇھەممەتئىلى زۇنۇن تەشنائى بىلەن سۆھبەت

قوشاقچى بالا ، دۇئاگوي ئانا

دۆلەتلىك 1 ـ دەرىجىلىك  دراماتۇرگ ، ئاتاقلىق شائىر مۇھەممەتئىلى زۇنۇن ئەپەندى  بىر قېتىملىق قاتتىق ئاغرىق تۈپەيلى ئاۋازى پەسىيىپ ، جاراڭلىق ھالىتىىنى يوقىتىپ قويغان بولسىمۇ ، سۆزى راۋان ھەم مەنتىقىلىق ئىدى . ئۇنىڭ  سۆزلىرىنىڭ  يېرىمىنىلا ئاڭلاپ ئولتۇرساممۇ ، تەكرار سوئال قويۇۋىرىشنى بىئەپ كۆرۈپ ، دىققىتىمنى يىغىپ ، زەن قويۇپ تېڭشاشقا  تىرىشاتتىم .

–مۇھەممەتئىلى ئەپەندى ، ـ دېدىم سۆھبەتنى باشلىغاچ ، ـ سىزنى شائىر دەپ ئاتايمۇ ، دراماتۇرگ دەپ ئاتايمۇ؟

– ئۇنۋاننى دراماتۇرگىيەدىن ئالغان بولساممۇ ، شائىرلىق تارىخىم ئۇزۇن ، ـ دېدى مۇھەممەتئىلى ئەپەندى يەڭگىلگىنە كۈلۈپ ، ـ كىچىكىمدىلا قەشقەردە نەشر قىلىنغان «شىرىن» ناملىق شېئىرلار توپلىمىدىن شېئىر يادلاپ، قوشاق قېتىشقا باشلىغانىدىم. كېيىنچە  دراما بىلەن  شۇغۇللاندىم  . شۇڭا ، ئاۋۋالقىسى بىلەن ئاتىغىنىڭىز تۈزۈكىرەك.  

– خوش  ئەمىسە ، شائىر ئەپەندى ، شائىرلىقىڭىز  قانچە يېشىڭىزدا باشلاندى ؟

– مەن توققۇز ـ ئون يېشىمدا تۇنجى قېتىم قوشاق توقۇدۇم . 1940 ـ يىللارنىڭ ئاخىرلىرى بولسا كېرەك . بىر كۈنى ، مەكتەپتىن قايتىپ كەلسەم ، بىزنىڭ ئامباردا ئولتۇرىدىغان ئىمىناخۇن دېگەن قوشنىمىزنىڭ خوتۇنى ئانامغا تاياقتىن كۆكەرگەن جايلىرىنى كۆرسىتىپ يىغلاۋىتىپتۇ. بۇنى كۆرۈپ ، ئىشچان ، ياۋاش تۇخان ئانىمىزغا بەكمۇ ئىچىم ئاغرىدى . ئۇنى شۇ ھالغا كەلتۈرگەن ئىمىناخۇن ئاكىغا قەھرى ـ غەزەپلىرىم قايناپ تاشتى ، قوشاق توقۇدۇم . كەچقۇرۇن  ئۇلارنىڭ ئالدىغا بىر تۇخۇم كۆتىرىپ كىرىپ ، يازغان قوشىقىمنى ئۈنلۈك دېكلاماتسىيە قىلدىم ؛  

ھەي ، ئىمىن قوتا ، قىلغىنىڭ خاتا ،

بۇ تۇخۇمنى ئال ، دەم تارتمىسۇن گال .

ۋاقتى ـ ۋاقتىدا ، تېڭىپ شاقىدا !..

مۇشلىساڭ ، تەپسەڭ ، تاك ئېتىپ چەكسەڭ ،

دادامغا دەيمەن ، ئۆيدىن ھەيدەيمەن !

شۇ چاغدا رەھمەتلىك تۇخان ئانىمىز ھەيرانلىق ئىچىدە ؛ « ۋاي ، شائىر خوجام ، شائىرلىق مۇقامىغا يىتەرلا ، خوجام ! » دەپ  دۇئا قىلىپ كەتكەنىدى .

تۇخان ئانىمىز توخۇيلىرىغا تۇخۇم باسۇرغاندا ماڭا ئاتاپ ھېلىقى تۇخۇمنى سېلىپ قويۇپتىكەن ، ئۇنىڭدىن چىققان چۈجە غوراز پۈتۈن مەھەللىمىزگە داڭلىق نوچى خورازغا ئايلىنىپ كەتكەنىدى . خورازبازلار دەرۋازىمىز ئالدىغا قۇيرۇقى لىغىرلاپ تۇرىدىغان قوينى يېتىلەپ كېلىپ ، ئاشۇ غوراز بىلەن باشمۇ ـ باش تېگىشىشنى تەلەپ قىلغانىدى .

– شائىر ئەپەندى ، كىچىكىڭىزدە قوشاقچى بالا بوپتىكەنسىز . سىزگە ئاتاپ باسۇرغان  تۇخۇمدىنمۇ  نوچى  خوراز  چىقىىپتىكەن . دېمەك ، قوشاقچىلىقتىن شائىرلىققا  تېزلا ئۆسكەن ئوخشىمامسىىز؟

– راس دەيسىز. ئۇزۇن ئۆتمەيلا قوشاقچىلىقتىن شائىرلىققا قەدەم قويۇپ ، باشلانغۇچ ـ ئوتتۇرا  مەكتەپتىكى  چېغىمدىلا  «جەنۇبى تىيانشان گېزىتى » (ھازىرقى «قەشقەر گېزىتى» ) دە كەينى ـ كەينىدىن بىر خەۋەر ، ئىككى ماقالە ، ئىككى شېئىرىمنى ئېلان  قىلغانىدىم .

ئەركىلەتمە ئىسىم ، خىسلەتلىك جىسىم

ئاز سۆزلىسىمۇ ، يۇمور  قېتىپ  ساز سۆزلەيدىغان دراماتۇرگ ئەپەندى بىر ۋەقەلىكنى ھېكايە قىلغاندا ھامان دىئالوگلار بىلەن داۋاملاشتۇراتتى . تەپەككۈر تىزىقىدىن ، سۇژېت سىزىقىدىن  چىقىپ  كەتمەيىتتى . سۆز تېمىسى بالىلىق چاغلىرىغا  يۆتكەلگەندە ، مەن ئۇنىڭ  ئەينى  ۋاقىتتىكى ئەركىلەتمە ئىسىمى بىلەن ھازىرقى  قوللىنىۋاتقان  ئەدەبىي  تەخەللۇسى ھەققىدە گەپ ئاچتىم .

– شائىر ئەپەندى ، ياش ۋاقتىڭىزدىكى ئەركىلەتمە ئىسىمىڭىز بىلەن ياشانغان چېغىڭىزدىكى ئەدەبىي تەخەللۇسىڭىز ھەققىدە بىرەر نەرسە دەپ بەرگۈڭىز يوقمۇ ؟

– ئەلۋەتتە ، دەپ بەرگۇم بار . بالىلىق چېغىمدىكى ئەركىلەتمە ئىسىمىم ـ « قازى » . ھازىرمۇ قىرىنداشلىرىم « قازى ئاكا» ، جىيەنلىرىم« قازى دادا » دېيىشىدۇ . شەرىئەت  مەھكىمە  ھۆكۈمدارىنىڭ ئەمەل ئۇنۋانىنى بىلدۈرىدىغان بۇ سۆزنىڭ قانداقلارچە ماڭا قويۇلۇپ قالغىنىنى سورىغىنىمدا ، رەھمەتلىك  ئانام ؛ « سەن  تولىمۇ  خىسلەتلىك توغۇلغانىدىڭ . ئۆزۈڭ  سېمىز ، يۈزۈڭ  ئاپئاق ، كۆزۈڭ نۇرلۇق ئىدى  ... ئولىما  تاغىلىرىڭ  سېنى كۆرۈپلا ؛ ۋاھ ، بۇ بالىنىڭ كۆزى نىمانچە نۇرلۇق ، ئالىم بولىدۇ بۇ بالا ، قازى بولىدۇ ، دېېىشكەن . بۇ ئات شۇنىڭدىن قالغان » دېگەنىدى .

– شائىر ئەپەندى ، سىز ئۆلىمالار تىلەك قىلغان كونا دەۋر مەھكىمىسىنىڭ قازىسى بولمىسىڭىزمۇ ، يېڭى دەۋر دراما تىياتىرىنىڭ تاجىسى بولۇپسىز ، ـ دېدىم ھەزىلكەشلىكىم تۇتۇپ كېتىپ ، ـ خەلقىڭىزگە چوڭ خىزمەت كۆرسىتىپ ، « ئاپئاق يۈز »ىڭىزگە داغ چۈشۈرمەپسىز . ئەمدى ، « نۇرلۇق كۆز » ىڭىز توغرىلىق نىمە دەيسىز ؟

– بۇنىڭغىمۇ  دەيدىغان  گەپ  بار ، ـ دەپ ، ئەدىب ماڭا قاراپ كۈلۈپ قويدى ، ـ مۇشۇ كەمگىچە ئاجىزلىمىغان ، كۆزەينەك  تاقاپ  باقمىغان كۆزۈمگە قاراپ ، دورا  شىشىلىرىدىكى  ئۇششاق خەتلەرنى غۇۋا يورۇقتا ئېنىق ئوقۇپ بېرىپ ، دوست ـ بۇرادەرلىرىمنى  ھەيران  قالدۇرىدىغان كۆزۈمگە قاراپ ھەمدە ھازىرغىچە  داۋاملىشىپ  كېلىۋاتقان  قەلەم سەۋدالىقىمغا قاراپ ، ئۆلىما تاغىلىرىمنىڭ تەقدىرىم ھەققىدىكى قىياسلىرىغا ، رەھمەتلىك تۇخان ئانىمىزنىڭ تىلاۋەتلىرىگە قايىل بولغۇم كېلىدۇ . توغما تالانت ئۆندۈرمىلىرى بىلەن توغۇلغانمىدىمكىن ـ تاڭ ، دېگۈم كېلىدۇ .

– شائىر ئەپەندى ،  ئەركىلەتمە  ئىسىمىڭىز ، خىسلەتلىك  جىسىمىڭىز ھەققىدە تولۇق چۈشەنچە بەردىڭىز . ئەمدى ئەدەبىي تەخەللۇسىڭىز ـ « تەشنائى» غا ئاز ھايال قىلىپ ئۆتسىڭىز، قانداق ؟

– ئوبدان . مەن  ئەدىب بولۇش سۈپىتىم بىلەن ئەدەبىياتنىڭ ھەر خىل ژانىرىنى مالتىلاپ ، خېلى جىق ئەسەر ئىجاد  قىلدىم . شۇغىنىسى  مۇشۇ ياشقا كەلگۈچە تەشنالىقىم  قانمىدى ، ئىنتىزارلىقىم بېسىلمىدى . شۇڭلاشقا ، ئۇزاقتىن بۇيان نەزمىلىرىمگە  قېتىپ  كېلىۋاتقان ، ئەمما  ئاشكارە  ئېلان قىلمىغان بۇ تەخەللۇسنى ياشانغان چېغىمدا  ياخشى  تىلەكلىرىم  بىلەن  قوللىنىشقا باشلىدىم .

– تەشنائى ئەپەندى ،ئوبدان قىپسىز . « تەر بىلەن كەلگەن تەشنالىققا داۋا » دەپتىكەن ، سىزنىڭ تەر بىلەن كەلگەن ئەجرىڭىزنىڭ تەشنالىقىڭىزنى قاندۇرىشىغا ئىشىنىمەن !