مەن ئۆز مەۋجۇتلۇقۇمنى پەقەت خاتىرە يېزىۋاتقاندىلا ھېس قىلىمەن ، ئۆزۈمنى تىڭلايمەن . قەلىمىمنىڭ توختاپ قېلىشى - روھىمنىڭ پۈچەكلىشىپ ، يوقىلىشقا قاراپ يۈزلەنگەنلىكىدىن دېرەك بېرىدۇ . قەلەم بىلەن سىردىشىش - مېنىڭ ۋىجدانىمنى، غۇرۇرۇمنى ، ئاياللارغا ، ئانىلارغا خاس قەلبىمنى تاۋلايدىغانلىقىنى سەن مەڭگۈ چۈشىنەلمەيسەن . مەن بۇنى قەلەم ئارقىلىق خاتىرىگىلا يازالايمەن .
   شۇنى بىلگىنكى ، مەن ئانامنىڭ قورسىقىدىن يەرگە چۈشۈپلا ساڭا تەئەللۇق بولۇپ تۇغۇلمىغان . مەن سەن بىلەن تونۇشۇپ بولغۇچە بولغان ھايات مۇساپەمنىڭ ئۈچدىن بىرىنى ئۆزۈمگە خاس روھىي بايقاشلىرىم ، كۆزىتىشلىرىم ، نۇرغۇنلىغان روھىي ماجىرالىرىم بىلەن ئۆتكۈزۈپ ، ھايات ، ياشاش ، تۇرمۇش ، قىز-ئاياللار قەلبى ، ياشاۋاتقان ئىجتىمائىي رېئاللىق ۋە ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى ئاياللار ۋە غايىلىك قىزلارنىڭ دۇچ كېلىشلىرى ئوتتۇرىسىدىكى زىددىيەتتە مۇئەييەن تونۇش ۋە چۈشەنچىگە ئىگە بولغان . شۇنى ئۇنتۇمىغىنكى ، بۇ ۋاقىتلاردا سەن مەۋجۇت ئەمەس ئىدىڭ! ئۇلار مېنىڭ مۇستەقىل روھىي خەزىنەمگە تەئەللۇق . ئەلۋەتتە ئۇلارنىڭ ھەممىسى مەن بېشىمدىن كەچۈرگەن سەرگۈزەشتە ئەمەسلىكىنى بىلىشىڭ كېرەك!

   مەن كەم دېگەندە مۇشۇ 30 ياشقىچە ئۆز تۇرمۇشۇمنى ، ئۆزۈمگە خاس روھىي دۇنيايىمنى ئۆزۈم باشقۇرۇپ ، توي قىلماسلىقىم كېرەكتەك ئويلاپ قالىمەن . چۈنكى روھىي ھاسىلاتلىرىمنى ئىپادىلىمەي ، يەنە نۇرغۇن غۇۋا چۈشەنچىلىرىمنى ئايدىڭلاشتۇرماي تۇرۇپ ، ئۇ تىنىمسىز قاينامنىڭ روھىي ۋە جىسمانىيىتىمنى تالان-تاراج قىلىشقا ، مېنى ھەدېسىلا يۇتۇۋېلىشقا تىرىشىپ ، مېنى نورمالسىز ، تەڭپۇڭسىز ھالەتكە كەلتۈرۈپ قويۇشىغا يول قويماسلىقىم ، ئۆزۈمنى پەرۋىش قىلىشقا ئەھمىيەت بېرىشىم ، ئۆزۈمنى يوقىتىپ قويماسلىقىم كېرەك ئىدى . تولىمۇ ئەپسۇس ، كىشىلەرنىڭ كۆزىگە سىغىشىم ، ئۇلارنىڭ يەكلىشىگە ، جەمئىيەتنىڭ ، ئىجتىمائىي قاينامنىڭ چەكلىشىگە ئۇچرىماسلىق ئۈچۈن ئالدى بىلەن شەخسىي تۇرمۇشۇمنى ئورۇنلاشتۇرۇشقا توغرا كەلدى.
ئىجتىمائىيلىشىپ كەتكەن كىشىلەر ئارىسىدىن  مەن كۆزگە ئىلىدىغان بىرسىنى تېپىشىم ۋە ئۇنىڭ چۈشىنىشىگە ئېرىشىپ ، ئازراق بولسىمۇ روھىي بېسىمىمنى يېنىكلىتىپ نورمال ئادەم سىياقىدا ياشىشىم كېرەك ئىدى.

   سەن دەسلەپ بۇلغانمىغان روھىڭ بىلەن تۇرمۇشۇمغا بۆسۈپ كىردىڭ . ئۇزاققا بارماي رېئاللىق سىغدۇرالمىغۇدەك دەرىجىدىكى ئاتالمىش غۇرۇرۇڭنىڭ شەخسىيەتچىلىكى مېنى ھەربىر ئېغىز سۆز ، ھەربىر قەدەم ، ھەربىر خىيالغا قەدەر سىقىشقا باشلىدى . مەن ئەسلىدىكى سوغۇققان ، كەڭ قورساق ۋە مەردانە مىجەزىمنى يوقىتىپ ، سېنىڭ چەكتىن ئاشقان روھىي بېسىملىرىڭدىن ئەسلى تەبىئىتىمنى يوقىتىشقا باشلىدىم . سەن كىچىك بالىدەك پەرۋىش قىلىشنى كۈتەتتىڭ . مەن سېنىڭ ئۈچۈن پايپېتەك بولۇپ يۈرۈپ ھاجەتلىرىڭدىن ئاران چىقىپ بولالايتتىم . ئۆزۈمگە خاس روھىي دۇنيايىمدا ئۆزۈمنى تىڭلاشقا ، ئۆزۈمنى ۋە ھېس قىلغانلىرىمنى ئىپادىلەشكە ۋاقىت ، پۇرسەت يوق ئىدى . نۇرغۇن تۇيغۇلار روھىمدا چۆكمە ھاسىل قىلىپ قېلىۋەردى ، قېلىۋەردى...
سەن ئۈچۈن مەيلى ھېسسىيات ، مەيلى جىسمانىي جەھەتتىن بولسۇن ، مەيلى جەمئىيەت ، ئائىلە ۋە روھىي جەھەتتىن بولسۇن ياكى ئىستىقبال جەھەتتىن بولسۇن تۆلىگەن بەدىلىم تولىمۇ كۆپ بولسىمۇ ، ئۇنىڭغا يەنىلا رازى ئىدىم . ۋىجدانىم ئالدىدا ، ئۆزۈم ياخشى كۆرگەن ئادىمىم ئۈچۈن مەيلى ئۇنىڭ بىلەن بىر ئۆمۈر بىرگە ياشاي ۋە ياكى ياشىماي ، ئۆزۈمگە يۈز كېلىپ ئازابلانماي ، ئۇنىڭ قەلبىگە ئاستا-ئاستا ئىللىقلىق ئاتا قىلىپ مىجەز-خاراكتېرىنى مۇكەممەللەشتۈرۈش ئۈچۈن تىرىشاي دەپ ئويلايتتىم . ئۆزۈمگە خاس ياشىمىغانلىقىم ، ئۆزۈمدىن قېچىپ روھىمدىن قورقۇپ ، يۈزلىنىشىمدىن قېچىپ روھىمنىڭ سايىسىگە مۈكۈۋالغانلىقىم ئۈچۈن روھىم تەرىپىدىن قاتتىق جازالاندىم . مەن ئەسلى رېئاللىقنىڭ ، ئىجتىمائىيەتنىڭ جازاسىدىن قورقۇپ ئۆزۈمگە خائىنلىق قىلغانىدىم . ئاخىر بۇ ئاسىيلىقىم مېنى ھەر ئىككىلا تەرەپتىن جازالىدى . چۈنكى مېنىڭ بارلىق ئىزدىنىشلىرىم ، روھىي پائالىيەتلىرىم رېئاللىقتىنمۇ ئايرىلىپ قالغان ، دەرىجىدىن تاشقىرى قارام ۋە ئەسەبىي غۇرۇرۇڭنىڭ تەلۋىلەرچە شەخسىيەتچىلىك بىلەن غەۋغا كۆتۈرۈشى ئۈچۈن مەڭگۈ ئۈن-تىنسىز ، ئېتىبارسىز بىچارىلەرچە قۇربان بېرىشى كېرەك ئىكەن!

سەن مېنىڭ سىقىلىپ ئاچچىق-ئاچچىق نەپەستە ئۈزۈلۈپ چىققان ، چۆكمە بولۇۋېرىپ بېسىم ھاسىلاتىدىن ئېتىلغۇدەك بولۇپ تۇرۇۋاتقان ، ئۆزىنى ئەركىن تۇتۇش ھوقۇقىدىن ، نورماللىقىدىن مەھرۇم بولۇپ ، قانات-قۇيرۇقى بۇغۇچلانغان ، پەرۋازىدىن ئايرىلىپ ئەقىل كۆزىمۇ خىرەلەشكەن ، چۈشكۈنلەشكەن روھىمنىڭ زەئىپ رىتىمى بىلەن ياشىماقچىمۇ؟ بۇنىڭدىن خۇشاللىق ، ئۆزۈڭگە ئازادىچىلىك ، مەندىن قانائەت تاپالامسەن؟!...

***
سەن تۆلىگەن بەدەللىرىمنى يوققا چىقىرىپلا قالماي غۇرۇرۇمنى ، قەلبىمنى رەھىمسىزلەرچە دەپسەندە قىلدىڭ!
مۇھەببەت ئادەمنىڭ كۆزىنى قارىغۇ قىلىپ قويىدىكەن . بۇ خىل كورلۇق توي قىلىپ بارا-بارا سۈزۈلۈشكە باشلايدىكەن . چۈنكى ئائىلىدىن ئىبارەت بۇ چېتىلىش دائىرىسى كۆپ زەنجىردە ، ھەممە نەرسە ئۆزىنىڭ چېتىلىش زۆرۈرىيىتى ئارقىلىق ، ئۆز كۈچىنى نامايان قىلىپ تاللىنىدىكەن ياكى شاللىنىدىكەن . ۋەھالەنكى ، مۇھەببەت بۇنداق چىگىش زەنجىرنى بىر نۇقتىغىلا مەركەزلەشتۈرۈۋالغان بولغاچقا ، ئۇ كۆپ نەرسىلەرنى كۆرەلمەيدۇ ۋە بايقىيالمايدۇ . ئادەمنىڭ قۇلىقى ئاڭلىماس ، كۆزى كۆرمەس بوپقالىدىغانلىقى ھەقىقەتەن راست.
مەن ئەنە شۇنداق بىر ئاجايىپ تراگېدىيىلىك جەرياننى بېشىمدىن كەچۈردۈم . مەن قانداق قىز ئىدىم؟ ھازىر قانداق بولۇپ قالدىم؟.. . بۇنىڭ ئارىسىدىكى يوقاتقانلىرىمنى ، ھاياتىمنىڭ ئاخىرىغىچە ئىزچىل تولدۇرۇپمۇ تولۇقلاپ بولالمايمەن!

ئاچچىق-ئاچچىق ئېچىنىمەن . زەئىپ تېنىم ، يوقالغان جاسارىتىم ، بۇغۇچلانغان تەپەككۇرۇم ۋە ئۆزۈمگە خاس روھىي دۇنيايىمدىكى پائالىيەتلىرىم ، چېچىلغان زېھنىم ، ئاجىزلىشىپ ۋە ئەسەبىيلىشىپ كەتكەن نېرۋىلىرىم پۈتۈنلەي ئەسلىدىكى ئۆزۈمنى يۈتتۈرۇپ قويدى . مەن خارابىيلىققا ئايلانغان ، ئېتىبارسىزلا يوقالغان قىممەتلىك يادىكارلىقلىرىم ئۈچۈن پۈتۈن يەر-جاھاننى تىترىتىپ ، دۇنياغا پاتمايۋاتقان ھەسرەتلىك چۇقانلىرىمنى ئىپادىلەشكە ئاجايىپ ئاجىزلىق قىلىۋاتىمەن!.. . شۇنچىۋالا ئېغىر يۈكنى تەنھا كۆتۈرۈپ ، مۈدۈرۈپ-دوقۇرۇپ كېلىۋاتقان ئاجىزە مەنمۇ زادى؟! مېنى تۇرمۇش ئۆز قوينىغا ئالمىدى.. . تۆلىگەن بەدەللىرىمنىڭ ۋەزنى ھېسابسىز...
پۈتۈن ۋۇجۇدىدىن ئازاب يېشى ، روھىدىن چىدىغۇسىز تەنھا ھەسرەت ، يەككە-يېگانە چۇقان كۆتۈرۈۋاتقان مەندەك بىر ئاجىزەنى  قۇرۇپ كەتكەن قاقشال مۇھىتىدا ئۆزىنى قايتىدىن قېزىشقا مەدەت بەرگەيسەن خۇدا!؟...

***
مەن ئۆزۈمدىن ، روھىمدىن قاچتىم . ئۆزۈمنى تۇرمۇشنىڭ تېنىمسىز ھەم رەھىمسىز قايناملىرىغا تاشلىدىم . ئۇنىڭ مېنى تالان-تاراج قىلىشىغا ، ئىرادەمنى ئاجىزلاشتۇرۇپ ، جاسارىتىمنى بوشاشتۇرۇشىغا ، مەغرۇرلۇقىمنى تىز پۈكتۈرۈشىگە ، غالجىر ئىتنىڭ تالان-تاراج قىلىشىغا تاشلانغان بىچارە كەبى تاشلاپ بەردىم! تۇرمۇش ئالدى بىلەن جىسمانىيىتىمنى خورىتىپ ، تۈرلۈك كېسەللەر بىلەن چىرمىدى . روھىمنى خالىغانچە تالان-تاراج قىلىپ ، ئۆزىنى ئېتىراپ قىلغۇزدى . نېرۋامنى قاتتىق ئىسكەنجىگە ئېلىپ ، مېڭەمنى ، روھىي كۈچۈمنى خوراتتى . روھىي ۋە جىسمانىي كۈچۈمنىڭ يېرىمىمۇ قالمىدى ، كۈچلۈك ۋىجدانىمغا ئېلىپ ، ھەممىگە ئالىيجانابلىق بىلەن مۇئامىلە قىلدىم . زور بەدەل تۆلەش جىددىيلىكى بىلەن ئۇھ دېگۈدەك ھالىم ، مادارىم قالمىدى . ئىرادەم ، جاسارىتىم ، جۇشقۇن شوخلۇقۇم سۇندى...
ساپاسىزلىق ، قالاقلىق ، پىتنە-پاسات ، نادانلىق ھۆكۈمرانلىق قىلىۋاتقان مۇھىتتا بەل قويۇۋەتمەي روھىي يۈكسەكلىكتە تۇرۇپ ئۆزۈمنى ئىزدىشىم ، كەسىپكە ئۆزۈمنى ئاتاپ ھەم ئىجتىمائىي قاينامغا جەڭ ئېلان قىلىپ ، غالىبلارچە ئىجتىمائىي ۋە روھىي ئۈستۈنلۈكنى تاللىشىم «ئەجنەبىلىك» ھېسابلىناتتى . ئۆزۈمگە خاس ياشىشىم زور توسالغۇغا ئۇچرايتتى . شۇڭا مەن ئەتراپىمدىكى بارلىق ئاياللارغا ئوخشاش ياشىشىم ، ئالدى بىلەن شەخسىي تۇرمۇشۇمنى تاللىشىم ، ئاخىرىدىمۇ ئۇنى تاللىشىم ، ئۈن-تىنسىز ھالدا ھەممىنى سىغدۇرۇپ ، سۈكۈت ئىچىدە ياشىشىم كېرەك ئىدى! بولمىسا كىشىلەر ، جەمئىيەت مېنى غاجاپ-تالاپ ، تالان-تاراج قىلىۋېتەتتى ، بۇ ئاتا-ئانامغىمۇ زور بېسىم . مەن شەخسىي تۇرمۇشۇمنى تاللىشىمدا غۇرۇرى كۈچلۈك ، ئەسەبىيرەك بىرسىنى تاللىشىم ، بارلىق ۋاقتىم ، زېھنىمنى ئاشۇنىڭغا قاراتقان ھەلەكچىلىك بىلەن ئۆزۈمنى ئاستا-ئاستا يوقىتىپ ، تۇرمۇشقا سىڭىشىم كېرەك ، دەپ ئويلىدىم.. . شۇنداق ، ئائىلىنىلا ئويلىشىم كېرەك...
جىسمانىي كۈچۈم يوقالدى ، روھىي كۈچۈم ئاران-ئاران ئۆزىنى ئاڭقىرالىغۇچىلىك ئەس-ھوشقا ئەسىرلىك بىلەن ئېرىشەلىدى . تۆلىگەن بەدەللىرىم چەكسىز ، يۈكۈم ئاجايىپ ئېغىر . مەن قاتتىق ھالسىراپ كەتتىم . ئۆزۈمدىكى بۇ ھارغىنلىقنىڭ ئېغىر ۋەزنىنى مۆلچەرلەشكىمۇ ئاجىزمەن.. . قاچانغىچە بىلىمنى رۇسلىيالماي ، قەددىمنى تىكلىيەلمەي يۈرۈيدىغانلىقىمنى بىلمەيمەن! جاسارىتىمنى ئەسلىدىكى بۈيۈكلۈك روھىي قاتلىمىدىكى جۇشقۇنلۇقۇمنى ، تەپەككۇرۇمنى ، نېرۋا سۈزۈكلۈكىمنى ئىزدەپ تاپالىشىم مۇمكىنمۇ؟ بىلمەيمەن . بىراق مەن ئۆزۈمنى يوقىتىپ قويۇشنى خالىمايمەن . ئەمما مەن چەكسىز ھارغىنمەن . روھىي ۋە جىسمانىي  جەھەتتىن تەسۋىرلىگۈسىز ئاجىزلاپ كەتتىم . ئەقلىي كۈچۈم ، نېرۋام ئاجىزلاپ كەتتى.. . تۇرمۇش مېنى قوينىغا ئالمىدى . ئۆكۈنىدىغىنىم - قۇربان بېرىشكە ئەرزىمەيدىغان بىر نادانلار قوۋمى ، شەخسىيەتچى ، كور ۋە نادان بىرسىگە قۇربان بەرگەندىمەنمۇ؟ دېگەندىن ئىبارەت ، خالاس.

***
پەرزەنتىمنىڭ ئىڭەلەپ يورۇق دۇنياغا كۆز ئېچىشى بىلەن تەڭ پۈتكۈل كائىناتقا ئانىلىق تەزىرىمدە كۈلۈمسىرەپ باقتىم.. . «مەن - ئانا» دەيدىغان بىر سادا بىلەن پۈتكۈل ۋۇجۇدۇمدىكى ھەممە نەرسە لەرزىگە كەلدى . سەزگۈلىرىم قايتىدىن ئويغىنىپ ، نېرۋىلىرىم سەگەكلەشتى . تەسۋىرلىگۈسىز بىر مېھىر ئېقىمى ۋۇجۇد-ۋۇجۇدلىرىمغا تارقاش بىلەن تەڭ ، ئۆزۈمنى دۇنياغا باشقىدىن يارالغاندەك ھېس قىلدىم . سوغۇققان بىر مەسئۇلىيەت ، تەلەپچان ، پەرۋىشكار بىر ۋەزىن ئانىلىق سۈپىتىمگە بىرىكىپ كەتتى.. . توغرا ، مېنىڭ ھاياتىم ئۆزۈمگىلا تەئەللۇق ئەمەس ، مەن ئۆزۈمنى ئويلاشتىن بالامنى ئويلاشقا ، ئۆزۈم ئۈچۈن تىرىشىشتىن بالام ئۈچۈن تىرىشىشقا ، قىسقىسى - ئۆزۈم ئۈچۈن ياشاشتىن پەرزەنت ئۈچۈن ياشاش بەختىگە ، شەرىپىگە ئېرىشتىم.
ئانا بولغانلىقىم ئاياللىق تۇرمۇشۇمنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسى ، ئانا بولغانلىقىم تۇرمۇشقا ، ئۆزۈمگە ۋە شەيئىلەرگە ، باشقىلارغا باشقىچە مۇئامىلە قىلىشنى يېڭىدىن باشلىغانلىقىمنىڭ ۋە باشلىشىم كېرەكلىكىنىڭ جانلىق پاكىتى!
ئانىلىق پەزىلەت دۇنيادىكى ئەڭ مېھىرلىك ، ئەڭ ئوتلۇق ، ئەڭ خالىس ۋە ئاجايىپ پەرۋىشكار ، ساداقەتمەن پەزىلەتكى ، ئۇنىڭ ھارارىتىدىن قۇياشمۇ ئېرىپ كېتىدۇ!.. . دۇرۇس ، مەن ئانا بولغانلىقىمنى ھېس قىلغاندىن باشلاپ ، ئۆزۈمنى قايتىدىن دەڭسەپ ، ئوپېراتسىيە قىلىپ ياساپ چىقتىم . چۈنكى مەن پەرزەنتىمنىڭ مېھرىبان ئانىسى بولۇپلا قالماي ، پەرۋىشكار ئۇستازى ، تەلەپكار يېتەكچىسى ، سىرداش دوستى بولۇپ ، ئۇنى يۈرىكىم ئارىسىغا ئېلىپ ئاسراپ ، ئىسسىقلىق ھارارىتىم بىلەن ئۆستۈرۈشۈم ، كۆڭۈل قويۇپ پەرۋىش قىلىشىم كېرەك . ئۇنى ياراملىق ، يۈكسەك ئادىمىيلىك ساپاغا ئىگە قىلىپ تەربىيىلەشتىن ئارتۇق ماڭا يەنە قانداق شەرەپلىك ۋەزىپە ، يۈكسەك ئارزۇ بولسۇن؟ چۈنكى ئۇنىڭ ھاياتى مېنىڭ ھاياتىمنىڭ داۋامى ئەمەسمۇ؟ بىر ئانا ئۈچۈن پەرزەنتىنى ھەر جەھەتتىن سۈپەتلىك تەربىيىلەشتىن ئارتۇق شان-شەرەپ ۋە ئۇلۇغۋار ۋەزىپە يوق.
مەن ئانا بولغاندىن باشلاپ ئۆزۈمنى ئويلاش ئەركىنلىكىمدىن شەرەپ بىلەن مەھرۇم بولغانلىقىمنى ھېس قىلغان ، شۇنداقلا ئۆزۈمنى ئويلاشنىڭ ئەڭ يۇقىرى پەللىسى - پەرزەنتىمنى ئويلاش ئىكەنلىكىنى چوڭقۇر تونۇپ يەتكەن . شۇڭا ئانىلارنىڭ شۇقەدەر جاپاكەش ، شۇ قەدەر مېھرىبان ۋە تەڭداشسىز پىداكار ، تەسۋىرلىگۈسىز بەدەل تۆلىگۈچى ئىكەنلىكىنى ئاجايىپ بىر ھەسرەتلىك مۇھەببەتتە ئاستا-ئاستا ھېس قىلىۋاتىمەن.. . ئانىلىق بەختى ئېلىپ كەلگەن بۇ تاج ئادەمگە ھەم خۇشاللىق ، ھەم كىشەنلەنگەن ھايات ئېلىپ كەلسىمۇ ، كەينىمگە يېنىشنى ، مەسئۇلىيەتسىزلىك قىلىشنى  خالىمايمەن . چۈنكى مەن ئۆزۈمنى ئويلاش ئەركىنلىكىمدىن ئاللىقاچان مەھرۇم بولغانلىقىمنى بىلىمەن.

ئۆزۈمنى تونۇۋالدىم

خىزمەتكە چىقىشنىڭ ئالدى-كەينىدىكى دەۋرىمنى ئەسلىسەم ، ئۆزۈمدىن ھەقىقەتەن سۆيۈنىمەن . بۇ مەزگىلدىكى تىرىشچانلىقىم ، زېھنىمنىڭ ئۆتكۈر ، تەپەككۇرۇمنىڭ چوڭقۇر ، جاسارىتىمنىڭ كۈچلۈكلۈكى ، ئىزدىنىشچان روھىمنىڭ چاپچىپ تۇرۇشى ياشلىقىمنىڭ ئالتۇن دەۋرى ئىكەن.
كۈچلۈك غۇرۇر ۋە ئۆز قىممىتىمنى يارىتىش ، تونۇش سەۋەبىدىن ئۆزۈمنىڭ يېشىغا ماس بولمىغان دەرىجىدە سوغۇققان ئىدىم . مەسىلىلەرگە يۈكسەكلىك چوققىسىدىن چوڭقۇر قارايتتىم . قۇرۇق سۆز ، قۇرۇق پاراڭ قىلىپ ئولتۇرىدىغان قىز-ئاياللار بار جايغا بارمايتتىم . ئۇلارنىڭ پاراڭ تېمىسىغا قىزىقمايتتىم . كىتاب كۆرۈشكە ، ئىجتىمائىي مەسىلىلەر ھەققىدە تەپەككۇر قىلىشقا ۋە ھېس-تۇيغۇ ، كۆزقاراشلىرىمنى يېزىشقا ئامراق ئىدىم . ئاندىن تۈرلۈك ئاممىۋى ، ئىجتىمائىي پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بېرىشقا ئامراق ئىدىم.
يۈكسەك مەنىۋى قىممەت قارىشى بىلەن مەسىلىلەرگە مۇئامىلە قىلىپ ، ئاڭ ، ساپاغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بېرىدىغانلىقىم ، كىشىلەرگە شۇ بويىچە مۇئامىلىدە بولىدىغانلىقىم ھەمدە ئۆزۈمگە بەك ئىشىنىدىغانلىقىم ئۈچۈن تەكەببۇر كۆرۈنەتتىم . ئۆزۈممۇ ياسىنىپ يۈرۈشنى ياخشى كۆرەتتىم . ئۆزىنى تۈزەپ يۈرگەن ، ئىلمىي ئاساستىكى خاراكتېرى ئۈستۈن قىز-ئاياللارنى ياقتۇراتتىم . قورسىقىدا ئۇماچنىڭ تايىنى يوق ، ئاڭ ساپاسى تۆۋەن ، دۇنيا قارىشى ناچار تۇرۇپ غادىيىۋالغانلارنى ئۆچ كۆرەتتىم . دەرىجىدىن تاشقىرى كىچىك پىئېل ، كۈلۈپلا تۇرىدىغان ، بىر ئېغىز گەپ سوراپ بولغۇچە بەش ئېغىز جاۋاب بېرىپ تۇرىدىغانلار بىلەنمۇ خۇشام يوق ئىدى . ئۆزىنى تۇتۇۋېلىشنى بىلىدىغان ، كىشىلەرگە مەلۇم ئارىلىق قالدۇرغان ئاساستا ئىلمىي مۇئامىلە قىلىدىغان ، يېقىملىق ھۆرمەت تۇيغۇسى قورغىيالايدىغان قىز-ئاياللارنى ياقتۇراتتىم .
نەزىرىمدە بۇنداق قىز-ئاياللار ئۆزىنى قەدىرلەشنى بىلەتتى . قانداق ياشاش ، ئائىلە ، جەمئىيەت ، خىزمەتنىڭ مۇناسىۋىتىنى ياخشى بىر تەرەپ قىلالايتتى . ئەرلەرمۇ بۇنداق قىز-ئاياللاردىن ئەيمىنىپ مۇئامىلە قىلاتتى . ئۇلارغا كەلسە-كەلمەس پاراڭ قىلالمايتتى . ئىچىدە كۆيسىمۇ ئىپادىلەشكە جۈرئەت قىلالمايتتى ياكى ئەيمىنەتتى ، ئېھتىيات قىلاتتى . مەن بارلىق قىز-ئاياللارنىڭ ئەرلەرگە شۇنداق تەسىر بېرىشىنى ، «قىز-ئايال» دېگەندە قايتىدىن ئۆزىنى بىر ئوڭشىۋېلىپ ، كەيپىياتىنى ، دېمەكچى بولغانلىرىنى دەڭسەپ ئويلاپ بېقىپ ، دىققەت قىلغان ، ھۆرمەت قىلغان ئاساستا ئاندىن ئۇلارغا مۇئامىلە قىلىشنى بەك ئۈمىد قىلىمەن . شۇنداق بولغاندىلا قىز-ئاياللارنىڭ ئەرلەر قەلبىدىكى ئوبرازى قايتىدىن تىكلىنىپ ، ئۇلارنى قورچاق ئورنىدا كۆرىدىغانلارمۇ ئازايغان بولاتتى.
خىزمەتكە قاتناشقان 3 - 4 يىل ئىچىدە جەمئىيەتنى ، كىشىلىك تۇرمۇش ، ئىجتىمائىي مۇناسىۋەتلەرنى ، كىشىلەرنىڭ مۇھەببەت ، ئەخلاق ، قىممەت قاراشلىرىنى چوڭقۇر چۈشەندىم . مەنىۋىيەتنى ، مەنىۋى قىممەتنى ئەمەس ، ماددىي قىممەتنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇش ، مىجەز-خاراكتېرى ، بىلىم قۇرۇلمىسى ، ئىدىيىۋى ساپاسى قانداق بولۇشتىن قەتئىينەزەر ئازراق ھوقۇقى بولسىلا «ئېشەكنى غوجام دېيىش»كە شەرەپلىك تۇيغۇدا تەييار تۇرۇش ، ھوقۇقى ، پۇلى يوقلارنىڭ كۆزگە ئېلىنماسلىقى ، ئىشلىرىنىڭ يۈرۈشمەسلىكى مېنى قاتتىق سەسكەندۈردى . «ۋىجداننى ، غۇرۇرنى يېگىلى بولامدۇ» دەپ بىزەڭلەرچە سورالغان سوئاللارغىمۇ دۇچ كەلدىم . شۇنى چۈشەندىمكى ، كىشىلەرنىڭ نەزىرىدە ، ھەممىدىن مەنىۋى قىممەتنى ، روھىي بۈيۈكلۈكنى ئۈستۈن ئورۇندا قويۇشۇم ، ئۆزۈمنى قېزىپ چىقىشقا ئۇرۇنۇشۇم ، ئىزدىنىشىم ، شەخسىي تۇرمۇشنى ئالدىدا ئويلاشماي ، كەسىپنى ئالدىن تاللىشىمنىڭ ھەممىسى ئەخمەقلىق ، رېئاللىقتىن ئايرىلىپ قالغانلىق بولىدىكەن.

    ئەگەر توي قىلماي ، بىرسىنىڭ پېشىنى تۇتماي تۇرۇپ ئۆزۈمنى كۈچلەندۈرىمەن ، ئىزدىنىمەن دېسەم ، ماڭغان ھەربىر قەدىمىم باشقىلارنىڭ نەزىرىدە گۇمانلىق ، سالام-سەھەت قىلىشقان بارلىق ئەرلەر بىلەن غەيرىي مۇناسىۋەت بولۇپ تۇيۇلىدىكەن . ماڭغان قەدىمىمنىڭ سانىنى ، رىتىمىنى ساناپ بېكىتىپ ، رىپىرلىق قىلىدىغانلار كۆپ ئىكەن . قىسقا كىيىم كىيسەم «توۋا» دەپ بۇرنىنى تۇتىشىدىكەن ، ئۇزۇن كىيىم كىيسەم «قاراڭلار» دېيىشىدىكەن . قېلىن كىيىم كىيسەم «نېمە بولغاندۇ» دەيدىكەن ، نېپىزىنى كىيسەم «سۆز قويمىدۇق شۈكرە» دېيىشىدىكەن . ئىشقىلىپ نېمە ئىش قىلىپ ، قانداق رىتىمدا ماڭاي ياكى مېڭىشتىن ۋاز كېچىپ يېتىۋالاي يەنىلا كىشىلەرگە ئەرزىمەيدىكەنمەن . يەنىلا ئۇلار قانداق شەكىلدە بولسام شۇ شەكلىمدىن ، قىياپىتىمدىن قۇسۇر تاپىدىكەن .  ئۇلاردىن قورقساممۇ شۇ ، قورقمىساممۇ شۇ ، ئېھتىيات قىلساممۇ شۇ ، ئېھتىيات قىلمىساممۇ يەنىلا بەرىبىر ئىكەن . چۈنكى ئۇلاردا ، ئۇلارنىڭ قىممەت قارىشىدا ياكى باھالىشىدا مەلۇم ئۆلچەم ، قېلىپ يوق ئىكەن . ئۇلارنىڭ باھاسى كوت-كوتلۇق ، زېرىكىشلىرىنى تۈگىتىش ئۈچۈن كىچىك بالا قولۋاق ياساپ ئوينىغاندەك ھەر خىل شەكىلدە گەپ ياساپ كۆڭۈل خۇشى قىلىش شەكلىنى ئالغان ھەسەتخورلۇق ، ئىچى قوتۇرلۇق ، مەۋقەسىزلىك ، مۇستەقىل قاراشتىن ئەسەرمۇ يوق ، يورغىلاتما ، زەھەرلىك گەپ-سۆزلەر ئىكەن . نەتىجە قازانساڭ ھەسەت قىلغان ، نەتىجە يارىتالمىساڭ كۆزگە ئىلمىغان مۇئامىلىلەر بىلەن قورشالغان بۇ كىشىلەر توپى ئىچىدە ، ئۆز خاسلىقىنى ساقلاپ قېلىشمۇ ، ئۆز خاسلىقىنى يوقىتىپ ، يۇمىلاق خاراكتېردە قاينامغا قوشۇلۇشمۇ ئوخشاشلا بەك تەس ئىكەن . مەن قاتتىق گاڭگىراپ قالدىم ، ئازابلاندىم . ئۆزۈمنى يوقىتىپ قويغىم يوق ، پەقەتلا...
شۇنىسى ئېنىقكى ، ئارتۇقچە بېسىم ئادەمنى چارچىتىپ ، چۈشكۈنلەشتۈرۈپ قويىدىكەن . تۇرمۇش رىتىمىغا ، قەدەملىرىمگە رىپىرلىق قىلىپ ماڭا سۈرئەت بەلگىلەشكە ئورۇنۇۋاتقانلارنىڭ ، باھالىغۇچىلارنىڭ كەلتۈرگەن بېسىمى ماڭىلا ئەمەس ، ئۇيغۇر جەمئىيىتىدىكى قىزلارنىڭ ئاتا-ئانىسىغىمۇ ، ئۇرۇق-تۇغقانلىرىغىمۇ كۈچلۈك بېسىم ئېلىپ كېلىدىكەن . شۇنىڭ بىلەن قىز بولغۇچى قاتمۇقات قىيىن قىستاق ، قورشاۋ ، بېسىم ئىچىدە قالىدىكەن . گويا ھەممە ئادەم ئۆزىگىلا تىكىلىپ تۇرغاندەك كۇسۇرلىشىپ ، يوشۇرۇن ھۇجۇم قىلىپ ، مېڭىش يوللىرىنى توسۇۋالغاندەك ، ئاندىن ئۆزىدىن يىراققا ئىتتىرىۋاتقاندەك تۇيۇلۇپ ، ئۆزىنى تولىمۇ يەككە-يېگانە ، يېتىم ھېس قىلىشقا باشلايدىكەن.

   مەنمۇ شۇنداق تەسىرلەردىن خالىي بولالمىدىم . ھاياتىمنىڭ ئالتۇن پەسلى بىلەن يىغلاپ ، ئاجايىپ كۈچلۈك ھەسرەتنى يۈرىكىمگە سىغدۇرالمىغان ھالدا خوشلاشتىم!.. . مېنى ئىللىق قوينىغا ئالمىغان كىشىلەر توپىغا بۇرۇنقىدەك يېقىملىق ۋە دادىل ، كۈچلۈك مەسئۇلىيەت تۇيغۇسىدا ئەمەس ، ئېتىبارسىزلا قارايدىغان ، ئۇلارغا ئاغرىنىش ئىچىدە جىمغۇر ، پەرۋاسىز مۇئامىلە قىلىدىغان بولدۇم . روھىي دۇنيايىم بۇرۇنقىدەك جاراڭلاپ تۇرىدىغان سۈزۈكلۈك ۋە يۈكسەكلىكنىڭ ئورنىغا ، تۇمانلىق چۆكمە ۋە جاراھەت بىلەن قاپلانغان تۇرغۇنلۇقتا توختاپ ، ئۆزىگە مەھكۇم قىلىندى . تېتىك ، جۇشقۇنلۇقۇم يوقالدى . ھەسرەتلىك بولساممۇ مەغرۇر قەددىم پۈكلەنمىدى . ئاخىر ئاياللار توپىغا قوشۇۋېتىلىپ ، مانا مۇشۇنداق كەيپىياتتا ياشاشقا باشلىدىم.
ئەمما كاللامنى ، يۈرىكىمنى ، خاتىرەمنى ئالماشتۇرالمىغانلىقتىن مەن يەنىلا ئەسلىدىكى ئۆزۈم ئىدىم . چۈشىنىشتىن كېيىنكى ئېغىر سۈكۈتتە ئۆزۈمنى ئالداپ ، تۇرمۇشتىكى ئۇششاق-چۈششەكلەرگە ۋاقتىمنى ، زېھنىمنى گول قىلىپ ، كاللامغا ئاراملىق بەرمەي ، روھىمنى تىڭلاشقا باشلىدىم ھەم ئۆزۈمگە پۇرسەت بەرمىگۈدەك دەرىجىدىكى ئالدىراشلىقتا ھېرىپ-چارچاپ يۈردۈم . ئۆزۈمنى  شۇنداق ئىشلارغا بەنت قىلىپ ، ئاستا-ئاستا تۇرمۇش قاينىمىغا چۆكۈپ كەتمەكچى ئىدىم . تولىمۇ ئەپسۇس ، قەدىر-قىممىتىنى ، ئىززەت-ھۆرمىتىنى ، ئىپپىتىنى ئازراق ئىجتىمائىي ، ماددىي مەنپەئەت ئۈچۈن قىزغىنلىق بىلەن ئۆچىرەتتە تۇرۇپ ، سېلىپ بېرىۋاتقان ئەر-ئاياللار توپى ، مەندەك ياۋايىنى يەنىلا قوينىغا ئالالمىدى . مەن ئۇلاردىن ئۆزۈمنى ، كۆزۈمنى قاچۇرۇپ ، يەنىلا ئۆزۈمگە قايتىپ كەلدىم . ئۆزۈمنى تىڭلاشقا ، ئۆزۈمنى قايتىدىن چۈشىنىشكە كىرىشتىم . ئەتراپىمدىكىلەرگە دىئاگنوز قويۇپ ، ئۇلارنىڭ چىرىشكە باشلىغان روھىي دۇنياسىنى ، چۈشكۈنلۈككە ، خار-زەبۇنلۇققا قاراپ يۈزلىنىۋاتقان قىممەت قارىشىنى بايقىۋالدىم ھەم ئۆزۈمنى ، ئۆزۈمنىڭ چاقناق روھىي كەچمىشىمنىڭ سۆيۈملۈك ھەسرەتلىرىنى تونۇۋالدىم! قىممەتلىك ئازابلىرىمدىن چىقىپ ، كۆز يېشىغا ئايلانغان ۋىجدانىم بىلەن روھىمنى قايتىدىن يۇيۇپ چىقتىم ، سۆيۈملۈك ئۆزۈمنى قايتىدىن تونۇۋالدىم!...
مەنىۋى كامالەت ، روھىي بالاغەت ، پۈتۈنلەنگەن قەد ئۈچۈن ئۆزۈمنى قەدىرلىشىم ، ئۆز خاسلىقىمنى ساقلاپ ۋە يارىتىپ روھىي ھاسىلاتلىرىمنى قېزىپ ، ئۈزلۈكسىز ئىزدىنىپ چەكلىك ھاياتنى سۆيۈشۈم ، ھەربىر كۈننى قەدىرلەپ مەنىلىك ، ئەھمىيەتلىك ئۆتكۈزۈشۈم ، ھەقىقىي ئۆزۈمنى يارىتىشقا تىرىشىشىم ، ئاداققى ئۆزۈمنى ئىزدەپ تېپىۋېلىشىم كېرەك ئىكەن!
جەمئىيەتتىكى كىشىلەردىن ، جۈملىدىن ئىجتىمائىي قاينامدا ھەر خىل رەزىل روللارنى ئېلىۋاتقان قىز-ئاياللاردىن ، ئۆزۈمنى قايتىدىن بايقىدىم . قايتىدىن تونۇدۇم . ئىدىيىۋى ساپايىمنى ، قىممەت كۆزقارىشىمنى ، ئاياللىق قەلبىمنى ئۇلار بىلەن سېلىشتۇرۇشتىن كېيىن ، ئۆزۈمگە نىسبەتەن ئىشەنچىم تېخىمۇ ئاشتى . روھىمنى يېتىمسىرىتىپ قويماي ، قېيىداش بىلەن بويسۇنۇش ئارىلىقىدىكى توقۇنۇش ئىچىدە ئۆزۈمنى ئالداپ ، يۈرەك تىۋىشلىرىمغا ، ئالغا ئىنتىلىش روھىمغا ، پۈتۈنلەنگەن قەددىمنىڭ ئىزدىنىشى ئۈچۈن ھەسرەتلىك ئارمانىمغا ئېتىبارسىز قارىماسلىقىم ، ئۇنى زور ئىشتىياق ۋە ئەمەلىي تىرىشچانلىق بىلەن پەرۋىش قىلىشىمنىڭ زۆرۈرلۈكىنى ھېس قىلدىم . چۈنكى مەندە بولغان تۇيغۇ ھەممە ئادەمگىلا نېسىپ بولىۋەرمەيدۇ . ماڭا تەڭرى تەرىپىدىن ئاتا قىلىنغان بۇ خىل روھنى قەدىرلىشىم ، ئۇنىڭ پەرۋازىنى يورۇقلۇققا ئېلىپ چىقىپ ، ئۆزۈمگە ۋە باشقىلارغا ئىشەنچ ئاتا قىلىشىم ، مەسئۇلىيەت ۋە بۇرچۇمنى ئۆزۈم ئۈچۈنلا ئەمەس ، قىممەت دۇنياسىغا باغلانغان رىشتىلەر ئۈچۈنمۇ ئادا قىلىشىم كېرەك!
ئايالمۇ ، ئانىمۇ بولدۇم . ئاياللىقنىڭ ئەگرى-توقاي تۇيغۇلىرىدا ئۆزۈمنى قايتىدىن قوراللاندۇرۇپ پىشقان بولسام ، ئانىلىقنىڭ ھەقىقەتەن ئۇلۇغلۇقىنى يۈرىكىمنى ياندۇرۇپ تۇرۇپ ھېس قىلدىم . مەسئۇلىيەت ۋە بۇرچۇمنى زامان تەرەققىياتىغا ۋە كىشىلەرنىڭ چۈشكۈنلىكىگە ، ئەخلاق ، ئادىمىي قىممەت ، ئىدىيىۋى ساپاسىغا قاراپ ئاجايىپ چوڭقۇر ھېس قىلدىم...

ئۆزۈم ياشاۋاتقان توپتىكىلەرگە ، ئىجتىمائىي قاينامغا ، ئاندىن ئۆزۈمگە قېيىدىغانىدىم ، ئۇلار پەرۋامۇ قىلمىدى . كۈنلەر ئۆتىۋەردى ، يەر شارى ئايلىنىۋەردى ، كىشىلەر يەنە شۇ پېتى قېلىۋەردى . ئەمما مېنىڭ نۇرغۇن ۋاقتىم ، نۇرغۇن قىممەتلىك پۇرسەتلىرىم كەتتى .   بۇنىڭغىمۇ ھېچكىم پەرۋا قىلمىدى . كىشىلەرنىڭ ئاغزى يەنىلا ئىلگىرىكىدەك ھەرىكەتتە ، كۆز ئالدىدىن ئۆتۈۋاتقان ھەربىر شەيئى ، ھەربىر ئادەم ئۇلارنىڭ نەزىرىدىن چەتتە ئەمەس . ئۇلار نېمە قىلىپ بەردى؟ تۈگىمەس چۈشكۈنلۈك ۋە ھارغىنلىق ، خالاس . جاسارەت ، تەپەككۇر ، ئەقلىي كۈچ بۇغۇچلاندى ، خالاس . ئەسلىدىكى پەرۋازى بويىچە قويۇۋېتىلگەن بولسا ، قانچىلىك بالاغەتكە يېتەر ئىدى بۇ پەرۋازلار!.. . ئەپسۇسلۇق ئىچىدە دەز كەتكەن روھنىڭ قەددىنى قايتا تىكلەش زۆرۈر.
بىر كۈن ئۆتتى دېگەن سۆز ، ئۆلۈمگە بىر كۈن يېقىنلىدۇق دېگەنلىك . ئاشۇ بىر كۈننى قانداق ئۆتكۈزۈش ، ھاياتنى قانداق ئۆتكۈزۈشنى ، قىسقىغىنە ھاياتلىق سەپىرىمىزگە قانداق مۇئامىلە قىلىشنى كۆرسىتىدۇ . بۇنى چۈشەنگەندىن كېيىن ئىلكىمدىكى ھۇرۇنلۇقنى ، ئاغرىنىشنى چۆرۈپ تاشلىدىم . ئۆزۈمگە خاس ياشىشىم ، ئىجتىمائىيلىقتىكى تېڭىرقىغان ، ھۇرۇنلاشقان ، ئاغرىنغان ۋە ئىجتىمائىيلىقتا ئۆزىنى ھېس قىلالماي ھەم ھېس قىلىشتىن قېچىپ يۈرۈۋاتقان ئۆزۈم ئۈستىدىن غالىب كېلىشىم كېرەك ئىكەن . يۆنىلىشىمنى ، ئۆزۈمنى چۈشىنىپ ، بايقاپ ، ئۆزۈمگە ئەستايىدىل دىئاگنوز قويۇپ تۇرۇپ ، ئۆزۈم بەلگىلىشىم كېرەك ئىكەن . مەن جەمئىيەتتىكى كىشىلەرنىڭ نەزىرىدىكى ئەنئەنىۋى پىچارە ئاياللىق ئاتالغۇمدىن غالىب كېلىشىم ، يېڭىچە ، ئۆزۈمگە خاس ئاياللىق ئوبرازىمنى ئۆزۈم تىكلىشىم كېرەك!...
ئۆزۈمنى دەڭسەپ ، ھېس قىلىپ تونۇۋالدىم . ئەسلى يۆنىلىشتىكى يولۇمنى ، جاسارەت ، تىرىشچانلىقىمنى تېپىۋېلىش ئۈچۈن دادىل ئىلگىرىلىشىم كېرەك . ئۆزۈمنى تۇرمۇشقا يەمچۈك قىلىپ خوراتماي ، ئەتراپىمدىكى پارچە-پۇراتلارنى يەمچۈك قىلىپ ، ئەسلىمنى ئىزدىشىم ، قەددىمنى تىكلىشىم ھەم ئەتراپىمدىكى مۇھىت مېنى ئەمەس ، مەن مۇھىتنى ، ئۆز تۇرمۇشۇمنى يارىتىشىم كېرەك ئىكەن!