ماتېماتىكا بلوگى

  بلوگىڭىزدىكى ئىسىل يازمىلارنىڭ «رۇخسەتسىز ھەمدە ئاپتورى ۋە مەنبەسى ئەسكەرتىلمىگەن» ھالدا باشقا بلوگ ۋە تور بەتلەردە ئۇچۇپ يۈگىنىنى كۆرگىنىڭىزدە ئىچىڭىز پۇشتىمۇ؟ بەلكىم تازا ئاچچىقىڭىز كەلدىغۇ دەيمەن؟ ئەمىسە تۆۋەندىكى كۆچۈرۈشنى چەكلەش كودىدىن پايدىلىنىپ غەمدىن خالاس بولۇڭ.

     1-خىل كود:

     <SCRIPT LANGUAGE=javascript>
function click() {alert('رۇخسەتسىز كۆچۈرمەڭ')}
function click1() {if (event.button==2) {alert('بىرنەرسە لازىم بولسا ئىنكاس يېزىڭ')}}
function CtrlKeyDown() {if (event.ctrlKey) {alert('ئېھتىيات قىلىڭ! مۇۋاپىق بولمىغان كۆچۈرۈش مەشغۇلاتى كومپيۇتېرىڭىزنى كاردىن چىقىرىدۇ')}}
document.onkeydown=CtrlKeyDown;
document.onselectstart=click;
document.onmousedown=click1;
SCRIPT>

   

قازاقىستاننىڭ ئالمۇتا شەھىرىدە ياشايدىغان ئاتاقلىق ئۇيغۇر يازغۇچىسى ۋە تارىخىي شاھىد مەسۇمجان زۇلپىقاروف ئۈزىنىڭ ياشىنىپ قالغانلىقىغا قارىماي، پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن ئىجادىيەت پائالىيەتلىرىنى داۋاملاشتۇرماقتا.

يېقىندا ئۇنىڭ " ئۇيغۇر ئۈرپ - ئادەتلىرى" ناملىق كىتابى نەشىر قىلىنغان بولۇپ، ئۇ كۈپلىگەن شېئىر توپلاملىرى، دراممىلار ھەم " يانار تاغلار " قاتارلىق رومان ۋە پوۋېستلارنىڭ ئاپتورىدۇر. مەسۇمجان زۇلپىقاروف 1944 - 1949 - يىلىدىكى مىللىي ئىنقىلاب قاتناشقۇچىسى ۋە مىللىي ئارمىيە كاپىتانى بولۇپ، كۈپلىگەن تارىخىي ۋەقەلەرنى باشتىن كەچۈرگەن. ئۇ ھازىر ئۈزىنىڭ ئەسلىمىسىنى يازماقتا شۇنىڭدەك يەنە 20 - ئەسىر تارىخىغا ئاىت تۈت توملۇق رومانىنىڭ ئاخىرقى قىسىملىرى ئۈستىدە ئىشلىمەكتە.

مىللىي ئارمىيە ئوفىتسېرى مەسۇمجان زۇلپىقاروف 1925 - يىلى غۇلجىدا تۇغۇلغان، 1955 - يىلىدىكى سوۋېت ئىتتىپاقىغا كۈچۈپ چىقىپ، ئالمۇتا شەھىرىدە ئۇنىۋېرسىتېت تۈگەتكەن ھەمدە بىر ئۈمۈر ئەدەبىي ئىجادىيەت بىلەن شۇغۇللانغان.

تۆۋەندىكىسى بىر قەدەر ئىخچام گوگۇل ئىزدەش موتۇرىنى بلوگقا ئورنىتىش كودى بولۇپ، ئۇنى مۇۋاپىق ئورۇنغا قويسىڭىز رەسىمدىكىدەك ئۇنۇمگە ئىرىشەلەيسىز، پەقەت تېمىغا كىرىپ مائۇستا كۆچۇرۇپ چاپلىسىڭىزلا بولىدۇ.

 

(973~1051)

ئۈزى ياشىغان ئەسىرنىڭ بۈرونى ئەسىرى دۈيىلىشىگە سەۋەب بولغان دۇنياۋى ئالىم ئەبۇ رەيھان بۈرونى ئاسىيانى يورۇتقان تۈت مەركىزىي ئاسىيالىق(شەرقىي ئاسىياغا بۇددا دىنىنى تاراتقان كومراجىۋا، غەربىي ئاسىياغا ئىسلام پەلسەپىسىنى تۇرغۇزغان فارابى، جەنۇبىي ئاسىياغا ئۇنىۋۈرسال بىلىملەرنى يەتكۈزگەن بۈرونى، شىمالىي ئاسىياغا يۈزىق تاراتقان تاتاتۇڭا نى كۈرسىتىدۇ) نىڭ بىرى بولۇپ 973-يىلى خارەزىمدىكى قاش شەھرىنىڭ بۈرون دىگەن يۈرىدە دۇنياغا كەلگەن. تولۇق ئىسمى ئەبۇ رەيھان مۇھەممەد بىننى ئەھمەد بۈرونى.
بۈرونى ئاتىسىدىن كىچىك يىتىم قۈلىپ مەدرىستە تىرىشىپ ئوقۇغانلىقتىن ياش ۋاقتىدا خارەزىمشاھلار تەرىپىدىن ھىمايە قىلىنىپ تۈرك، پارىس، ئەرەب تىللىرىنى ، قەدىمقى زامان تىللىرىدىن ئىبراي ۋە سۈرىيە تىللىرىنى پىششىق ئۈگەنگەن، 17يۈشىدا تۇنجى ئەسىرىنى يۈزىپ ماتىماتىكا، فىزىكا، پەلسەپە، دىن، ئاسترونومىيە، جۇغراپىيە، تارىخ پەنلىرىدە شۇ زاماننىڭ ئالىملىرى قاتارىدىن ئورۇن ئالغان. 1017-يىلى غەزنەۋىلەر سۇلتانى مەھمۇد غەزنەۋىنىڭ تەكلىۋىگە بىنائەن غەزنىگە بۈرىپ ئىككى يىلدىن كۈيىن ھىندىستاندىكى راجاستان شىتاتىنىڭ ئاگمىر دىگەن يۈرىگە بۈرىپ سانسىكىرت يۈزىقىنى ئۈگەنگەن. لاھۇر، مۇلتان، پىشاۋۇر قاتارلىق جايلارنى ئايلىنىپ «ھىندىستان ھەقىدە كىتاپ» ناملىق ئىلمى ئەسەرنى يازغان. سانسىكىرت ۋە ئەرەپ تىلىدا «قەدىمقى ئاسارە ئەتىقىلەر»، «مەسئۇدنىڭ ئىلمى نۇجۇم ۋە مۇنەججىملىك پىرىنسىپلىرى» قاتارلىق ئەسەرلەرنى يۈزىش بىلەن بىللە ئوتتۇرا غەربى ئاسىيادىكى پىكىر ئۈقىمى ۋە كەسپى بىلىملەرنى، پەلسەپىۋى قاراش. ئاستىرونومىيە ۋە تەبىئى پەن-بىلىملىرىنى ھىندىستانغا يەتكۈزۈپ ئىسلام دىنىنىڭ ھىندىستانغا تارقىلىشىغا، ھىندىستان بىلەن ئوتتۇرا غەربى ئاسىيا ئارىسىدا ئىلمى ئالاقىنىڭ بولۇشىغا ئاساس سالغان. ئۈيتىشلارغا قارىغاندا بىرۇنى ھىندى تىلى ئۈگىنىپ، بىر يىلدا ھىندى تىلىدا كىتاپ يازغانلىقتىن ھىندى ئۈلىمالىرى چۈچۈپ كۈتىشكەن، غەزنەۋىلەر سۇلتانى مەسئۇد ئۇنىڭ «قانۇنى مەسئۇد» ناملىق ئەسىرى ئۈچۈن بىر پىل يۈكى كۈمۈش پۇل بەرگىنىدە برۇنى رەت قىلغان ئىكەن. بىرۇنى ئاخىرقى ئەسىرى بولغا«سەيدەلەفىتتىپ»(تىبابەت غوجىسى) ناملىق ئەسىرىنى 80يۈشىدا تاماملاپ 1051-يىلى غەزنە شەھرىدە ۋاپات بولغان.

رىشات ئابدۇروسۇل تەبىئى پەن دوكتورى. كانادا سىمون فراسەر ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پوست-دوكتۇر(دوكتۇر ئاشتى) تەتقىقاتچىسى. ماتېماتىكىلىق كونترول نەزىرىسى ساھەسىدە تەتقىقات ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ. رىشات ئابدۇروسۇل 1962-يىلى 7-ئايدا غۇلجا شەھەردە تۇغۇلغان. 1979-يىلى 9-ئايدا شىنجاڭ ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ماتېماتىكا فاكۇلتېتى ماتېماتىكا كەسپىگە ئوقۇشقا كىرگەن. 1984-يىلى 9-ئايدا ئوقۇش پۈتتۈرۈپ شۇ مەكتەپنىڭ ئۈزىگە ئوقۇتقۇچىلىققا ئېلىپ قېلىنغان.

ئۇ 1988-يىلى 10-ئايدا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۈكۈمىتىنىڭ 3-قېتىملىق ياپونىيىگە ئەۋەتىلگەن ئوقۇغۇچىنىڭ بىرى بولۇپ، ياپونىيە توكيو دەنكى ئۇنۋېرسىتېتى تەبىئى پەن-سانائەت ئىنستىتۇتىنىڭ ئۇچۇر فاكۇلتېتىغا بىلىم ئاشۇرۇشقا قوبۇل قىلىنغان. 1990-يىلى 10-ئايدا، ئۇ ئىككى يىللىق بىلىم ئاشۇرۇشىنى ئاياغلاشتۇرۇپ ۋەتەنگە قايتىپ، 1991-يىلى 6-ئايدا شەخسى راسخوتى بىلەن ئاسپىرانتلىق ئوقۇش ئۈچۈن قايتا ياپونىيىگە چىققان، ھەم بۇرۇن بىلىم ئاشۇرغان فاكۇلتېتتا ماگىستېرلىق، دوكتورلۇق ئوقۇغان. 1996-يىلى 9-ئايدا دوكتورلۇق ئوقۇشىنى تاماملىغاندىن كېيىن، شۇ مەكتەپتە ۋاقىتلىق ياردەمچى ئوقۇتقۇچى بولۇپ ئىشلىگەن. 1998-يىلى 4-ئايدىن 1999-يىلى 3-ئايغىچە كومپيۇتېر شىركىتى «Algo21 corporation» دا كومپيۇتېر ئىنزھېنېرى بولۇپ ئىشلەپ،  CAM(Computer Aided Manufacturing) سىستېمىسىنى تەتقىق ھەم ياساش بىلەن شۇغۇللانغان. ئۇ 1999-يىلى ئۈزى ئوقۇغان مەكتەپكە قايتىپ كېلىپ، كەسپى ئوقۇتقۇچى بولۇپ ئورۇنلاشقان. ئۇ 2004-يىلى لېكتورلۇق سالاھىيىتى بىلەن شۇ مەكتەپنىڭ COE تەتقىقات گۇرۇپپىسىغا ئەزا بولۇپ قاتنىشىپ «Human Adaptive Mechatronics» يەنى ئادەمنىڭ ئىش-ھەرىكەتلىرىگە ماسلىشالايدىغان ئېلېكتر مېخانىك سايمانلىرى (روبوت -- ماشىنا ئادەم) توغرىلىق تەتقىقات ئېلىپ بارغان. 2005-يىلى 10-ئايدا   ئائىلىسى بىلەن كاناداغا كۈچمەن بولۇپ بارغان بولۇپ، ھازىر كانادانىڭ Vancouver شەھەردە تۇرىدۇ.

بىلال ئىلياس تەبىئى پەن ماتېماتىكا دوكتورى. ياپونىيە رىتسۇمەئىكان ئۇنۋېرسىتېنىڭ ئوقۇتقۇچىسى. ماتېماتىكا ۋە CALL سىستېمىسىدىن ئىبارەت ئىككى كەسىپ ساھەسىدە تەتقىقات ئېلىپ بېرىۋاتىدۇ. بىلال ئىلياس 1958-يىلى 1-ئايدا سۈيدۈڭ ناھىيىسىدە تۇغۇلغان. 1978-يىلى 3-ئايدا شىنجاڭ ئۇنۋېرسىتېتىنىڭ ماتېماتىكا فاكۇلتېتى ھېسابلاش ماتېماتىكا كەسپىگە ئوقۇشقا كىرگەن. 1982-يىلى 2-ئايدا ئوقۇش پۈتتۈرۈپ شۇ مەكتەپنىڭ ئۈزىگە ئوقۇتقۇچىلىققا ئېلىپ قېلىنغان.

ئۇ 1985-يىلى 9-ئايدا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۈكۈمىتىنىڭ تۇنجى قېتىملىق ياپونىيىگە ئەۋەتىلگەن 13 نەپەر ئوقۇغۇچىنىڭ بىرى بولۇپ ياپونىيە كيوتو ساڭيو ئۇنۋېرسىتې تەبىپەن ئىنىستۇتىنىڭ ماتېماتىكا فاكۇلتېتىغا بىلىم ئاشۇرۇشقا قوبۇل قىلىنغان ، 1986-يىلى 4-ئايدىن باشلاپ شۇ فاكۇلتېتنىڭ ئاسپىرانتلىقىدا ئوقۇپ، 1988-يىلى 3-ئايدا ماتېماتىكا كەسپىدە ماگىستىر ئۇنۋانىنى ئالغان. ئوقۇشى پۈتكەندىن كېيىن ۋەتەنگە قايتىپ 1988-يىلى 4-ئايدىن باشلاپ شىنجاڭ ئۇنۋېرسىتېنىڭ ماتېماتىكا فاكۇلتېتىدا لېكتور بولۇپ ئوقۇتقۇچىلىق خىزمىتىنى داۋاملاشتۇرۇپ فاكۇلتېت ئوقۇغۇچىلىرى ۋە ماگىستىر ئوقۇغۇچىلارغا ھېسابلاش ئۇسۇلى ۋە كومپيۇتېر تىللىرى قاتارلىق دەرسلەرنى بېرىش بىلەن بىللە ئۈزىنىڭ تەتقىقاتىنى چوڭقۇرلاپ تەتقىق قىلىش ئارقىلىق نۇرغۇن ئىلمى ماقالىلەرنى ئېلان قىلىپ مۇكاپاتلارغا ئەرىشكەن. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، فورتران77 تىلىدىكى ھېسابلاش ئۇسۇللىرىنىڭ پروگراممىلىرى(شىنجاڭ مائارىپ نەشرىياتى) دېگەن ئالى مەكتەپلەر دەرىسلىگىنى نەشر قىلغان. بىلال ئىلياسنىڭ ئوقۇتۇش ۋە تەتقىقاتتا ئېرىشكەن نەتىجىلىرى كۈزگە كۈرۈنەرلىك بولغانلىقتىن , 1991-يىلى مۇئاۋىن پروفېسسورلۇققا ئۈستۈرۈلگەن

 

ئالىملارنىڭ چۈشەندۈرىشىچە ، تۇخۇم پەقەت بىر خىل خىمىيىلىك ماددىنىڭ كاتالىزاتورلۇقى ئاستىدىلا شەكىللىنىدىغان بولۇپ ، بۇ ماددا پەقەت توخۇنىڭ تۇخۇمدىنىدا مەۋجۇت بولىدىكەن . يەنى بۇ ماددا OC-17 ناملىق بىر خىل ئاقسىل بولۇپ ، تۇخۇم شەكىللىنىش جەريانىدا كاتالىزاتورلۇق رول ئويناپ ، تۇخۇم شاكىلىنىڭ يېتىلىشىنى ئىلگىرى سۈرۈپ  ،تۇخۇم سېرىقىنىڭ چۈجىگە ئايلىنىش جەريانىدا قوغداش رولىنى ئۆتەيدىكەن . ئالىملار تۇخۇمنىڭ توخۇ  تېنىدا ھاسىل بولۇش ، تۇغۇلۇش ۋە چۈجىگە ئايلىنىش جەريانلىرىنى كومپيۇتېردا كۆزىتىش ۋە ئانالىز قىلىش ئارقىلىق توخۇ بولغاچقىلا ئاندىن تۇخۇم بولىدىغانلىقىنى ئىسپاتلاپ چىققان .

17-ئەسىردە ئالىملار ئاسمان جىسىملىرىنىڭ ئورنىنى ھېسابلاش، يىراق مۇساپىلىق دېڭىز قاتنىشىدىكى مېرىدىئان ۋە پاراللىلنى ئۆلچەش، زەمبىرەك ئوقى تىزلىكىنىڭ ئوقنىڭ ئىگىزلىكى ۋە مۇساپىسىگە كۆرسىتىدىغان تەسىرىنى مۆلچەرلەش دىگەندەك ھەركەتكە دائىر مەسىلىلەرنى تەتقىق قىلغان. ھالبۇكى، بۇنداق مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشتا ئىككى ئۆزگەرگۈچى مىقدار ئارىسىدىكى مۇناسىۋەت ئۈستىدە ئىزدىنىش ھەمدە مۇشۇ مۇناسىۋەتكە ئاساسەن شەيئىلەرنىڭ ئۆزگىرىش قانۇنىيىتى ئۈستىدە ھۆكۈم چىقىرىشقا توغرا كېلەتتى، مانا بۇلار فۇنكسىيىنىڭ پەيدا بولۇشى ۋە تەرەققىي قىلىشىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشىدۇر.

«function» سۆزىنى ئەڭ دەسلەپتە گېرمانىيىلىك ماتېماتىك لېيبنىس (1646----1716) 1692-يىلى ئىشلەتكەن. جۇڭگودا چىڭ دەۋرىدىكى ماتېماتىكا ئالىمى لى شەنلەن (1811---1882-يىللار) 1859-يىلى ئەنگلىيىلىك دىن تارقاتقۇچى ۋېلېيالى بىلەن بىرلىشىپ تەرجىمە قىلغان «ئالگېبرا، دىففېرېنسىئال- ئىنتېگرال بىلىملىرى ھەققىدە تەرمىلەر» دىگەن كىتابىدا «function» ئاتالغۇسىنى تۇنجى بولۇپ «函数» دەپ تەرجىمە قىلغان، بۇ ئاتالغۇ ئۇيغۇرچە «فۇنكسىيە» دەپ ئاھاڭدا تەجىمە قىلىنىدۇ.

ۋېتا 16  - ئەسىردە ئۆتكەن فرانسىيە ماتېماتىكى، ئۇ ئەڭ بۇرۇن سان ئورنىغا ھەرپ قوللانغانلارنىڭ بىرى. ئۇ بىر نامەلۇملۇق ئىككىنچى دەرىجىلىك تەڭلىمە   نى تەتقىق قىلغاندا، تەڭلىمىنىڭ v ئىككى يىلتىزى1 x2, x لەرنىڭ ئوتتۇرىسىدا مۇنداق مۇناسىۋەت بارلىقىنى بايقىغان: 

مانا بۇ ۋېتا تېئورېمىسىدۇر.

مىسىردىكى دۇنياغا مەشھۇر ئېھرام نەچچە يۈز يىلدىن بۇيان ئۆزىنىڭ ھەيۋەتلىك قىياپىتى، لايىھىلىنىشىنىڭ ئۆزگىچىلىكى، ياسىلىشىنىڭ نەپىسلىكى بىلەن سانسىزلىغان ساياھەتچىلەرنى ۋە دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى ئالىملارنى ئۆزىگە جەلپ قىلىپ كەلمەكتە. مۆلچەرلىنىشىچە، ئەڭ چوڭ خوف ئېھرامىنىڭ ئېگىزلىكى5 .146 مېتىر (ھازىر بۇزۇلغان بولسىمۇ ئېگىزلىكى يەنە137  مېتىر كېلىدۇ)، كۋادرات شەكىللىك ئۇلىنىڭ ھەربىر تەرىپىنىڭ ئۇزۇنلۇقى233  مېتىر (ھازىر227  مېتىر) كېلىدۇ. لېكىن، ئۇنىڭ ئاساس تەرەپلىرىنىڭ ئۇزۇنلۇق پەرقى ئاران6 .1 سانتىمېتىرلا بولۇپ، ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقىنىڭ1/14600  ىگىلا توغرا كېلىدۇ؛ ئۇلىدىكى تىك بۇلۇڭلارنىڭ پەرقى ئاران″12 لا بولۇپ، تىك بۇلۇڭنىڭ  1/17000ىچىلىك كېلىدۇ. ئۇنىڭدىن سىرت، ئېھرامنىڭ تۆت تەرىپى شەرق، جەنۇب، غەرب، شىمالغا قاراپ تۇرىدۇ. كۋادرات شەكىللىك ئۇلىنىڭ ئىككى تەرىپىنىڭ دەل شىمال يۆنىلىشتىن ئېغىش پەرقى ئايرىم - ئايرىم ھالدا ″30′2 ۋە ″30′5 كېلىدۇ. ئالىملار شۇنچە ئېگىز ئېھرامنىڭ مۇنداق نەپىس ياسالغانلىقىدىن قەدىمكى مىسىرلىقلارنىڭ مول گېئومېتىرىيە بىلىملىرىنى ئىگىلىگەنلىكىگە چوڭقۇر ئىشەندى. ئالىملارنىڭ بۇ قىياسى قەدىمكى مىسىرلىقلاردىن قېپقالغان پاپىروس يېزىقىنى تەرجىمە قىلىپ ئوقۇغاندىن كېيىن ئىسپاتلاندى. ئىلگىرى، نىل دەرياسى دېلتىسىدا شەكلى قومۇشقا ئوخشايدىغان بىر خىل سۇ ئۆسۈملۈكى − پاپىروس ئوتى ناھايىتى مول ئىدى، قەدىمكى مىسىرلىقلار بۇ ئوتنى بويىغا ئۇششاق يېرىپ، رەتلىك پرېسلاپ قۇرۇتقاندىن كېيىن، ئۇنىڭغا خەت يازغان، بۇ پاپىروس يېزىقى دەپ ئاتالغان.

ماتېماتىكىدىكى چەمبەر تۇراقلىقى  π  نىڭ دەسلەپكى ئۇچ خانىسىدىكى سانلار  3.14  بولغانلىقى ئۈچۈن،  ھەر يىلى 3-ئاينىڭ 14-كۇنى خەلىقئارا  "  π  بايرىمى " قىلىپ بىكىتىلگەن. ھەر يىلقى بايرامدا دۇنيادىكى بارلىق  π  ھەۋەسكارلىرى ئىختىيارى يىغىلىپ ، چەمبەر تۇراقلىقى (  π ) ھەققىدە ئەركىن پىكىرلىشىدۇ، پېيسا قاتلىمى يېيىشىدۇ ( پېيسا قاتلىمىنىڭ ئىنگلىزچە ئىسمىنىڭ ئالدىنقى ئوقۇلىشى pie  چەمبەر تۇراقلىقى π نىڭ ئوقۇلىشى بىلەن ئاھاڭداش ) ، π  نىڭ قىممىتىنى ئەڭ يۇقۇرى چەكتە يادىلاش مۇسابىقىسى ئۆتكۇزىدۇ. ئىشقىلىپ ، π غا مۇناسىۋەتلىك پائالىيەتلەرنىڭ ھەممىسى بۇ بايرامنىڭ باش تېمىسىدۇر. يۇقارقى رەسىم بۇ يىللىق " π بايرىمى " دا ئامىرىكا ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرى سىزغان π نىڭ بىر قانچە لايىھەسى .