10-ئاينىڭ ئوتتۇرىدا فېد ئۆسۈم ئۆستۈرۈشنى كېچىكتۈرگەنلىكىنى ئېلان قىلدى، تېخى رەسمىي ئۆسۈم ئۆستۈرمەي تۇرۇپلا قازاقىستان تەڭگىسىنىڭ قىممىسى %40 چۈشۈپ كەتتى. 12-ئاينىڭ 17-كۈنى سەھەر ئۈرۈمچى ۋاقتى 3:00 دە، فېد ئۆسۈم ئۆستۈرۈشنى ئېلان قىلدى، ئارقىدىنلا ئارگېنتىنا پېسوسىنىڭ قىممىتى %41 چۈشۈپ كەتى، بۇ ھەپتە تۇنجى سودا كۈنى ئەزەربايجان ماناتىنىڭ قىممىتى %50 كە يېقىن چۈشۈپ كەتتى، جاكار قىلىش ۋاقتى ئىككى مىنۇتقىمۇ يەتمىگەن ئۆسۈم ئۆستۈرۈش قارارى ئارقا-ئارقىدىن نۇرغۇنلىغان دۆلەتلەرنىڭ پۇلىنىڭ قىممىتىنى چۈشۈرۋەتتى، بىرى كەينىدىن بىرى قوغلىشىپ ئارگېنتىنا ۋە ئەزەربەيجاننىڭ ئىقتىسادى بىر كېچىدىلا ۋەيران بولدى. ھازىر ئوتتۇرا شەرقتە ئۇرۇش قالايمىقانچىلىقى بولىۋاتىدۇ، ئېنىقىنى ئېيىتقاندا تۈركىيەدىن ئىبارەت بۇ دۆلەت ئارلىشىپ قالغانلىقتىن، بەزى كىشلەر ئامېرىكىنى خوجا ئاكىسى ئورنىدا چوڭ كۆرۈپ روسىيەنى ئاخبارات يۈزىدە ئەيىبلەپ قويسا، رۇبلىنىڭ قىممىتى چۈشۈپ كەتسە، روسىيەگە ئېمبارگو يۈرگۈزسە يۈز بېرىۋاتقان ئىشلارنى قىزىقچىلىقتەك ھېس قىلىپ تاماشا كۆرمەكتە، سىز ئىقتىساد چۈشەنمىگەنلىكتىن ئاخبارات يۈزىدىكى قۇرۇق باياناتلار ئارقىلىق ئۆزىڭىزنىڭ پىسخىكىڭىزنى ئالداپ ھاياجانلانسىڭىز بولىۋېرىدۇ، لىكىن شۇنداقتىمۇ ئاقسارايدا يېزنىڭىز بولمىسا ھاياجىنىڭىزنى يىغىشتۇرىۋېلىشىڭىزنى ئۈمىد قىلىمىز، چۈنكى ئۆسۈم ئۆستۈرۈش باشقا دۆلەت پۇلىنى قىممەتكە يارىمىغۇدەك قىلىپ چۈشۈرۋېتىش، مىقدارلاشقان تاۋار، يەنى ئېنىقى يېزا ئىگىلىك مەھسۇلاتلىرىنىڭ باھاسىنى چۈشۈرۋېتىش....دېگەندەك بىر قاتار ئىشلار ئارقىلىق سىزنىڭ تۇرمۇشىڭىزغا تەسىر كۆرسىتىدۇ.

سىز ئىقتىساد چۈشەنمىسىڭىز ھېچقىسى يوق، بىز سىزگە دۇنيادا نېمە ئىش يۈز بېرىۋاتقانلىقىنى چۈشەندۈرۈپ قويۇشقا تىرىشىمىز. فېدنىڭ ئۆسۈم ئۆستۈرۈشى زادى قانچىلىك قورقۇنۇچلۇق؟  

فېد ھەرقېتىم ئۆسۈم ئۆستۈرگەندە ۋە چۈشۈرگەندە، يېڭىدىن گۈللەنگەن بازارغا نىسبەتەن ئېيىتقاندا، ئەمىلىيەتتە دەل بىر قېتىملىق قوي يۇڭىنى ئۆستۈرۈش ۋە قوي يۇڭىنى قىرقىشنىڭ نۆۋەتلىشىشىدىن ئىبارەت. فېد چوڭ كۆلەمدە پۇل تارقاتقان، ئۆسۈم چۈشۈرگەندە بېلىق قارماققا ئىلىنىدۇ، ئۆسۈم ئۆسۈشنى ساقلىغان ۋاقىتتا ئىقتىسادى گەۋدىنى نەس باسىدۇ. ئاچكۆزلۈك كۆپۈكنىڭ پەيدا بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، ئاچكۆزلۈك يەنە كۆپۈكنىڭ داۋاملىق كېڭىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، فېدنىڭ ئۆسۈم ئۆستۈرۈشىنى ساقلىغان ۋاقىتتا پۇل كۆپۈكى بىۋاستە يېرىلىدۇ، يەرشارى خاراكتىرلىك كىرزىس يۈز بېرىدۇ. قارماققا ئىلىنغان دۆلەت، «پۇل ئەپىيۇنى» نى سۈمۈرگەن ۋاقىتتا ھۇزۇرلىنىدۇ، تارايغان ۋاقىتتا «پۇل زەھىرى خۇمارى» نى تاشلاش تېخىمۇ ئازابلىق بولىدۇ.

80-يىللاردا فېد ئۆسۈم ئۆستۈرگەندە لاتىن ئامېرىكىسى دۆلەتلىرىدە قەرز كىرزىسىنىڭ ئوت پىلتىسىگە ئوت تۇتاشتۇردى. 20-ئەسىرنىڭ 70-يىللىرىدا ئامېرىكا پۇلنى قويىۋەتتى، برازىلىيە قاتارلىق لاتىن ئامېرىكىسى دۆلەتلىرى زور مىقداردا دوللار قەرزى ئالدى، 1968-يىلىدىن 1973-يىلىغىچە بولغان مەزگىلدە، برازىلىيەنىڭ گ د پ قىممىتى يىلىغا ئوتتۇرچە %10 دىن يۇقىرى ئېشىپ، «برازىلىيە مۆجىزىسى» دەپ ئاتالدى. ئامېرىكىنىڭ ئۆسۈم ئۆستۈرۈشى برازىلىيەنىڭ ئىقتىسادى كۆپۈكىنى ياردى، زور مىقداردا قەرز ئېلىپ بەش يىل گۈللىنىشنى كۈتىۋالغان برازىلىيە ئىقتىسادى بىر كېچىدىلا ۋەيران بولدى، ھازىر يەنە قايتا كۆپۈك كېڭىيىش مەزگىلىدە تۇرىۋاتىدۇ.

80-يىللارنىڭ ئاخىرىدا ئامېرىكا ئۆسۈم ئۆستۈرۈپ، غەربى ياۋروپانى بەش يىل، ياپونىيەنى 15 يىل ئىقتىسادى زىيانغا ئۇچراتتى.

90-يىللارنىڭ ئاخىرىدا ئامېرىكا ئۆسۈم ئۆستۈرۈپ، ئاسىيا پۇل-مۇئامىلە كىرزىسىنى پارتىلاتتى، شەرقى جەنۇبى ئاسىيا، شىياڭگاڭ، ياپونىيە ۋەيران بولدى، بىر كېچىدىلا خەلقنىڭ بايلىقى پارلىنىپ كەتتى. خەلقنىڭ ئون نەچچە يىللىق قان تەرى بىر كېچىدىلا كۆپۈككە ئايلاندى، خەلق ئون نەچچە يىل بىكار ياشىغاندەك بولدى، جاھاننى كىشلەرنىڭ ئاھۇ زارى قاپلىدى.

2001-يىلى ئامېرىكا ئۆسۈم ئۆستۈردى، يەرشارىدا ئۇچۇر-ئالاقە تورى كۆپۈكىنىڭ يېرىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. ئۇچۇر-ئالاقە تورى ئەينى يىللاردىكى بىر قېتىملىق ئەڭ چوڭ كۆپۈك ئىدى، ئۆسۈم ئۆستۈرۈشنىڭ يېقىنلاپ كېلىشىگە ئەگىشىپ، ناسداك كۆپۈكى يېرىلدى، سانسىزلىغان شىركەتلەر ۋەيران بولۇپ يوقالدى، نەچچە تىرىلىيون دوللار تۇيۇقسىزلا كۆپۈككە ئايلاندى.

2008-يىلى ئامېرىكا ئۆسۈم ئۆستۈرۈپ، ئىككىلەمچى ئىقتىسادى كىرزىسنىڭ يۈز بېرىشىنى بىۋاستە كەلتۈرۈپ چىقاردى. نۇرغۇنلىغان يۈز يىللىق پۇل-مۇئامىلە شىركەتلىرى ۋەيران بولدى. بۇ «ۋەيران بولسا بولمايدىغان» بانكىلارنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن يەلېندىن ئىلگىرىكى فېدنىڭ سابىق رەئىسى بېرنەنىك دەرھال «تىك ئۇچار ئايروپىلانغا ئولتۇرۇپ پۇل چاچتى»، مىقدارلاشقان قويىۋېتىش سىياسىتىنى يولغا قويدى. بۈگۈنگىچە دۇنيا ئىقتىسادى يەنىلا ئەينى ۋاقىتتىكى پۇل-مۇئامىلە كىرزىسىنىڭ سايىسىدە ياشاۋاتىدۇ.

    فېد ھەربىر قېتىم ئۆسۈم ئۆستۈرسە يەرشارىدا بىر قاتار كۆپۈك يېرىلىش، دۆلەت ئىقتىسادى ۋەيران بولۇش، شىركەتلەر ۋەيران بولۇش دولقۇنى پەيدا بولۇش قاتارلىق ھادىسلەر بولىدۇ، بۇ نۇقتىنى تارىخ ئىسپاتلاپ بولغان. فېدنىڭ 2006-يىلىدىن بۇيانقى تۇنجى قېتىملىق ئۆسۈم ئۆستۈرۈشى مۇقىملىشىپ بولدى، بۇ يەرشارىنىڭ تەقدىرىنى بېكىتىدىغان پۇلنى تارايتىش «تولغىقى» نىڭ يېتىپ كەلگەنلىكىدىن دېرەك بېرىدۇ، دوللار بىلەن دوللار بولمىغان كاپىتال دوئىلغا چۈشتى، يەرشارى مىقياسىدا «پۇل ئۇرۇشى» رەسمىي باشلاندى.