ئاناتىلىم تورتۇراسى

باي دادا ئىقتىسادىي قابىلىيتىڭىزنى ئۆستۈرسۇن

ئەسلى ئاپتورى: روبېرت كىيوساكى(ئامېرىكا)

نەشىرىيات: نەنخەي نەشىرىيات شىركىتى نەشىرىياتى

ئىككىنجى باپ

بەش تۈرلۈك ئىقتىسادىي قابىلىيەت

 

بىرىنجى باپتىن قىسقىچە خۇلاسە

قىسقىچە خۇلاسە

     1971.يىلى ۋە 1974.يىلى پۇل قائىدىسى ئىككى قېتىملىق چوڭ تىپتىكى ئۆزگىرىشنى باشتىن كەچۈردى.  بۇ خىل ئۆزگىرىشلەر دۇنيا مىقياسىدا نۇرۇغۇنلىغان مالىيە مەسىللىرىنى قوزغىدى، بۇ مەسىللەرنى تېخىمۇ كۆپ مالىيە پاراسىتى ئارقىلىق ھەل قىلىشقا توغرا كېلىدۇ. بەخىتكە قارشى، بىزنىڭ ھۆكۈمىتىمىز ۋە مەكتىپىمىز بۇ ئۆزگىرىشلەرگە توغرا قاراپ مەسىللەرنى ئويلىشىپ بېقىشقا كۆڭۈل بۆلمەيۋاتىدۇ، شۇڭلاشقا، بۈگۈنكى مالىيە مەسلىسى شۇنچە جىددىي ھالغا چۈشۈپ قالدى. مېنىڭ كۆرگىنىم، ئامېرىكا دۇنيادىكى ئەڭ باي دۆلەتتىن قەرزى ئەڭ كۆپ بولغان چوڭ دۆلەتكە ئايلىنىپ قالدى.

بىرىنجى باپ ئون بەشىنجى قىسىم

ئويۇن ئويناش

     ئويۇن ئويناش
تۆۋەندىكى ماقالىدە بەش خىل مالىيە ئەقىل– پاراسىتىنى تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمەن، ئەگەر ئىقتىسادىي قابىلىيتىڭىزنى يۇقىرى كۆتۈرىمەن، ھەم شۇنداقلا مالىيە جەھەتتىن مۇكەممەل ھالەتكە يېتىش ئۈچۈن سىز چوقۇم بۇ بۇ پاراسەتلەرنى يېتىلدۈرۈشىڭىز كېرەك. يالغۇز بۇ 5 پاراسەتنى ئۆزىڭىزدە يېتىلدۈرۈشلا ئانچە ئاسان ئىش ئەمەس، بەلكىم بىر ئۆمۈر تىرىشىشىڭىزغا توغرا كېلىدۇ، لېكىن ياخشى خەۋەر شۇكى ناھايىتى ئاز سانلىق كىشىلەرلا بۇ 5 تۈرلۈك پاراسەتنى چۈشىنەلەيدۇ، ناھايىتى ئاز سانلىق كىشىلەرلا ئىقتىسادىي قابىلىيتىنى يىتىلدۈرۈش ئارقىلىق پۇل ئويۇنى ئوينىغاندىكى نۇمۇرىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشكە تىرىشچانلىق كۆرسىتىدۇ. پەقەت بۇ 5 خىل پاراسەتكە تايىنىپلا سىز جەمئىيەتتىكى 95 ئادەملەرگە قارىغاندا پۇل مەسلىسىنى تېخىمۇ ياخشى ھەل قىلالايدىغان ئىقتىدارغا ئىگە بولالايسىز.

باي دادا ئىقتىسادىي قابىلىيتىڭىزنى ئۆستۈرسۇن

ئەسلى ئاپتورى: روبېرت كىيوساكى(ئامېرىكا)

نەشىرىيات: نەنخەي نەشىرىيات شىركىتى نەشىرىياتى

بىرىنجى باپ ئون تۆتىنجى قىسىم

باشقا كىشىلەرنىڭ پۇل مەسلىسىنى ھەل قىلىش

     باي دادام يەنە شۇنداق ئېيتقانكى: «نۇرغۇنلىغان كىشىلەر بايلار ئۈچۈن خىزمەت قىلىپ، بايلارنىڭ پۇل مەسلىسىنى ھەل قىلىپ بېرىدۇ.»
مەسىلەن، بوغالتىر بايلار ئۈچۈن ھېسابات خاتىرلەيدۇ، پىركازچىك بايلارغا ياردەملىشىپ مەھسۇلاتلارنى ساتىدۇ، ئىشخانا لىدىرى بايلارنىڭ سودىسىنى باشقۇرۇپ بېرىدۇ. كاتىپ بايلارغا ياردەملىشىپ تېلىفون قوبۇل قىلىدۇ، شۇنداقلا ئەدەپ– قائىدە بىلەن بايلارنىڭ خېرىدارلىرىنى كۈتۈۋالىدۇ، رېمونىتچى خادىملار بايلارنىڭ ئۆيلىرى ۋە ماشىنا– زاپچاسلىرىنىڭ نورمال يۈرۈشىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ، ئادوۋكاتلار بايلارنىڭ قانۇنىي جاۋابكارلىققا تارتىلماسلىقىنى قوغدايدۇ، رويخەتكە ئالغۇچى كاسسىر بايلارنىڭ باجنىڭ قېيىنچىلىقىغا ئۇچرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ، بانكىلار بايلارنىڭ پۇل بىخەتەرلىكىنى قوغدايدۇ.
باي دادىنىڭ دىمەكچى بولغىنى شۇكى، نۇرغۇنلىغان كىشىلەر باشقىلارنىڭ پۇل مەسلىسىنى ھەل قىلىش ئۈچۈن خىزمەت قىلىدۇ. بىراق كىم يەنە شۇلارنىڭ مەسلىسىنى ھەل قىلىدۇ؟ ئۇلار ئىشىتىن چۈشۈپ ئۆيدىن قايىتقاندا نۇرغۇن مەسىللەرگە دۇچ كېلىدۇ، پۇل مەسلىسى دەل بۇ مەسىللەرنىڭ بىرى. ئەگەر ئۇلار ئائىلىدە بۇ پۇل مەسلىسىنى توغرا ھەل قىلمايدىكەن، بۇ مەسىلە خۇددى چىش ئاغىرىقىغا ئوخشاش باشقا نۇرغۇنلىغان مەسىللەرنى تۇغدۇرىدۇ.
نۇرغۇنلىغان نامراتلار ۋە ئوتتۇرا بۇرۇژئازىيدىكىلەر بايلار ئۈچۈن خىزمەت قىلىدۇ، بىراق ئىشتىن چۈشۈپ ئۆيگە قايىتقىندا ئۆزىنىڭ مەسلىسىنى ھەل قىلىشقا ئامالسىز قالىدۇ. ئۇلار بايلىق مەسلىسنى ئۆزىنى تېخىمۇ ئەقىللىق قىلىدىغان پۇرسەت دەپ قارىماستىن، بەلكى ئىشتىن چۈشۈپ ئۆيگە قايتقاندىن كېيىن چىملىقتىكى ئورۇندۇقتا ئولتۇرۇپ، ھاراق ئىچىپ ، كاۋاپ پىشۇرۇپ يەپ، تېلىۋىزور كۆرۈپ ئۆتكۈزىۋېتىدۇ. ئىككىنجى كۈنى، ئۇلار ئۆز ىخىزمەت ئورنىغا قايتىپ باشقىلارنىڭ مالىيە مەسلىسىنى ھەل قىلىپ بېرىپ، باشقىلارنى تېخىمۇ باي قىلىۋىتىۋېرىدۇ.

نامرات دادىنىڭ ھەل قىلىش ئامالى
مېنىڭ نامرات دادام ئىلگىرى مەكتەپكە قايىتىپ تېخىمۇ كۆپ بىلىم ئىگەللەشكە ئىزچىل ئىنتىلىپ كەلگەن بولۇپ، مۇشۇ ئارقىلىق پۇل مەسلىسىنى ھەل قىلماقچى ئىدى. ئۇ مەكتەپنى ياخشى كۆرىدۇ، مەكتەپتە ناھايىتى ياخشى ئۆگېنىدۇ، شۇنداقلا ناھايىتى بىخەتەر ھېس قىلىدۇ. ئۇ تېخىمۇ يۇقىرى ئۇنۋانغا ئېرىشتى، دوكتۇر بولدى. يۇقىرى ئۇنۋانغا ئېرىشكەندىن كېيىن، ئۇ ئىش ھەققى تېخىمۇ يۇقىرى بولغان خىزمەتكە ئېرىشىشنى ئارزۇ قىلدى. ئۇ ئامالنىڭ بېرىچە ئىلىم ۋە كەسىپ جەھەتتىن ئىقتىدارىنى نامايەن قىلىپ پۇل مەسلىسى ئۈستىدىن غالىپ كەلمەكچى بولدى، بىراق ئۇنىڭ مالىيە پاراسىتىدە ئىلگىرىلەش بولمىدى. ئۇ ياخشى مائارىپ تەربىيسى كۆرگەن، تىرىشىپ ئىشلىگەن بولسىۇم، بىراق بەخىتكە قارشى، ياخشى بولغان مائارىپ ۋە تىرىشچانلىق بىلەن ئەمگەك قىلىش ئۇنىڭ پۇل مەسلىسنى ھەل قىلىشنىڭ ھۆددىسىدىن چىقالمىدى. مۇئاش يۇقىرىلىغاندا، ئۇنىڭ پۇل مەسلىسى تېخىمۇ ئېغىرلىشىپ كەتتى، چۈنكى ئۇ مەسلىدىن ئۆزىنى قاچۇرىۋاتاتتى. ئۇ داۋاملىق ئىلىم ۋە كەسىپي جەھەتتىن مالىيە قىيىنچىلىقىدىن قۇتۇلۇپ چىقىشنى ئىستەيتتى.

باي دادىنىڭ ھەل قىلىش ئامالى
مېنىڭ باي دادام مالىيە رىقابىتىنى كۈتىۋېلىشقا ئىنتىزار، شۇڭلاشقا ئۇ سودا قىلىشقا، مەبلەغ توپلاشقا كىرىشكەن. نۇرغۇن كىشىلەر بۇنداق قىلىشنى تېخىمۇ كۆپ پۇل تېپىش ئۈچۈنلا دەپ قارايدۇ. ئەمەلىيەتتە، ئۇنىڭ نۆۋەتتىكى خىزمەت بىلەن شۇغۇللىنىشىدىكى سەۋەب، ئۇ مالىيە رىقابىتىنى ياخشى كۆرىدۇ. ئۇ ھەل قىلىشقا تېگىشلىك مالىيە مەسللىرىنى ئىزدەيدۇ، پەقەت پۇل ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى ئۆزىنى تېخىمۇ ئەقىللىق قىلىش ۋە ئىقتىساد قابىلىيتىنى تېخىمۇ يۇقىرى كۆتۈرۈش ئۈچۈن شۇنداق قىلىدۇ. باي دادام داۋاملىق گولىف توپ مۇسابىقىسىنى ئۆزىنىڭ پۇل توغرىسىدىكى پەلسەپىلىرىگە تەدبىقلايدۇ. ئۇ دائىم مۇنداق دەيدۇ: «پۇل مېنىڭ ئېرىشكەن نۇمۇرۇم، مېنىڭ مالىيە ئەھۋالىم مېنىڭ ئېرىشكەن نۇمۇر كارتام. پۇل ۋە مالىيە ئەھۋالىم م

بىرىنجى باپ ئون بىرىنجى قىسىم

نامراتلار پۇل مەسلىسىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىدۇ

بىرىنجى باپ ئون ئىككىنجى قىسىم

ئوتتۇرا بۇرۇژئازىيدىكىلەر پۇل مەسلىسىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىدۇ

بىرىنجى باپ ئون ئۈچىنجى قىسىم

بايلار پۇل مەسلىسىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىدۇ

 

بىرىنجى باپ ئونىنجى قىسىم

 بايلارنىمىشقا تېخىمۇ باي بولۇپ كېتىدۇ

     پۇلنىڭ قانۇنىيتى ئۆزگەردى، دەل بۇ خىل ئۆزگىرىش سىزنى تېخىمۇ نامرات قىلىۋېتىدۇ، يەنە كېلىپ بۇ سىزنىڭ كونتىرول قىلىدىغان دائىرىڭىزدە بولمىغاچ ناھايىتى ئادالەتسىزدەك بىلىنىدۇ. ھەقىقەتەن ئادالەتسىزلىك. باي بولۇشنىڭ ئاساسلىق نۇقتىسى، پۇل سېستىمىسنىڭ ئادىل ياكى ئەمەسلىكى بىلەن تونۇشۇش، پۇل سېستىمىسنىڭ قانۇنىيتىنى ئۆگېنىش ۋە بۇلارنى قوللىنىش. بۇ مالىيە پاراسىتى تەلەپ قىلىدۇ، شۇنداقلا مالىيە ئەقىل پاراسىتىگە پەقەت مالىيە مەسىللىرىنى ھەل قىلىش ئارقىلىقلا ئېرىشكىلى بولىدۇ.

بىرىنجى باپ توققۇزىنجى قىسىم

پۈتۈنلەي ھۆكۈمەتنىڭ كاپالىتىگە تايىنىپ كەتمەسلىك كېرەك

كىشىلەرنىڭ كەلگۈسى ئىقتىساد ئەھۋالىدىن ئەنسىرىشى جەمئىيەت سۇغۇرتىسى ۋە تىببىي سۇغۇرتىنىڭ ئوتتۇرىغا چىقىشىغا سەۋەبچى بولدى، ھۆكۈمەتنىڭ بىخەتەرلىك كاپالىتىنى ئوتتۇرىغا چىقىرىشى ئۆزىنىڭ مالىيە مەسىللىرىنى قانداق بىر تەرەپ قىلىشنى بىلمەيدىغان كىشىلەرنىڭ ئېھتىياجىنى قامداش ئۈچۈن.بۇ ئىككى تۈزۈلمە ئاللىبۇرۇنلا ۋەيران بولدى. تىببى سۇغۇرتا زىيان تارتىپ تۇرۇپ تىجارەت قىلىۋاتىدۇ، جەمئىيەت سۇغۇرتىسىمۇ ئۇزاققا قالمايلا قەرزگە بوغۇلۇش ھالىتىدە قالىدۇ. 2008.يىلى، 78 مىليون بوۋاق تاشقىنىدىكى بىرىنجى ئەۋلاد كشىلەر پىنسىيەگە چىقىشقا باشلىدى، ئۇلار ئارىسىدىكى كۆپ قىسىم كىشىلەرنىڭ تۇرمۇشنى قامدىغۇدەك پىنسىيە پۇلى ئېغىر كەمچىل بولماقتا.

بىرىنجى باپ سەككىزىنجى قىسىم

پۇل قائىدىسىدىكى يەنە بىر ئۆزگىرىش

پۇلنىڭ قائىدىسىدىكى يەنە بىر ئۆزگىرىش 1974.يىلى يۈز بەرگەن. 1974.يىلىدىن ئىلگىرى، كارخانىلار خىزمەتچىلەرگە پىنسىيە مۇئاشى تەمىنلەيىتتى. پەقەت پىنىسىيەگە چىققان خىزمەتچە ھايات بولسىلا كارخانىلار ھەربىر ئادەمنىڭ بىر ئۈلۈش پىنسىيە پۇلىغا ئېرىشىشىگە كاپالەتلىك قىلاتتى. سىز بەلكىم بىلىشىڭىز مۇمكىن، ھازىرقى ئەھۋال بۇرۇنقىغا تامامەن ئوخشىمايدۇ.

 

بىرىنجى باپ يەتتىنجى قىسىم

پۇلنىڭ پىرىنسىپى

    پۇلنىڭ قائىدىسىدە ئاللىبۇرۇن ئۆزگىرىش بولدى
1971.يىلى، نىكسون زۇڭتۇڭ پۇلنى ئاساس قىلىدىغان تۈزۈمنى قالدۇرىۋەتتى، بۇ پالاكەت باسقان سىياسەت پۇلنىڭ پىرىنسپىنى ئۆزگەرتىۋەتتى. بۇ دۇنيا تارىخىدىكى بىر قېتىملىق ئەڭ چوڭ مالىيە ئۆزگىرىشى، بىراق ناھايىتى ئاز سانلىق كىشىلەرلا بۇ ئۆزگىرىشنى، شۇنداقلا ئۇنىڭ بۈگۈنكى ئىقتىسادقا بولغان تەسىرىنى تونۇپ يەتتى. نېمە ئۈچۈن تا ھازىرغىچە نۇرغۇنلىغان كىشىلەرنىڭ يەنىلا پۇل ئۈچۈن كۆرەش قىلىشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبلىرىنىڭ بىرى دەل نېكسوننىڭ مۇشۇ نۇتىقى سەۋەبىدىن.

 

بىرىنجى باپ ئالتىنجى قىسىم

نامراتلىقنىڭ سەۋەبى

نامراتلىقنىڭ سەۋەبى
ئاتالمىش نامراتلىق يۈز بەرگەن مەسىللەر ھەل قىلىش ئۇسۇللىرىدىن ئېشىپ كەتكەن بىر ھالەت، خالاس. نامراتلىققا ئېلىپ بارىدىغان سەۋەب، ئادەملەرنىڭ مەسىللەرنى ھەل قىلماي، مەسىللەر تەرىپىدىن بېسىۋېلىشى. ھەرگىزمۇ بارلىق نامراتلىق يالغۇز مالىيە مەسلىسى سەۋەبىدىن بولمايدۇ. نامراتلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان سەۋەبلەر ھەرتۈرلۈك بولىدۇ، مەسىلەن، زەھەر چېكىش، لايىقنى خاتا تېپىپ قېلىش، ئامانلىقى ناچار رايوندا تۇرمۇش كەچۈرۈق قېلىش، خىزمەت ئىقتىدارى بولماسلىق، خىزمەتكە بارىدىغان قاتناش ۋاستىسى بولماسلىق ياكى تىببى ساغلاملىق پۇلىنى تۆلىيەلمەسلىك قاتارلىقلار.