ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنى قانچىلىك چۈشىنىسىز؟

( ئىلاۋە : مەزكۇر ماقالە ئۆزۈمنىڭ ئويلىغانلىرى ئاساسىدا يېزىلدى )

تۈمەنى

1

دەۋرنىڭ تەرەققىياتى ۋە كومپىيۇتېر، تور تېخنىكىسىنىڭ كۈنسايىن يېڭىلىنىپ، تەرەققى قىلىشىغا ئەگىشىپ، ئۇيغۇر تور بېكەتلىرى ئازلىقتىن كۆپلۈككە، ئاددىيلىقتىن مۇرەككەپلىككە، كۆركەملىككە قاراپ تەرەققىي قىلماقتا. مانا مۇشۇنداق تەرەققىياتلار ئارىسىدا، ئۇيغۇرچە خەت كىرىشتۈرۈلگەن فىلىملەر (يەنى ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىملەر)مۇ كۈنسايىن راۋاجلىنىپ، ئۇيغۇر تور بېكەتلىرى ئارىسىدا كەڭ تورداشلارنىڭ ۋە يېڭىلىققا ئىنتىلگۈچى ھەۋەسكار، كەسىپداشلارنىڭ ئالقىشىغا مۇيەسسەر بولماقتا. بىراق يەنە كۆپ ساندىكى كىشىلەرنىڭ ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمگە بولغان تونۇشىنىڭ چوڭقۇر بولماسلىقى، يېتەرلىك بولماسلىقى سەۋەبىدىن ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنى قوللاش ۋە ئۇنىڭغا بولغان ئالقىش ئاز بولماقتا. تۆۋەندە مەن بۇ خىل فىلىملەرگە نىسبەتەن كۆز – قاراشلىرىمنى سۆزلەپ ئۆتمەكچىمەن.

ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنىڭ قاچان، قەيەردە مەيدانغا كەلگەنلىكى توغرىسىدا تېخى ھېچقانداق مەلۇماتلارغا ئىگە بولمىدىم، لېكىن شۇنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە بولىدۇكى، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم 2000-يىللاردىن كېيىن، تور ھەۋەسكارلىرىنىڭ قىزىقىشى بويىچە كىرىشتۈرۈلۈپ مەيدانغا كەلگەن دەپ قاراشقا بولىدۇ. چۈنكى 2000-يىللاردىن كېيىن، ئۇيغۇر تور تېخنىكىسىدا يۈكسىلىش، تەرەققىي قىلىش ھالىتى شەكىللەنگەن بولۇپ، كىشىلەرنىڭ نەزەر دائىرىسىنىڭ كەڭىيىشىگە، شۇنداقلا «تور»دىن ئىبارەت بۇ مەۋھۇم دۇنياغا بولغان چۈشىنىشىنىڭ چوڭقۇرلىشىشىغا ئەگىشىپ، ئۇيغۇر تورلىرىدا ئەدەبىيات-سەنئەتنى ئاساس قىلغان بىر رامكا شەكىللەنگەن، بۇ ئۇيغۇر تور تېخنىكىسىدا ھالقىما خاراكتېرلىق ئۆزگىرىشنى ئېلىپ كەلگەن، شۇ مەنىدىن ئېلىپ ئېيتقاندىمۇ، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنىڭ بارلىققا كېلىشى كەڭ كىنو ھەۋەسكارلىرى ۋە تور تېخنىكا ھەۋەسكارلىرى، ئۇستازلىرىنىڭ جاپالىق ئەمگىكىنىڭ مىۋىسى دەپ مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە بولىدۇ.
2000-يىلدىن باشلاپ ھېسابلىغاندىمۇ، تا ھازىرغا قەدەر تەرجىمە قىلىنغان ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم نەچچە ئوندىن ئاشىدۇ، بۇ ئۇيغۇر تورلىرىدا بارا-بارا ئالقىشقا ۋە تورداشلارنىڭ ياقتۇرىشىغا، ئېتىراپ قىلىشىغا ئېرىشىپ كەلمەكتە ۋە ئېرىشتى. ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنىڭ مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە تېگىشلىك تەرەپلىرى تۆۋەندە ئاددىي قىلىپ بىر قانچە تۈرگە ئايرىپ كۆرسىتىلىدۇ :
1. فىلىمنىڭ ئۈنۈمدارلىقىنى تەسىرگە ئۇچراتمايدۇ. بۇ شۇنى كۆرسىتىدۇكى، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم تېخنىكىدا چاتاق كۆرۈلمىگەن ئاساستا، پەقەت ئۇيغۇرچە يېزىقنى كىرگۈزۈشنى ئاساس قىلىپ، فىلىمدىكى پېرسوناژلارنىڭ تىل ئادىتىگە رىئايە قىلغان ئاساستا تەرجىمە قىلىندىغان بولغاچقا، فىلىمنىڭ ئەسلى ئاۋاز ئۈنۈمىنى ھېچقانداق تەسىرگە ئۇچراتمايدۇ، سۈرەت ئۈنۈمى ۋە كۆرۈش ئۈنۈمىنىمۇ تەسىرگە ئۇچراتمايدۇ.
2. چۈشىنىشچانلىقنى تېخىمۇ يۇقىرى كۆتۈرىدۇ. ھازىر توردا بىزنىڭ كۆرۈۋاتقان فىلىملىرىمىز ئاساسەن خەنزۇچە يېزىق كىرگۈزۈلگەن فىلىملەر بولۇپ، بىز بۇ فىلىملەرنى كۆرگىنىمىزدە سەۋىيىرىمىزنىڭ چەكلىك، بىلىمىمىزنىڭ يېتەرلىك بولماسلىقى سەۋەبىدىن، فىلىم تەرجىمىسىدە ئۇچرايدىغان بەزىبىر خام خەتلەرنى ئوقۇيالماي، فىلىم مەزمۇنى تولۇق، كەم-كۈتىسىز چۈشىنىپ كېتىشىمىزدە خاملىق كۆرۈنىدۇ، بۇ دېگەنلىك خەنزۇچە خەتلىك فىلىمنى ئىنكار قىلغانلىق ئەمەس، ئەلۋەتتە، خەنزۇچە خەتلىك فىلىم بىزنىڭ خەنزۇتىلىنى تېخىمۇ يۇقىرى بىر بالداق ئۆگىنىشىمىزگە پايدىلىق. بۇ يەردىكى سېلىشتۇرۇش پەقەت فىلىمنى تېخىمۇ مۇكەممەل ۋە كەم-كۈتىسىز چۈشىنىشكىلا قارىتىلغان. ئۇيغۇر تىلىدىن خەۋىرى، ساۋادى بار ھەرقانداق بىر ئادەم ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنى كۆرگەندە، ئېنىقكى فىلىمنىڭ مەزمۇنى تېخىمۇ چوڭقۇر، تېخىمۇ مەنىلىك چۈشىنىپ يېتەلەيدۇ.

2
ئەلۋەتتە، بىر نەرسىنى مۇئەييەنلەشتۈرگەنىكەنمىز، ئۇنىڭ يېتەرسىز، كەمتۈك جايلىرىنىمۇ ئېتىراپ قىلىشىمز، كۆرسىتىپ ئۆتىشىمىز، مۇئەييەنلەشتۈرىشىمىز كېرەك. توغرىسىنى ئېيتقاندا، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنىڭ تەرجىمە-تەرەققىيات ئىشلىرىدا كۆرۈلىۋاتقان بەزىبىر مەسىلىلەرنىمۇ كۆرسىتىپ ئۆتۈشكە توغرا كېلىدۇ.
1. كەسىپلىشىشتىكى چېچىلاڭغۇلۇق. بۇ ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم تەرجىمە تېخنىكىسىدىكى كەسپىي خادىملارنىڭ سېستىمىلىق ئەمەسلىكىگە قارىتىلغان. باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم تېخنىكىسىنىڭ قوللىنىشى بىردەك ئەمەس بولۇپ، بۇ ساھە تېخى رەسمىي ھالدا كەسىپلىشىشكە، سېستىمىلىشىشقا دېگەندەك تولۇق يۈرىشىپ كېتەلمىدى، بۇ تېخنىكىنىڭ سېستىمىشلىشىش، كەسىپلىشىش قەدىمى ئاستا بولۇپ، كۆپىنچە ھاللاردا چېچىلاڭغۇلۇق ياكى يەككە-يىگانىلىك كۆرۈلمەكتە.
2. كەسپىي خادىملارنىڭ كەمچىل بولۇشى. بىر پارچە ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنى ۋۇجۇدقا كەلتۈرۈش ئۈچۈن، ئۇنىڭغا تەرجىمان، تەھرىر، كوررېكتور، كىرىشتۈرۈگۈچى ۋە تېخنىك قاتارلىق خادىملارنىڭ لازىم بولىدىغانلىقىنى كۆپىنچە كىشىلەر تېخى تولۇق بىلىپ يەتمەسلىكى مۇمكىن. ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم تېخنىكىسى بارلىققا كەلگەندىن بۇيانقى بىر نەچچە يىلدا، گەرچە بۇ تېخنىكىغا قىزىقىدىغان ھەۋەسكارلار ۋە كەسپىي كومپىيوتېر ماھىرلىرى كۆپلەپ كۆزگە كۆرۈنىۋاتقان بولسىمۇ، بىراق بۇ تېخنىكىنىڭ ئارقا سەپ «جەڭچى»لىرى يەنىلا كەمچىل بولۇپ كەلمەكتە. مۇشۇ مەنىدىن ئېلىپ ئېيتقاندا، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم تېخنىكىسى ئۈچۈن، تەرجىمە قىلىش قابىلىيىتى يۇقىرى بولغان تەرجىمان؛ تەرجىمىدىكى كەم-كۈتىلەرنى ئوڭشاپ، تۈزەيدىغان مۇھەررىر؛ يېزىقتىكى ئىملا خاتالىقىنى بىر كۆرۈپلا بىلەلەيدىغان ۋە تۈزىتەلەيدىغان كوررېكتور؛ تەرجىمان، تەھرىر ۋە كوررېكتورنىڭ قولىدىن چىققان تەرجىمىنى جاي-جايىدا قويالايدىغان كىرىشتۈرۈگۈچى؛ كىرىشتۈرۈلگەن فىلىمنى تېخنىكا جەھەتتىن ئوڭشايدىغان تېخنىك ھېلىھەم بۇ ساھەدە بوشلۇق بولۇپ تۇرماقتا .
3. فىلىمدىكى كىشى ئىسىملىرىنىڭ بىردەك ئېلىنماسلىقى. كىنو – فىلىم بولغانىكەن، ئۇنىڭدا ئىسىملار ئىنتايىن كۆپ ئۇچرايدۇ. ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنىڭ تەرجىمىسىدە كۆرۈلىۋاتقان يەنە بىر چوڭ يېتەرسىزلىكمۇ دەل ئىسىملارنىڭ بىردەك ئېلىنماي تەرجىمە قىلىنىشىدۇر. بىزدە تەرجىمە گورۇپپىلىرى كۆپلەپ قۇرۇلماقتا ۋە تور يۈزىدە نامايەن بولماقتا، شۇنىڭدەك، ئىسىملارمۇ ھەرخىل ئېلىنماقتا. بەزىلىرىدە ئىسىملار فىلىمدىكى يېزىق بىلەن ئوخشاش ھالدا، كونكىرت قىلىپ ئېيتقاندا، لاتىن يېزىقى بويىچە ئېلىنماقتا ۋە يېزىلماقتا، يەنە بەزىلىرىدە ئۇيغۇرچە يېزىق بويىچە، فىلىمدىكى تەلەپپۇزنى ئاساس قىلىپ ئېلىنماقتا. مېنىڭچە بولغاندا، ئىسىملار تەرجىمىدە لاتىن يېزىقى بويىچە ئېلىنىش ۋە شۇ بويىچە يېزىلىشى كېرەك، بۇ بىر تەرەپتىن شۇ فىلىمگە بولغان ھۈرمەت بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئېلىپ ئېيتقاندا، ئۇيغۇرچە يېزىقتا ئېلىنغاندا، بەزىبىر ئەھۋاللاردا مەنىلەردە چېچىلاڭغۇلۇقنى پەيدا قىلىپ قويۇشى ياكى مەنانى توغرا ئىپادە قىلىشقا تەسىر قىلىشى مۇمكىن. شۇڭا ئىمكانقەدەر لاتىن يېزىقى بويىچە ئېلىش ۋە يېزىلىشى مۇھىم، دەپ قارايمەن.
خۇلاسەم شۇنداق بولدىكى، ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىم گەرچە ئەمدىلا بىخلىنىۋاتقان كەسىپ ۋە ساھە بولسىمۇ، بىز ئۇنىڭ ئارتۇقچىلىقىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈشكە، كەمچىلىكىنى كۆرسىتىپ، تۈزىتىپ – تولۇقلاشقا دادىل كۆكرەك كېرىپ ئوتتۇرىغا چىقالايدىغان بولۇشىمىز كېرەك.
ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىمنىڭ تەرەققىي قىلىپ يۈكسىلىشى ھەربىر تور ئەھلىنىڭ تىرىشچانلىقىغا، قوللاپ – قۇۋۋەتلىشىگە مۇھتاج! ئۇيغۇرچە خەتلىك فىلىممۇ ھەربىر كەسىپ ئەھلىنىڭ كۆپلەپ ئوتتۇرىغا چىقىشىغا ۋە قوشۇلىشىغا مۇھتاج!!!
___________________
ئەسكەرتىش : مەزكۈر ماقالە ئاپتورنىڭ رۇخسىتى بىلەن يۆتكەپ كېلىندى، ئاپتورنىڭ رۇخسىتىسىز بۇ تېمىنى خالىغانچە باشقا تور بېكەت ۋە مۇنبەرلەرگە كۆچۈرۈپ ئىشلەتمەڭ! ئەمگىكىمىزگە ھۆرمەت قىلىڭ!