ئۆي ئىچىدە چوڭ بىر كاڭ كۆزگە تاشلىنىپ تۇراتتى. كاڭنىڭ بەزى يەرلىرىدىكى ياغاچ يوق بولۇپ، ئىچىدىكى توپىلار كۆرۈنۈپ قالغان ئىدى. كاڭنىڭ ئۈستىدىكى تېرە يېپىنچا، ئۆچكە تېرىسى، مۇڭغۇلچە يەكتەك ۋە خەنزۇچە پاختىلىق چاپان ئارىسىدا تاتلىق ئۇخلاۋاتقان ئۈچ بالىنى ئىلغا قىلدىم. ئۇلار ئۆزلىرى خالىغانچە ياتقان بولۇپ، مەينەت پۇتلىرى كىيىملەر ئارىسىدىن كۆرۈنۈپ تۇراتتى، چوڭلار يوقتەك قىلاتتى. غەرب تەرەپتىكى تامدا يەنە كىچىك بىر ئىشىك بار ئىدى. ئىشىكنى ئىتتىرىپ ئاچقاندىن كېيىن، تور بېكىتىلگەن مۇڭغۇلچە ئۇسلۇبتىكى ياغاچ تۈڭلۈك تۇرغانلىقىنى كۆردۈم. يېنىدا يەنە قىزغۇچ بىر ياغاچ ئىشىك قانىتى دېگەندەك نەرسىلەر تۇراتتى. كۆزلىرىم نەملەشتى: مانا بۇ بىزنىڭ ئۆيىمىز، ئۈچ ئەۋلاد بىرگە ياشىغان، ياق گانگا قارىمۇ ياشىغان ئۆي.

بىز ئۆزىمىزمۇ تۇيمايلا ئورنىمىزدىن تۇرۇپ كېتىپتۇق، يىراقتىن شىددەت ھەم ھەيۋەت بىلەن يۇپۇرۇلۇپ كېلىۋاتقان شەپەق جۇلاسىدا شەرققە قاراپ تۇراتتۇق. سۇمىيە ھەيرانلىقتىن كۆزلىرىنى يوغان ئېچىپ، تىكىلىپ تۇراتتى. يۈزلىرىدە ھاياجانلىق تۇيغۇسى جۇلالاپ تۇراتتى. ئالتۇنرەڭ شەپەق ئۇنىڭ قاراقلىرىدا جۇلالايتتى، خۇشاللىق ئۇچقۇنلىرىغا ئايلىناتتى. مەن ھاياجاندىن ئۆزۈمنى ئاران تۇتىۋالغان ھالدا، ئۇنىڭ قولىنى چىڭ تۇتىۋالغان ئىدىم. تىنىمسىز تەۋرىنىۋاتقان، سەكرەۋاتقان قۇياش ئاخىرى يەر يۈزىدە تولۇق ھۆسن ئاچتى، ھاياتلىققا شۇڭغۇپ كىردى. سۇمىيە توساتتىن مېنى مەھكەم قۇچاقلىۋالدى، مەنمۇ ئۇنى باغرىمغا كۈچەپ باستىم. بىز كۆزلىرىمىزنى مىت قىلمىغان ھالدا بۇ تېپىلغۇسىز گۈزەللىككە مەستانە ھالدا تىكىلگەن ئىدۇق، ئىچ-ئىچىمىزدىن قۇياش ۋە زېمىنغا تەشەككۈر ئېيتاتتۇق، يايلاق ئانىمىزغا تەشەككۈر ئېيتاتتۇق، ئۇلارنىڭ بىزگە بەرگەن بەختىگە تەشەككۈر ئېيتاتتۇق.

قەدىمىي ناخشا «گانگا قارا» ــ «قارا تۇلپار» ئەنە شۇ سانسىز ناخشىلارنىڭ بىرسى. مەن بالىلىق چاغلىرىمدىلا بۇ مىلودىيەنى تۇنجى قېتىم ئاڭلىغان ئىدىم. ھېلىمۇ ئېسىمدە، شۇ چاغدا مەيداندا ئىككى قولۇمنى ساڭگىلىتىپ، ناخشا ساداسى شامال بىلەن غايىپ بولغىچە تۇرۇپلا قالغان ئىدىم. قەلبىم ئىللىقلىق تۇيغۇسىغا تولغان ئىدى. ناخشىنى تولۇق چۈشۈنۈپ يەتمىگەن بولساممۇ، يېشىمنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ، ئۇنىڭغا قەۋەتلا ئامراق بولۇپ قالغان ئىدىم. ھالا بۈگۈنكى كۈندىمۇ بۇ بىرقانچە مىسرالىق ئاددى تېكىستنى تولۇق چۈشۈنۈپ يەتتىم، دەپ ئېيتىشقا ئاجىزلىق قىلىمەن. بۇ زادى قانداق بىر ناخشىدۇر ــ ھە؟ ئۇ بەلكىم بىر مۇھەببەت ناخشىسى بولسا كېرەك… كېيىنكى چاغلاردا مەن چوڭقۇر پىكىرلىك بىر يازغۇچى بىلەن ئۇچرۇشۇپ قېلىپ، بۇ ناخشا ھەققىدە ئۇنىڭدىن پىكىر ئالدىم. ئۇ چۈشەندۈرۈپ: ــ ناھايىتى ئاددى، ئۇ پەقەت ئېچىلمىغان سەبىي قەلبنىڭ كۈچلۈك ئىنسانى تۇيغۇ تەرىپىدىن بىر قېتىم سوقۇلۇشىدىنلا ئىبارەت. ئەمەلىيەتتە بۇ ناخشا ئاددى، نازاكەتسىز، ئۇنىڭدا كۈچلۈك تەسىرچانلىق يوق» ــ دەپ جاۋاپ بەردى.

ھازىرقى ۋاقىت دەل يېنىمىزدىن شەپىسىز ئۆتۈپ كېتىۋاتقان ۋاقىتتۇر، بەلكىم ئۇ ئەڭ قىممەتلىك، ئەڭ جەلبكاردۇر. ئۇ خام خىيالنى رېئاللىق، رېئاللىقنى خام خىيال قىلىشقا ئىمكانلىقتۇر.مەن ئەتراپىمدىن ھەرۋاقىت ۋاقىتنىڭ رېتىملىق تىۋىشىنى ئاڭلاپ تۇرىمەن. ياسىلىۋاتقان يول-كۆۋرۈكلەردىن، قەۋەت-قەۋەتلەپ ئېگىزلەۋاتقان بىنالاردىن، يولدىكى قىز-يىگىتلەرنىڭ شوخ قىلىقلىرىدىن، باغچىدا چېنىقىۋاتقان بوۋاي-مومايلارنىڭ تەبەسسۇمىدىن، ھەتتا يول بويىدىكى گۈل-گىياھلارنىڭ قۇياش نۇرى ھىممىتىدە يايرىغان ياپراقلىرىدىن ۋاقىتنىڭ دۇنيانى ئۆزگەرتىش ئىستىكىدە تىرمىشىۋاتقانلىقىنى كۆرىمەن.بوۋاقلارنىڭ يىغىسى، سەبىيلەرنىڭ كۈلكىسى، ئاشىق-مەشۇقلارنىڭ خۇمارلىق بېقىشلىرى، قىران ياشلىقلارنىڭ ئاق چاچلىرى، قېرىلارنىڭ چېكىسىدىكى قورۇقلىرى دەل ۋاقىتنىڭ ياڭراق كۈيىدۇر. يۇمران بىخ، خۇشھىد چېچەك، ئەركىن ياپراق، تاڭدىكى شەپەق، كىشىنى مەھلىيا قىلغۇچ كەچكى قۇياشلارنىڭ ھەممىسى ۋاقىتنىڭ تىنىقىدۇر.ۋاقىتقا يۈزلەنگىنىمىزدە، زەپەرمۇ بار، خەتەرمۇ ھەم بار. غالىبلار ۋاقىتنىڭ يۈكسەكلىكىدە شادلانغاندا، غاپىللار ۋاقىتنىڭ رەھىمسىزلىكىدە نادامەت چېكىدۇ.ۋاقىتنى قەدىرلەش تۇرمۇشنى، ھاياتنى ۋە ئىنسانىيەتنى سۆيگەنلىكتۇر.

ئۇ يەردىن قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، بىر كىچىك يېزىدا ئوقۇتقۇچىلىق ھاياتىمنى داۋاملاشتۇردۇم. ئەمما، ئاشۇ ماچۈدىكى كەچمىش، مېھرى ئىسسىق غېرىبانە ھويلا بىردەممۇ كۆڭلۈمدىن نېرى بولمىدى. شۇنداق قىلىپ مەن قەلبىمنىڭ دەۋىتىدە سىز ھەم ئۇنىڭ ئۈچۈن، ئەڭ مۇھىمى ئاشۇ سەبىي بالىلارنىڭ تەشنالىقى ۋە قىزغىنلىقى ئۈچۈن ئۆز سەمىمىيىتىمنى قۇرلارغا تىزماقچى بولدۇم. ھازىر، ئاشۇ ئوقۇغۇچىلارنىڭ يۇمران قوللىرىدا يېزىپ چىققان شادلىقى ۋە خاپىلىقىنى ئوقۇغىنىمدا، قەلبىم ئۇلارنىڭ سەمىمىيىتى ۋە قىزغىنلىقىدىن كۈچلۈك ھاياجانغا تولىدۇ. راست، ئۇلار بىر توپ شادىمان قۇشلار، ئۇلار بىر توپ بىغۇبار پەرىلەردۇر. چۈنكى ئۇلارنىڭ قەلبى پاكلىق ھەم گۈزەل غايىلەر بىلەن تولغان، شۇنداقلا، ئۇچۇرما بولۇش ئالدىدىكى تەشۋىشلەرگىمۇ تولغان.

شائىرانە قەلب نۇقسانسىز گۈزەللىكنى ۋە ئەركىنلىكنى ئىستەيدۇ، ئەمما، بۇلار دەل رېئاللىقتا تۇتىيا تەركىبلەردۇر. شۇ سەۋەب شائىرانە قەلب مەنىسىزلىككە قاراپ بوي سۈرۈش ھەققىگە زېمىننىڭ روھى ھەم تۇپراقنىڭ زوقىدىن خالاس تاپىدۇ. ئۇنىڭ يىتىلىش جەريانى يالتىراق كۆركەملىككە ئىگە بولسىمۇ، غايىۋى شائىرانە قەلب بەلكىم قان داغلىرى(ئادەتتە ئۆزىنىڭ قېنى بەدىلىگە) ئارقىلىق چاقنىشى مۇمكىن، قەدىمدىن ھازىرغىچە بۇخىل قىسمەتلىك شائىر، سەنئەتكارلار بىرتالاي ئۆتتى، سەنئەتكارلىقتىن خالىي كىشىلەردىنمۇ غايىۋى شائىرانە قەلب ئىستىكىدە ئۆلىۋالغانلار تېخىمۇ كۆپ.

ئالدىراش سەپەردىكى بۇ كىشىلەر دەسلەپ ئۆزلىرىنىڭ قوي ئىزدەپ چىققانلىقىنى بىلسىمۇ، ئەمما بىر نەچچە كۈن ئۆتكەندىن كېيىن، ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ نېمىشقا ئەگىشىۋاتقانلىقىنىمۇ ئۇنتۇپ قېلىشتى. تېخىمۇ قىزىقارلىقى، يەنە بىر بۆلۈك كىشى قوي ئىزدەش ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۆيىدىكىلەرنىڭ توسقىنىغا ئۇنىماي، بىزنىڭ تاماشايىمىزنى كۆرۈش ئۈچۈن بىزگە ئەگىشىۋاتاتتى. ئۇلار تېخى بىزگە: سېپىڭلارغا بىزنىمۇ قېتىۋېلىڭلار، بىزمۇ بېرىپ تاماشا كۆرمەيمىزمۇ؟…-دېيىشەتتى.بۇ كىشىلەرنىڭ يىراققا سەپەرگە چىقمىغىنىغا ئۇزۇن بولغان ئىدى. ئۇلار ئاللىبۇرۇن كۆچمەن چارۋىچىلىقتىن قول ئۈزۈپ، مۇقىم بىر يەردە ياشاپ كېلىۋاتقاچقا، يىراقلارغا سەپەر قىلىشنىڭ زۆرۈرىيىتىمۇ يوق ئىدى. ئۇلار بىر ئۆمۈر بالام، كالام دەپ، ئۆزلىرىنىڭ ئاددىي چارۋىچىلىق تۇرمۇشى بىلەن، كۆز ئالدىدىكى كىچىككىنە ئوتلاق ۋە ئېتىزلارغا باغلىنىپ، تاشقى دۇنيانىڭ ئىشلىرىدىن پۈتۈنلەي خەۋەرسىز ھالدا، بېكىنمە ياشاپ كەلگەن ئىدى. ھالا بۈگۈن، ئۇلار ئاخىرى ئۆيلىرىدىن ئايرىلىشقا باھانە تېپىۋالدى.

باغنانىڭ دېرىكىنى ئالالمىدۇق. ئانام بىلەن يۇرتداشلارمۇ ئامال قىلالمىدى. مەن ئاكام بىلەن بىر ئۆيدە ياتقاچقا، ئۇنىڭ ئىش-ھەرىكەتلىرىدىن ئازراق خەۋىرىم بار ئىدى. ئاشۇ يىلى، ئەزەلدىن كىتابقا قىزىقمايدىغان ئاكام بىردىنلا «مۇڭغۇللارنىڭ مەخپىي تارىخى» ناملىق كىتابقا كىرىشىپ كەتتى. ئۇ كىتابنى ئالىي مەكتەپتە ئوقۇيدىغان نەۋرە ئاكام مەكتەپ كۈتۈپخانىسىدىن ئەكىلىپ بەرگەن ئىدى. گەرچە كىتابتىكى مەزمۇنلار باغنانى تالاي قېتىم ھاياجانلاندۇرغان بولسىمۇ، ئىككىمىز تۇردىغان ئون كۇۋادرات مېتىرمۇ كەلمەيدىغان ئۆيدە، كىتابنى ئوقۇۋېتىپ تۇيۇقسىز ئورنىدىن تۇراتتى-دە، پەيلاسوپلاردەك ئۇياق-بۇياققا ماڭاتتى، ياكى كىتابنى قەھرى بىلەن ياپقىنىچە كۆزلىرىنى يوغان ئېچىپ، تامغا قادىلىپ قاراپ تۇرۇپ كېتەتتى. بەزىدە مەندىن تۇيۇقسىز: «چىڭگىزخاننى بىلەمسەن؟» دەپ سورايتتى.

ئاشۇ يىلى ئەتىيازدا، ئائىلىمىزنى ھەقىقەتەنمۇ نەس باسقان ئىدى. يىل بېشىدىكى قۇرغاقچىلىق سەۋەبىدىن تۈزۈكرەك ھوسۇل ئالالمىغاننىڭ ئۈستىگە، دادامنىڭ كېسىلىنى داۋالىتىش ئۈچۈن ئالغان قەرزنى قايتۇرىمىز دەپ، چارۋىلار تۈگۈل ئۆزىمىزمۇ قوساقنى ئاران توقلىغان ئىدۇق. ئانام باققان بىر مېكىجىن دەل شۇ كۈنلەردە چۈرپىلىگەن بولۇپ، بەرگىلى تۈزۈكرەك يەم بولمىغاچقا، ئەتىدىن كەچكىچە قۇرۇق ئاداپنىلا ئىچەتتى. توققۇز چۈرپىنى ئېمىتىۋاتقان مېكىجىنغا بۇ ئەسلا دال بولمايتتى. ئورۇقلاپ تاياقتەك بوپ قالغان مېكىجىن دەلدۈگۈنۈپ يۈرۈپ، ئاچلىقتىن كۈن بويى سەت چىرقىرايتتى. ئەمما ئائىلىمىزدىكى بىردىنبىر ئىنەك بىلەن ئاشۇ بىر نەچچە قوينىڭ ئەھۋالىمۇ مېكىجىندىن پەرقلەنمەيدىغان بولۇپ، ھەركۈنى كەچتە ئاكام ئۇلارنى سايلىقتىن ھەيدەپ كەلگەندە، شامالدا ئۇچۇپ كېتىدىغاندەكلا جانسىز كۆرۈنەتتى.

قولغا قەلەم ئالغاندىن كېيىنكى مۇشەققەت ۋە قولغا قەلەم ئېلىشنىڭ كارامىتى ئۈستىدە كۆپ سۆزلىدۇق. ناۋادا سىزدە ھەقىقەتەنمۇ شۇ خىل ئىقتىدار ۋە غايە بولسا، جاپا – مۇشەققەتتىن قورقمايسىز، يېزىقچىلىق ئۈچۈن بەدەل تۆلەشتىن باش تارتمايسىز. ئەدەبىي ئىجادىيەتنىڭ يۈكسەكلىكى ۋە مۇشەققەتلىكىگە، بۇ كەسىپ بىلەن شۇغۇللىنىشتىكى مۇقەددەس مەسئۇلىيەت تۇيغۇسىغا، كىشىنى مەپتۇن قىلىدىغان سېھرىي كۈچىگە قارىغاندا، ئۇتۇق قازىنىش ۋە قازانماسلىق ئانچە مۇھىم ئەمەس. بۇ كەسىپنى سۆيگەن ئىكەنسىز، ئىشتىياق ھەم ئېھتىيات بىلەن ئۆزىڭىزنى بېغىشلاڭ، غەلىبە سىزگە يار بولغاي !ئەدەبىي ئىجادىيەت بىر خىل ئۇستىلىق تەلەپ قىلىدىغان ھۈنەر. ئەمما ھۈنەردىن باشقا يەنە مۇھىم تەركىبلەرمۇ بار. شۇڭا ئۇنىڭ ئەپلىك چارىسى يوق ھەم مىراس قالدۇرغىلى بولمايدۇ. دۇنيادا ئاتا كەسپىگە ۋارىسلىق قىلغان تامچى، موزدۇزلار بار، ئەمما ئاتا كەسپىگە ۋارىسلىق قىلغان يازغۇچى يوق.