ئەلقىسسە، تارىختا شۇنداق بىر كىشى ئۆتكەن. بىز تولۇقسىز ئوتتۇرا يېشىمىزدا ئاتا-ئانىمىزنىڭ پۇلىنى خەجلەپ يۈرگەندە، بۇ كىشى نەچچە قېتىم يامۇلدا يېتىپ چىققان، قېچىپ چىققان، ئەڭ بولمىسا تېشىپ چىققان ئىدى.
تارىخچىلارنىڭ ئۇچۇر بېرىشىچە، بۇ كىشى بەزىدە يامۇلنىلا ئەمەس، باشقىلارنىڭ تېمىنىمۇ تېشىپ قوياتتى. ئېپى كەلسە خەقنىڭ مال-چارۋىلىرىنى ئوغرىلاپمۇ قوياتتى. ئىشقىلىپ، جاننى ئۇتتۇرماي ياشاپ كەلگەن ئىدى.
ناھايەت، ئىلى دىيارىدا ئىنقىلاپ قوزغىلىپ، بۇ كىشىنى ئۆز قوينىغا ئالدى. قىلمىغان ئەسكى ئىشى قالمىغان بۇ كىشى باشقىچىلا بولۇپ قالدى.
مەلۇمكى، تۈرك ئوسمان ئىمپېرىيەسى تارىختا ئەڭ شانلىق نەتىجىلەرنى قالدۇرۇپ كەتكەن، دۇنيا مەدەنىيىتىگە ئۆچمەس تۆھپىلەرنى قوشقان ئىمپېرىيەلەرنىڭ بىرى. بۇ ھەقتە تالاي تارىخلارنى ئوقۇدۇق، لېكىن، ئەستىن كۆتۈرۈلدى. سىزگە تەۋسىيە قىلىۋاتقان بۇ فىلىم ئەنە شۇ بىز ئوقۇغان، ئۇنتۇغان تارىخقا بېغىشلانغان ئىكەن.
كەمىنە بۇ فىلىمنى كۆرگىلى خېلى بولغان ئىدى. كۆرمىگەنلەر كۆرسۇن، تارىخقا قىزىقىدىغانلار ھوزۇرلانسۇن ئۈچۈن بۇ يەرگە يوللاپ قويدۇم.
پائۇل پېللىئوت (Paul Pelliot، 1878-1945) فىرانسىيەنىڭ دۇنياغا داڭلىق خەنزۇشۇناسى، ئېكسپېدىتسىيەچى. پارىژ ئۇنىۋېرسىتېتىدا ئىنگلىز تىلى ئۆگەنگەن، كېيىن خەنزۇتىلى ئۆگىنىشكە كىرىشىپ، شەرق تىللىرى مەكتىپىگە كىرىپ شەرقنىڭ تىل ۋە مەدەنىيىتىنى ئىچكىرىلەپ تەتقىق قىلغان.
پائۇل پېللىئوت خەلقئارادا ئاۋرىل ستەيىن، سىۋىن ھىدىن قاتارىدا تىلغا ئېلىنىدىغان ئۇلۇغ ئېكسپېدىتسىيەچىلەرنىڭ بىرى. شۇنداقلا رايونىمىزغا قىلغان ئارخېئولوگىيە بۇلاڭچىلىقى بىلەن «يىپەك يولىدىكى مەدەنىيەت بۇلاڭچىلىقىدىكى ئۈچ كاتتا شەخس» نىڭ بىرى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ (قالغان ئىككىسى ئاۋرىل ستەيىن، سىۋىن ھىدىن) .
ئۇ 20-ئەسىرنىڭ باشلىرىدا رايونىمىزغا بىر نەچچە قېتىم كىرىپ ئېكسپېدىتسىيە تەكشۈرۈشىدە بولغان. نەتىجىسى سۈپىتىدە ئۆتمۈشنى ئۇنتۇغان، مەدەنىيەت قارىشى يىمىرىلگەن بىر قىسىم قېرىنداشلىرىمىزنىڭ يول باشلىشى بىلەن بىباھا مەدەنىيەت بايلىقلىرىمىزنى نومۇسسىزلارچە ئېلىپ چىقىپ كەتكەن.
ناۋادا شاھىنشاھ قازا قىلغاندىن كېيىن، پۈتۈن خانىدانلىققا يامرىغان ھوقۇق ۋە مەنپەئەت تورى ۋە تورنى توقۇغۇچى خېشېن مۇۋاپىق بىر تەرەپ قىلىنمىسا، جياچىڭخاننىڭ ھوقۇقى ۋە ئىمتىيازىغا بىۋاسىتە تەھدىت چۈشەتتى. چۈنكى، جياچىڭخان ياش ھەم دۆلەت باشقۇرۇش تەجرىبىسى يوق، بىراق خېشېننىڭ ھوقۇق تەسىر كۈچى ۋە ئىنتايىن زور مال-دۇنياسى بار ئەھۋالدا جياچىڭخان مۇرەككەپ ھوقۇق-مەنپەئەت مەسىلىسىنى توغرا بىرتەرەپ قىلمىغاندا، پۈتۈن خانىدانلىق تەۋرىنىش ئىچىدە قېلىشى ھەتتاكى جياچىڭخان پادىشاھلىق ئورنىدىن ئايرىلىپ قېلىشى مۇمكىن ئىدى. چۈنكى، بۇ ۋاقىتلاردا خېشېننىڭ ھوقۇقى ۋە ئوردىدىكى تەسىرى كۈچى باش ۋەزىردە بولۇشقا تېگىشلىك چەكتىن ئاللاقاچان ئېشىپ كەتكەن ئىدى.
