بىز باشقىلارنى ھۆرمەتلىشىمىز، كەلسە-كەلمەس بۇيرۇق قىلماسلىقىمىز كېرەك. ئادەمدە ئىززەت-ئابرۇي بولمىسا بولمايدۇ.
ئەگەر، بىز زوراۋانلىققا بوي سۇنۇپلا ھۆكۈمرانلىق قىلساق، ئىنساننىڭ ئەقىلگە ئىگە بولغىنىنىڭ نېمە پايدىسى؟
ئاجايىپ غەلىتە ئىش-ھە! بىز ئۆزىمىزنىڭ سىرتىدىكى رەزىللىك-ئىپلاسلىقلارغا غەزەپلىنىمىز، ئەمما ئۇنى ئۆزگەرتىشكە قادىر ئەمەسمىز، بىراق، بىز ھېچقانچە كۈچىمىسەكمۇ ئۈستىدىن غالىب كېلەلەيدىغان ئىچىمىزدىكى رەزىللىك-ئىپلاسلىقلارنى ئۆزگەرتىشكە چامىمىز يەتسىمۇ شۇ پېتى تۇرىۋېرىدۇ.
ئادەمنىڭ كالا، ئات-ئېشەك ۋە قويلارنى بېقىشى ئەقىلغا مۇۋاپىق ئىش. ئادەم ئاشۇ ھايۋانلارغا قارىغاندا، ئۇلارنى قانداق بېقىش ۋە قانداق ئاسراشنى ياخشى بىلىدۇ. بىراق، بۇ ئادەملەر نېمە ئۈچۈن باشقىلارغا قوللىرىنى شىلتىپ تۇرۇپ بۇيرۇق سوقۇشىدۇ؟ ئادەمنىڭ ھەممىسىدە مىسقالچە ئەقىل بار، ئۇ يۇقىرى دەرىجىلىك يېتەكلەشنىلا مەقبۇل كۆرىدۇ، ئۇ يېتەكلەش دەل روھتۇر.

بەزىلەر، ئەسكىگە ئەسكى، زوراۋانغا زوراۋان بولۇش كېرەك، دېيىشىدۇ. بىراق، بۇنداق قىلىش توغرا ئەمەس. بۇ جازاغا تارتىش ئەمەس، بەلكى قىساس ئېلىشتىن بولغان ئىش.
ئەسكىلىك ئارقىلىق ئىپلاسلىق كېسىلىنى ساقايتقىلى بولمايدۇ.
ئەگەر، مەن باشقىلارنى ئۆزۈم توغرا دەپ قارىغان ئىشنى قىلىشقا مەجبۇرلىسام، باشقىلارمۇ ئۆزى توغرا دېگەن ئىشقا مېنى مەجبۇر قىلسا، بىزنىڭ ھەتتا نېمىنىڭ «توغرا» ئىكەنلىكىگە بولغان قارىشىمىزمۇ تامامەن زىت بولىدۇ.
ئەدەبلەشنى ئويلاش، ئىنتىقام-قىساس ئېلىشنى ئارزۇلاش، بىزگە ماس بولمىغان ھاياتنىڭ يەنە بىر يۈزى، بەلكى ئۇ ھايۋانىيلىقىمىزدىن ئىبارەت بىر يۈزىمىزدۇر. شۇڭا، بىز بۇ خىل ھېسسىياتتىن قۇتۇلۇپ كېتىشىمىز، ئۇنى ئاقلاپ يۈرمەسلىكىمىز كېرەك.
بىزنىڭ بەختىمىزگە بۇزغۇنچىلىق قىلغان نەرسىنى يوقاتقاندىلا بىزنىڭ ھاياتىمىز گۈزەل، بەختلىك ئۆتىدۇ. «جازا پايدىلىق» دەيدىغان بۇ خاتا قاراش بىزنىڭ بەختىمىزنى، شۇنداقلا گۈزەل تۇرمۇشىمىزنى خانىۋەيران قىلىدۇ.
ھەقىقىي مېھرىبانلىق بىزنىڭ گۈزەل پەزىلىتىمىز بولۇپلا قالماي، بەلكى بىر خىل قورالىمىز، ئۇ ئۇ زورلۇق كۈچتىنمۇ قۇدرەتلىك قورالدۇر.

تارىخنى يىغىنچاقلاپ كۆزەتسەك، كىشىلەر ئىچ مىجەز، جىمغۇر كىشىلەرنى مەسخىرە قىلىشقان. كىشىلەر يەنە ئۆز پىكرىنى ئوچۇق ئوتتۇرغا قويغانلارنىمۇ مازاقلاشقان. كىشىلەر، دۇنيادىكى ھەر بىر ئادەمنىڭ قۇرۇق گەپلىرى مەلۇم بىرسىنى مەسخىرە قىلىدۇ، دېيىشىدۇ. دۇنيادا ئەيپلەشكە ئۇچرىمايدىغان، شۇنداقلا ماختاشقىلا سازاۋەر بولىۋېرىدىغان ئادەم يوق. شۇڭا، ئەيبلەشلەر ۋە ماختاشلارغا پەرۋا قىلمىغۇلۇق. خۇدا بىزنىڭ گۇناھ ئۆتۈزگىنىمىز ئۈچۈن غەزەپلىنىدۇ، كىشىلەر بىزنىڭ ئارتۇقچىلىقىمىز ئۈچۈن بىزگە غەزەپلىنىدۇ.
سىز ئۆز روھىڭىز ئۈچۈن ياشايدىغان بۈيۈكلۈكتىن بىردىنلا چۈشۈپ كەتسىڭىز، كىشىلەرنىڭ پەس تونۇشى، باھاسى ۋە نام-ئاتاقلىرى دۇنياسىغا چۈشۈپ كېتىسىز. سىز دوست-بۇرادەرلىرىڭىزنىڭ سانىغا ئەمەس، ساپاسىغا ئەھمىيەت بېرىڭ. بەزىدە شۇنداق بىر خىل ئەھۋاللارمۇ كۆرۈلىدۇ: باشقىلار ئۈچۈن غايەت زور خىزمەت قىلغاندىن كېيىن سىز ئۈمۈدسىزلىنىپ قالىسىز. بۇ شۇنىڭ ئۈچۈنكى، سىز خۇدا ئۈچۈن ئەمەس، نام-ئاتاق ۋە شۆھرەت ئۈچۈن خىزمەت قىلغاندۇرسىز.

ناۋادا، بىرۋا ھاياتنىڭ تۇيۇق يولىغا مېڭىپ قالسا، ئۆزىنىڭ ھاياتىنى ئۆزگەرتىش تۈگەل، ئەكسىچە ئۇ ئۆزى مېڭىۋاتقىنى توغرا يول ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاشقا ئۇرۇنىدۇ−ئالايلۇق، ئۇ ئۆزىنىڭ باشقىلاردىن ياخشىراق ياشاۋاتقىنىنى تىلغا ئالىدۇ. بۇنىڭدىن شۇنى كۆرۈۋېلىش مۇمكىنكى، ھاياتتا خاتالىققا يول قويغان ئادەم، ئۆزىگە تولۇق ئىشىنىپ كېتىدۇ.
سىز مەغرۇر بولمىغىنىڭىز ئۈچۈن ھاماقەتلىك قىلغان بولمايسىز. بىراق، سىز ھاماقەت بولغاچقا مەغرۇرلۇقتىن يىراق بولۇشىڭىزمۇ مۇمكىن.
ھەممە ئادەم ئۇلۇغ سوۋغاتقا نائىلدۇر، ئۇ بولسىمۇ دەل بىزنىڭ ھاياتىمىز، ھاياتقا بولغان بارچە خۇشاللىق ۋە شادلىقىمىز. شۇنداق بولغان تەقدىردىمۇ، بىز يەنىلا ئۆزىمىزنى خۇشال ئەمەس دەيمىز.
ئۆزىڭىزنى بىر توپقا، بىر كۇلۇبقا ياكى بىر كوللېكتىپقا تەۋە قىلسىڭىز، ئۇنىڭ ئەزالىرى ئۆزىنى باشقىلاردىن ياخشى چاغلايدۇ، ئىپلاسلىقنىڭ ئەڭ ئېغىر ئاقىۋىتىمۇ ئۇنىڭدىن ئارتۇق بولمايدۇ. ئادەمنى جالاقلاپ تىترىتىدىغىنى شۇكى، شۇ خىلدىكى يېپىق كوللېكتىپقا تەۋە بولۇشنى، بەزى ئادەملەر ئالاھىدىلىك دەپ بىلىشىدۇ.

مۇبادا، سىز مۇقەددەس مەنىۋى تۇرمۇشنى قىزغىن سۆيسىڭىز، باشقىلارغا چېچىلىپ ئاچچىقلىنىپ يۈرمەيسىز. خۇدا سۆيگۈ دېمەكتۇر، سۆيگۈدە غەزەپ يوق. شۇنداق ئىكەن، سىزنىڭ روھىڭىز (ئۇ ئىلاھنىڭ بىر قىسىمى) مۇ ئاچچىقلانمايدۇ.
باشقىلارغا بولغان ئاچچىقنى بېسىش، ھايۋانلارغا بولغان ئاچچىقنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ھايۋانغا ئاچچىقلىنىش تېخىمۇ مۇۋاپىق ئەمەس، چۈنكى، ئادەم ھېچ بولمىسا سىزنىڭ ئاچچىقلىنىش سەۋەبىڭىزنى ئۇقالايدۇ، ھايۋانلار بولسا ئۇنى ئۇقمايدۇ.
سىز ئۆزىڭىزنى ئۈستۈن چاغلىغانسېرى سىز شۇنچە خاپا بولىسىز. كىچىك پېئىل، كەمتەر كىشى مېھرىبان كېلىدۇ.
قىساسخورلۇق، جاراھىتىڭىزنى تېخىمۇ ئېغىرلاشتۇرۇۋېتىدۇ، ئەگەر، سىز كۆڭلىڭىزدە قىلچە غۇم ساقلىمىسىڭىز، جاراھىتىڭىزنىڭ ئېغىزى شۇنچە تېز پۈتۈشكە باشلايدۇ.
ناۋادا، بىر ئادەمنىڭ قورسىقىغا جىن كىرسە، ئانداقتا ئۇ مەيلى زېمىن، مەيلى ئاسمان، مەيلى دېڭىز-ئوكيان ۋە مەيلى بەھەيۋەت تاغلاردا يۈرمىسۇن، شۇ ئىپلاسلىق-رەزىللىكلەردىن قېچىپمۇ قۇتۇلالمايدۇ. سىز بۇ نۇقتىنى ئېسىڭىزدە چىڭ ساقلاڭ.
−ھىندى ھېكمەتلىك سۆزلىرىدىن
 4-ئاينىڭ 12-كۈنى

بايلارنىڭ ئىشىك ئالدىغا بېرىپ، سەدىقە تىلەپ يۈرمەڭ. مەڭگۈ ئىككى قولىڭىزغا تايىنىپ جاپالىق ئىشلەشتىن قورقماڭ.
پادىشاھ ئىنئام قىلغان شاھانە تونلارمۇ ئۆزىڭىزنىڭ ئاددىي كىيىمىگە يەتمەيدۇ. بايلار سىزگە بەرگەن ئاش-تاماقلار ھەرقانچە مەززىلىك بولسىمۇ، ئۆزىڭىزنىڭ ئۆيىدىكى تاماق شىرەسىگە قويۇلغان قۇرۇق بولكا-نانلارغىمۇ يەتمەيدۇ.
ئادەم ئوخشاش بىرلا ۋاقىتتا ئوخشاش بولمىغان ئىككى خىل تۇرمۇش−ماددىي تۇرمۇش ۋە مەنىۋى تۇرمۇشنى ياشايدۇ، ھەر ئىككىسىنىڭ ئۆز ئالدىغا مىزانلىرى بار. ماددىي تۇرمۇشنىڭ مىزانى ئىشلەش؛ مەنىۋى تۇرمۇشنىڭ مىزانى بولسا سۆيگۈ-مۇھەببەتتۇر. سىز ماددىي تۇرمۇش مىزانىغا خىلاپلىق قىلسىڭىز−ئىشلىمىسىڭىز، مەنىۋى تۇرمۇش مىزانى−سۆيگۈ-مۇھەببەتكە خىلاپلىق قىلىشتىن ساقلىنالمايسىز.
باشقىلار سىزنىڭ ئەمگىكىڭىزگە ئىش ھەققى بېرىۋاتقىنىدا، سىز ئۆز ئەمگىكىڭىزنىڭ ھەقىقىي قىممىتىنى مەڭگۈ بىلەلمەيسىز. مەن زاسېداتىللىق قىلسام، ئىسكىرىپكا چالسام، كىتاب يازسام، ھەر كۈنلۈك كىرىمىم ئىشچىلار ئەتىدىن كەچكىرگىچە باش كۆتۈرمەي جاپالىق ئىشلەپ، جىسمانىي ئەمگەك بىلەن تاپقىنىدىن يۈز ھەسسە، ھەتتا مىڭ ھەسسىلەپ كۆپ بولۇشى مۇمكىن.
مەن ئۆزۈمدىن سورايمەن: مېنىڭ ئەمگىكىم شۇنچە كۆپ پۇلغا ئەرزىمدۇ؟ شۇڭا، بىز خاتالىق سادىر قىلىپ قويماسلىقىمىز ئۈچۈن پۈتۈن كۈچىمىز بىلەن ئازراق ھەقلەنسەكمۇ كۆپرەك ئىشلىشىمىزگە توغرا كېلىدۇ.

زور بايلىقلارنىڭ كۆپىنچىسى جاپالىق ئەجىردىن ئەمەس، بەلكى ھارامدىن كەلگەن.
ئەسلىدە، بايلىقنىڭ ئېشىشى سۆيگۈنىڭ ئېشىشىدىن دېرەك بېرەتتى. سۆيگۈ بايلىق بىلەن تەڭ بولمايلا قالماستىن بەلكى، بايلىق بىلەن تامامەن قارىمۇ-قارشى نەرسىگە ئايلاندۇرۇۋېتىلدى. سۆيگۈ-مۇھەببەتكە تايىنىپ ياشايدىغان ئادەم زور بايلىققا ئېرىشەلمەيدۇ، ئېرىشسىمۇ ساقلاپ قالالمايدۇ.
نامراتلار بايلارغا قارىغاندا، ئىچىدىن چىقىرىپ كۈلەلەيدۇ، ھەمدە بايلاردىن خۇشال-خۇرام ياشىيالايدۇ.
ئەگەر، ئادەم ئۆز روھىغا تايىنىپ ياشىسا، ئۇ ھالدا بايلىققىمۇ ھاجىتى چۈشمەيدۇ.
زېمىن بىزنىڭ ئورتاق ئانىمىز. بىز ئانىمىزنىڭ قورسىقىدىن بۇ زېمىنغا ئىڭەلەپ چۈشكەن مىنۇتتىن ئېتىبارەن، زېمىن بىزنى باغرىغا ئېلىپ، بىزنى تەربىيىلەپ چوڭ قىلىدۇ، تاكى بىز يەنە تۇپراق قوينىغا قايتىپ مەڭگۈلۈك ئارام تاپقانغا قەدەر. بىراق، شۇنداق بولسىمۇ، كىشىلەر يەنىلا ئالدى-ساتتى قىلغىلى بولىدىغان مال دېيىشىدۇ: «سېتىلىدىغان زېمىن، بازاردا ساتقىلى، سېتىۋالغىلى بولىدىغان زېمىن». زېمىن بىر ئادەم، بىر ئىرق ياكى بىر ئەۋلاد كىشىلەرنىڭ بايلىقى  ئەمەس، بەلكى ئۇ ئۆز ئۈستىدە ئولتۇراقلاشقان ۋە مېھنەت سىڭدۈرۈۋاتقان تالاي كىشىلەرگە تەئەللۇقتۇر.
−توماس كارلې

«ئۇ غورىگۈل تاماقلىنىدۇ، ئەمما بىر ئۇلۇغ زاتتۇر.» بۇ بىر ياخشى تەمسىل، بىز ئۇنىڭغا قۇلاق سالايلى.
ئەگەر، سىز جىسمانىي خۇشاللىقنى قوغلاشسىڭىز، تېنىڭىزدىكى ئەزالارنىڭ جىددىيلىكىنى پەسەيتىش ئۈچۈنلا ياشىسىڭىز، سىز خۇشاللىقنى ھېس قىلىش ئىقتىدارىڭىزنىمۇ يوقىتىسىز.
بىردەم ماڭالىغۇدەك قۇربىڭىز تۇرۇپمۇ پەيتۇنغا ئولتۇرۋالسىڭىز، شۇ مىنۇتتا سىزنىڭ ئىككى پۇتىڭىز زەئىپلىشىشكە باشلايدۇ. خۇددى شۇنىڭغا ئوخشاش، بىز ئەيش-ئىشرەت ۋە بايلىقنىڭ ئېزىقتۇرۇشىغا كۆنۈپ قالساق، ئاددىي-ساددى ياشاشنى ئۇنتۇپ قالىمىز، قەلبىمىزدىكى خۇشاللىق، خاتىرجەملىك ۋە ئەركىن-ئازادىلىكلەردىن مەھرۇم قالىمىز.
بىزنىڭ بۇ دەۋرىمىزدىكى نۇرغۇنلىغان كىشىلىرىمىز، ئەڭ ئاۋۋال ئۆزىنىڭ تېنى−جىسمانىيىتى ئۈچۈن خىزمەت قىلىش كېرەك، دېگەنگە ئىشىنىشىدۇ. ھالبۇكى، بۇرۇنقى دانىشمەنلەر شۇنداق كېسىپلا ئېيتقانكى، تەنگە بولغان تەلەپ قانچە ئاز بولسا شۇنچە ياخشىدۇر.

ئادەم ھەقىقىي گۈزەل ئەخلاق يېتىلدۈرەلمەيدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، سىز كۈچىڭىزنىڭ بارىچە شەھۋەتتىن، سەت-يامان گەپ-سۆزلەردىن، ئاچكۆزلۈكتىن ئۆزىڭىزنى قاچۇرۇڭ. سىزنىڭ تۇرمۇشىڭىز قانچە تۇراقلىق-مۇقىم ئۆتسە، ئۇ شۇنچە خۇش بولىدۇ.
پەرۋانىنىڭ  ئۆزىنى ئوتقا ئېتىشى، ئۆزىنى ئوتنىڭ كۆيدۈرۈپ تاشلايدىغىنىنى بىلمەيدىغىنىدىن بولغان. سۇدىكى بېلىقنىڭ يەمچۈكنى يالماپ يۇتۇشى، بۇنىڭ ئۆزىگە ئۆلۈم ئېلىپ كېلىشىنى بىلمەسلىكىدىن بولغان. گەرچە شەھۋانىي ھەۋىسىمىز بىزنى ھالاك قىلىپ تاشلايدىغىنىنى بىلىپ تۇرساقمۇ، يەنىلا ئۆزىمىزنىڭ شەھۋانىيلىقىنى مەيلىگە قويۇپ بېرىمىز.
دۇنيادا ھېچقانداق بىر سۆز تېمىسى ئادەمنى جىنسىي مۇناسىۋەتتەك ئۆزىگە كۈچلۈك تارتالمايدۇ. شۇڭا، ئادەملەرنىڭ ئەڭ ياخشى چارىسى، سەمىمىي-راستچىللىق بىلەن ئۇنى ئاشكارا مۇھاكىمە قىلىش.
بەزىلەر، شەھۋانىي ھەۋىسىنى قاندۇرۇش ئۈچۈن توي قىلىشىدۇ، بىراق، توي ئۇلارنى شەھۋانىي ئوي-خىياللارغا مۇپتىلا قىلمايدۇ.

تويلار مۇبارەك-قىزىل ئارمىيە نۇسخىسى