يەركەن دەرياسى ھەققىدە رىۋايەت
 

بۇرۇنىسىدا ، قەشقەرنىڭ جەنۇبىدىكى قاراقۇرۇم تاغ ئېتىكىدە بىر كىچىك كەنىت بار ئىكەن . كەنىتتە يەكەن ئاتلىق بىر يىگىت بار بولۇپ ، ئۇ كىچىك چېغىدىلا ئاتا- ئانىسى قازا قىلىغان بولغاچقا ، ئۇنى باشقىلار بېقىپ چوڭ قىلغانىكەن . كەنىتتىكى كىشىلەرنىڭ ھەممىسى ئۇنىڭ غەمگۈزارى ئىكەن . يەكەن 18 ياشقا كىرگەن يىلى ، كەنىتتە يۈز يىلدىن بۇيان كۆرۈلۈپ باقمىغان قاتتىق قۇرغاقچىلىق كۆرۈلۈپتۇ . يۇرت ئاقساقاللىرى كەنتتىكىلەرنى بىر يەرگە يىغىپ ، پاراسەتلىك باتۇر بىر يىگىتنى تاللاپ ، قۇرۇپ كەتكەن دەريا قىنىنى بويلاپ سۇ ئىزدەشكە ئەۋەتمەكچى بوپتۇ . كەنىتتىكىلەر يەكەننىڭ ئەقىللىق ۋە پاراسەتلىك ئىكەنلىكىنى بىلگەچكە ئۇنى ئەڭ مۇۋاپىق دەپ قاراپتۇ . يەكەن تاللانغانلىقىدىن ئىنتايىن ھاياجانلىنىپتۇ ۋە يۇرتداشلارغا ئېگىلىپ تازىم قىلىپ ، كۆپچىلىك ئېلىپ كەلگەن مەززىلىك نان ۋە ئۈزۈملەرنى ئېلىپ يولغا چىقىپتۇ . ئۇ مېڭىپتۇ ، مېڭىپتۇ ، بىر تاغدىن ھالقىپ ئۆتۈپتۇ ، كۆز ئالدىدا يەنە بىر تاغ كۆرۈنۈپتۇ . ئىككى ئاي ئۆتۈپ كېتىپتۇ ، يەكەن سۇ مەنبەسىنى تاپالماپتۇ ، يېنىدىكى ئۇزۇق - تۈلۈكى ۋە سۈيى تۈگەپتۇ . ئۇنىڭ كۆز ئالدىدا يەنە بىر قارلىق تاغ كۆرۈنۈپتۇ . شۇ ئەسنادا چاچلىرى كۈمۈشتەك ئاقارغان ، ساقاللىرى كىندىكىگە چۈشكەن بىر بوۋاي بۇ يەردىن ئۆتۈپ قاپتۇ . يەكەن ئەدەپ بىلەن سالام قىلىپ تۇرۇپ :

-بوۋا ، سىز قەيەردە سۇ بارلىقىنى بىلەمسىز ؟-دەپ سوراپتۇ .

-سۇ ئىزدەپ تېپىش ئۇنداق ئاسان ئىش ئەمەس ، جاپاغا چىدىيالىساڭلا ئاندىن مۇۋاپىقىيەت قازىنالايسەن ، — دەپتۇ بوۋاي .

يەكەن ئۈمىدسىزلىنىپ ، تاقاتسىزلىك بىلەن بوۋايغا :

-ھۆرمەتلىك بوۋا ، ھەرقانچە جاپا بولسىمۇ مەن يېڭەلەيمەن ، پەقەت يۇرتداشلار سۇ ئىشلىتەلىسىلا ، مەن سۇدىنمۇ ، ئوتتىنمۇ يانمايمەن ! — دەپ جاۋاب بېرىپتۇ . بوۋاي كۈلۈمسىرەپ تۇرۇپ قوينىدىن بىر سۇ قاپىقىنى چىقىرىپ يەكەنگە :

-بۇ بىر خاسىيەتلىك قاپاق ، كەنتكە قايتىپ بارغاندىن كېيىن ، سەن ئەڭ ئېگىز جايدا تۇرۇپ ، قاپاقنى دۈم قىلساڭ ، قاپاقتىن بۇلاق سۈيى ئېتىلىپ چىقىدۇ ، قانچە ئېگىزدە تۇرساڭ ، سۇ ئېقىنى شۇنچە چوڭ بولىدۇ — دەپتۇ .

يەكەن ئۇزاق ئايرىلغان كەنتكە قايتىپ بارغاندىن كېيىن ، كەنتنىڭ ئارقىسىدىكى ئەڭ ئېگىز تاغقا چىقىپتۇ . تۇيۇقسىز ، ئۇ چاتقالغا پۇتلىشىپ كېتىپ ، قولىدىكى گۆھەر قاپاق تاغ جىلغىسىغا چۈشۈپ كېتىپتۇ . گۆھەر قاپاق چۈشكەن جايدىن تېزدىنلا بىر بۇلاق پەيدا بوپتۇ ، لېكىن سۈيى بەك ئاز ئىكەن . يەكەن تاغ باغرىدا يۆكۈنۈپ ئولتۇرۇپ : 《 بۇنچىلىك كىچىك بۇلاق بىلەن قانداقمۇ پۈتۈن كەنتتىكىلەرنىڭ ئېھتىياجىدىن چىققىلى بولسۇن ؟ 》 دەپ ئاھ ئۇرۇپتۇ . يەكەن قاتتىق پۇشايمان قىلىپ ، تىك ياردىن سەكرەپ ئۆزىنى بۇلدۇقلاپ ئېقىۋاتقان بۇلاققا ئېتىپتۇ . بىردىنلا ، ئۇ بۇلاق دولقۇنلاپ ئېقىۋاتقان چوڭ دەرياغا ئايلىنىپ قاپتۇ . كىشىلەر بۇ قەھرىمان ياشنى خاتىرىلەش ئۈچۈن ، بۇ دەرياغا 《 يەكەن دەرياسى 》 دەپ نام قويۇپتۇ .