ئېينىشتىيىندىن ئىلگىرىكى فىزىكا دۇنياسى 2

2. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﻰ

 1642-ﻳﯩﻠﻰ ﺭﻭﮊﺩﯨﺴﺘﻮﯞ ﻛﯧﭽﯩﺴﻰ ئەنگىلىيىنىڭ ﺟﻪﻧﯘﺑﯩﺪﯨﻜﻰ ﯞﻭﻟﯩﺴﺘﯩﺮﻭﭖ ﻳﯧﺰﯨﺴﯩﺪﺍ ﺑﯩﺮ ﺑﻮﯞﺍﻕ ﺗﯘﻏﯘﻟﺪﻯ. ﺑﻮﯞﺍﻕ ﺑﺎﻟﺪﯗﺭ ﺗﯘﻏﯘﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺷﯘ ﻣﻪﮬﻪﻟﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﭼﻮﯕﻼﺭﻧﯩﯔ كېيىن ﺋﻪﺳﻠﻪﭖﺑﯧﺮﯨﺸﯩﭽﻪ، ﺋﯧﺴﺎﻙ. نىيوتون ﺋﯩﺴﯩﻤﻠﯩﻚ ﺑﯘ ﺑﻮﯞﺍﻕ ﺗﯘﻏﯘﻟﻐﯩﻨﯩﺪﺍ ﻛﯩﭽﯩﻜﻠﯩﻜﯩﺪﯨﻦ ﺑﯩﺮ لېتىرلىق ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎ ﺳﯧﻠﯩﭗ ﻗﻮﻳﺴﺎ ﭘﺎﺗﻘﯘﺩﻩﻙ ﺋﯩﻜﻪﻥ. (ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺑﻪﺩﯨﻨﯩﻨﯩﯔ ﺯﯨﭽﻠﯩﻘﻰﺳﯘ ﺑﯩﻠﻪﻥﭘﻪﺭﯨﻘﻠﻪﻧﻤﻪﻳﺪﯗ، ﮬﺎﻟﺒﯘﻛﻰ ﺑﯩﺰ ﺑﯩﻠﯩﻤﯩﺰﻛﻰ ﺑﯩﺮ لېتىر ﺳﯘ ﺋﺎﺭﺍﻥ ﺑﯩﺮ كىلوگرام، ﺩﯦﻤﻪﻙ ﺑﯘ كېيىنچە پۈتۈن ﺩﯗﻧﻴﺎﻏﺎ ﻣﻪﺷﮭﯘﺭ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺗﯘﻏﯘﻟﻐﯩﻨﯩﺪﺍ ﺋﺎﺭﺍﻥ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﻠﻮﮔﺮﺍﻡ ﺋﯩﺪﻯ.) ﮬﺎﻟﺒﯘﻛﻰ ﺑﯘﺑﻮﯞﺍﻗﻨﯩﯔ كېيىن پۈتكۈل ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎ، ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﺧﻪﻟﻘﯩﮕﻪ ﻣﻪﺷﮭﯘﺭ ﺋﺎﻟﯩﻢ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﭼﯩﻘﯩﺸﯩﻨﻰﻛﯩﻢ ﺋﻮﻳﻠﯩﻐﺎﻥ؟
     نىيوتون ﺗﯘﻏﯘﻟﯘﺷﺘﯩﻦ 6 ﺋﺎﻱ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺋﯘﻧﯩﯔﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﺋﺎﻟﻪﻣﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻛﯩﭽﯩﻚ نىيوتون ﺗﯘﻏﯘﻟﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻧﻼ ﺋﺎﻧﯩﺴﯩﻨﯩﯔﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﺴﯩﮕﻪ ﻗﺎﻟﺪﻯ. لېكىن نىيوتون ئۈچ ﻳﺎﺷﻘﺎ ﻛﯩﺮﮔﯩﻨﯩﺪﻩ ﺋﺎﻧﯩﺴﻰ ﻗﺎﻳﺘﯩﺪﯨﻦ ﻳﺎﺗﻠﯩﻖﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺋﯧﺮﯨﻨﯩﯔ ﺗﻪﻟﯩﭙﯩﮕﻪ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﻰ ﺑﻮﯞﺍ ﻣﯘﻣﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﺴﯩﮕﻪﺗﺎﭘﺸﯘﺭﯗﭖ ﻛﯧﺘﯩﭗ ﻗﺎﻟﺪﻯ. ﺑﻪﻟﻜﯩﻢ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﯩﺪﻩﻙ ﺳﻪﯞﻩﭘﺘﯩﻦ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻛﯧﺮﻩﻙ، نىيوتون ﺋﯚﻣﺮﯨﺪﻩﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﺎﺯ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ، ﺋﻪﻣﯩﻠﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﯚﻣﺮﯨﺪﻩ ھەقىقىي مېھرىنى ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ ﺋﺎﺩﯨﻤﻰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺋﯩﻜﻜﯩﻼ، ﺑﯩﺮﻯ ئوتتۇرا ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﺘﻪ ﺋﻮﻗﯘﻏﺎﻥ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﯩﺪﻩﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﯚﺭﮔﻪﻥ ﻗﯩﺰﭼﺎﻕ، (ﺑﯘ ﮬﻪﻡ ﺋﯘ ﺋﯚﻣﺮﯨﺪﻩ ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﺒﯩﺮ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﻛﯚﺭﮔﻪﻥ ﺋﺎﻳﺎﻝ ﺯﺍﺗﻰ)، ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮﻯ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ كامبىرىجدا پىروففېسورلۇق ﯞﺍﻗﺘﯩﺪﺍ ﺗﻮﻧﯘﺷﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻥ ﻳﺎﺵ ﻳﯩﮕﯩﺖ، (لېكىن ﺑﯘ ﻳﯩﮕﯩﺖ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻐﺎ ﭘﻪﻗﻪﺗﻼ سەمىمىيلىك ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﺋﺎﻣﯩﻠﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﺎﻗﻤﯩﻐﺎﻥ، ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔﺩﻩﺳﻠﻪﭘﺘﻪ ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﻼﺭﭼﻪ ﺑﯘ ﺑﺎﻟﯩﻐﺎ ﺷﯘﻧﭽﻪ ﺋﺎﻣﺮﺍﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ، ﻛﯩﻴﯩﻦ ﻳﻪﻧﻪﻗﺎﻧﺪﺍﻗﻼﺭﭼﻪ ﺗﯘﻳﯘﻗﺴﯩﺰ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻨﻰ ئۈزۈشى ﮬﺎﺯﯨﺮﻏﯩﭽﻪ ﺑﯩﺮ ﺳﯩﺮ) ﺋﯩﻠﯩﻢﺳﺎﮬﻪﺳﯩﺪﻩ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ، ﺋﯘ ھېچكىمگە ﺋﯩﺸﯩﻨﯩﭗ ﺑﺎﻗﻤﯩﻐﺎﻥ، ﺷﯘﯕﺎ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺩﻩﯞﯨﺮ ﺑﯚﻟﮕﯜﭺﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﭘﯘﺭﺳﻪﺕ ﭘﯩﺸﯩﭗ ﻳﯧﺘﯩﻠﮕﻪﻧﺪﯨﻼ ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ئوتتۇرىغا ﻗﻮﻳﻐﺎﻥ. (ﺋﻪﻟﯟﻩﺗﺘﻪﺑﯘ ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﻪ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﯩﺪﻩ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻥ ﺧﺎﻥ ﺟﻪﻣﻪﺗﻰ ﺋﺎﻛﺎﺩﯨﻤﯩﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻛﺎﺗﯩﭙﻰﺧﻮﻛﻨﯩﯔ ﺋﯘﻧﯩﯖﻐﺎ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﺋﺎﺩﺍﻟﻪﺗﺴﯩﺰ ﻣﯘﺋﺎﻣﯩﻠﯩﺴﯩﮕﯩﻤﯘ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﯩﻚ) ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔﺋﯚﻣﺮﯨﻨﯩﯔ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ مېھرى ﻣﯘﮬﻪﺑﺒﻪﺕ ﻛﻪﻡ ﻣﯘﮬﯩﺘﺘﺎ ﺋﯚﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﮬﻪﻗﯩﻘﻪﺗﻪﻥﺋﻪﭘﺴﯘﺳﻼﻧﺪﯗﺭﯨﺪﯗ. لېكىن ﺑﻪﺯﻯ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﯩﺪﻩﻙ ﺋﺎﺩﺍﻟﻪﺗﺴﯩﺰﻟﯩﻜﻰ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ ﺑﯩﺮﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﺎﻟﯩﻤﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮ ﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﻰ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﺪﻯ. ﻳﻪﻧﻰ ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﻪﺗﻪﺟﺮﯨﺒﻪ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﻧﻐﺎﻧﺪﯨﻼ ﺋﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯜﭼﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪ.
     ﺑﻮﯞﺍ مومىسىنىڭ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﯩﺴﯩﺪﻩ ﭼﻮﯓﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﻏﻪﻟﯩﺘﻪ ﻣﯩﺠﻪﺯﻟﯩﻚ ﺑﺎﻻ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺩﺍﺋﯩﻢ ﺋﯚﺯﻯ ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﮬﻪﺭ ﺧﯩﻞﻳﺎﻏﺎﭺ ﭘﺎﺭﭼﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﻮﻳﻨﺎﻳﯩﺘﺘﻰ، ﻳﺎﻏﺎﭺ ﭘﺎﺭﭼﯩﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﮬﻪﺭ ﺧﯩﻞ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺳﺎﭖﭼﯩﻘﺎﺗﺘﻰ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﯞﺍﻗﺘﯩﺪﺍ ﺩﺍﺋﯩﻢ ﺷﻪﻛﯩﻞ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﯨﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺑﻪﻛﺮﻩﻙ ﺗﻪﻛﯩﺘﻠﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻥﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﯩﺪﻩﻙ ﺋﻮﻳﯘﻧﻼﺭﻧﻰ ﺋﻮﻳﻨﯩﺸﻰ ﺑﻪﻟﻜﯩﻢ ﺋﯘﻧﯩﯔ كېيىنكى ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔﺷﻪﻛﯩﻠﻠﯩﻨﯩﺸﺪﻩ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﺭﻭﻝ ﺋﻮﻳﻨﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯩﺸﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ. ﺧﯘﺩﺩﻯ ﺋﯧﻴﻨﯩﺸﺘﯩﻴﯩﻦ ﺋﯧﻴﯩﺘﻘﺎﻧﺪﻩﻙ "ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻧﻪﺗﯩﺠﻪ ﻗﺎﺯﺍﻧﻐﺎﻥ ﻓﯩﺰﯨﻜﺎ ﺋﺎﻟﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﯞﺍﻗﺘﯩﺪﺍ ﺋﯧﯟﻛﯩﻠﯩﺪ گېئومېتىرىيىسىنىڭ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﻗﯩﺰﯨﻘﺘﯘﺭﯨﺸﯩﻐﺎ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﺎﻳﻤﯩﺰ". ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﻛﯩﻴﯩﻨﭽﻪﺋﯧﯟﻛﯩﻠﯩﺪ گېئومېتىرىيىسىگە ﻗﯩﺰﯨﻘﯩﺶ ھېس ﻗﯩﻠﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰ ﺋﻮﻳﯘﻧﻼﺭ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻠﯩﻚﺑﻮﻟﯩﺸﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ. ئۇنىڭدىن ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰ ﺋﻮﻳﯘﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻛﯧﺮﻩﻙ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﻗﻮل ﮬﯜﻧﻪﺭ ﺋﯩﻘﺘﯩﺪﺍﺭﻯ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﮬﻪﻳﺮﺍﻥ ﻗﺎﻟﺪﯗﺭﺍﺭﻟﯩﻖ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﻠﻪﺭگە ﺋﺎﺳﺎﺳﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ ﺋﯘ كامبىرىجدا ﺋﻮﻗﯘﯞﺍﺗﻘﺎﻥ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﯩﺪﻩ ﺋﯘﺷﺸﺎﻕﺯﺍﭘﭽﺎﺳﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﺗﯩﭗ ﮬﻪﻣﻤﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯﻯ ﻳﺎﻏﺎﭼﺘﯩﻦ ﺋﻮﻳﯘﭖ ﺑﯩﺮ ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭖ ﻳﺎﺳﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺑﯘﻧﯘﺭ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﯗﺵ ﺗﯩﭙﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭖ (ﺑﯘ ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭖ ﺩﯗﻧﻴﺎﺩﯨﻜﻰ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﻧﯘﺭ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﯗﺵﺗﯩﭙﯩﺪﯨﻜﻰ ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭖ) ﻧﯩﯔ ﭼﻮﯕﺎﻳﺘﯩﺶ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺴﻰ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻼﺭﺩﯨﻜﻰ ﻧﯘﺭ ﺳﯘﻧﺪﯗﺭﯗﺵ تىپىدىكى ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭘﻼﺭﺩﯨﻦ 40 ﮬﻪﺳﺴﻪ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯ، ﻳﻪﻧﻪ ﻛﯧﻠﯩﭗ كۆتۈرۈپ ﻳﯜﺭﯛﺷﻜﻪ ﺋﻪﭘﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥﺑﯘ ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭘﻨﻰ ﺧﺎﻥ ﺟﻪﻣﻪﺗﻰ ﺋﺎﻛﺎﺩﯨﻤﯩﻴﯩﺴﯩﮕﻪ ﺳﻮﯞﻏﺎ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﺪﺍ ئاكادىمىيە ﺋﯘﺳﺘﺎ ﺋﯘﺳﺘﯩﻜﺎﺭﻻﺭﻧﻰﭼﺎﻗﯩﺮﺗﯩﭗ، ﺑﯘ ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭘﻨﻰ ﻧﯘﺳﺨﺎ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻳﻪﻧﻪ ئۈچنى ﻳﺎﺳﺎﺗﻘﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﺑﯩﺮﯨﻤﯘﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ "ﺗﯧﻠﯩﺴﻜﻮﭘﯩﺪﻩﻙ ﺋﯧﻨﯩﻘﻠﯩﻖ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺴﯩﮕﻪ ﻳﯧﺘﻪﻟﻤﯩﮕﻪﻥ".
     ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ 11 ﻳﺎﺷﻘﺎ ﻛﯩﺮﮔﯩﻨﯩﺪﻩ ﺋﯚﮔﻪﻱﺩﺍﺩﯨﺴﯩﻤﯘ ﺋﯚﻟﯜﭖ ﻛﯧﺘﯩﭗ ﺋﺎﻧﯩﺴﻰ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﺪﻯ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﮔﻪﺭﭼﻪ ﺋﺎﻧﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻗﺎﻳﺘﯩﭗﻛﻪﻟﮕﯩﻨﯩﮕﻪ ﻗﯩﻠﭽﻪ ﺧﻮﺷﺎﻝ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﺋﺎﻧﯩﺴﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺭﺳﻪ ﺋﯘﻧﻰﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﺧﻮﺷﺎﻝ ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﺋﯚﮔﻪﻱ ﺩﺍﺩﯨﺴﻰ ﭘﻮﭖ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻛﯩﺘﺎﭘﻼﺭﻧﻰﺳﺎﻗﻠﯩﻐﺎﻧﯩﺪﻯ، ﮔﻪﺭﭼﻪ ﻛﯚﭖ ﻗﯩﺴﻤﻰ ﻛﺎﺗﻮﻟﯩﻚ ﺩﯨﻨﻰ ﻛﯩﺘﺎﭘﻠﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﺴﯩﻤﯘ، ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻼﺭﻧﯩﯔ ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﻪﺳﻪﺭﻟﯩﺮﯨﻤﯘ ﺑﺎﺭ ﺋﯩﺪﻯ، ﺋﻪﻟﯟﻩﺗﺘﻪ ﺋﯧﯟﻛﯩﻠﯩﺪ گېئومېتىرىيىسىمۇ ﺷﯘﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﺋﺎﻧﯩﺴﻰ ﭘﯘﻟﻐﺎ ﺋﺎﻣﺮﺍﻕ، ﺑﺎﻟﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ (ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﻳﻪﻧﻪ ﺋﯜﭺﺋﯚﮔﻪﻱ ﺋﯩﻨﻰ ﺳﯩﯖﻠﯩﺴﻰ ﺑﺎﺭ ﺋﯩﺪﻯ) ﺑﯩﻜﺎﺭ ﻳﯜﺭﯨﺸﯩﮕﻪ ﭼﯩﺪﺍﭖ ﺗﯘﺭﺍﻟﻤﯩﺴﻤﯘ، لېكىن ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﻰ 8 ﻳﯩﻞ ﺗﺎﺷﻠﯩﯟﻩﺗﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﻮﻳﻠﯩﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﻛﯧﺮﻩﻙ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﮬﻪﺭ ﻛﯜﻧﻰ ﺑﯩﻜﺎﺭ ﻛﯩﺘﺎﭖﺋﻮﻗﯘﺷﻰ، ﺧﯩﻴﺎﻝ ﺳﯜﺭﯛﺷﯩﮕﻪ ﻳﻮﻝ ﻗﻮﻳﺪﻯ. ﺑﯘ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﭘﯘﺭﺳﻪﺗﺘﻪ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﺎﻧﯩﺴﻰ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥﻛﯩﺘﺎﭘﻼﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﻮﻗﯘﭖ ﭼﯩﻘﺘﻰ ﮬﻪﻡ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﻛﯩﺘﺎﭖ ﺋﻮﻗﯘﺵ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﺴﯩﻨﻰ ﺗﻮﻟﺪﯗﺭﺩﻯ.
     كېيىن ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺗﺎﻏﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﭘﯩﻜﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥﺑﺎﺯﺍﺭﺩﯨﻜﻰ ﻳﺎﺗﺎﻗﻠﯩﻖ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻜﻪ ﺋﺎﭘﯩﺮﯨﭗ ﺑﯧﺮﯨﻠﺪﻯ. ﺋﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﻼﺭﺩﺍ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﺧﺴﯘﺱﻳﺎﺗﺎﻕ ﺋﻪﺳﻠﯩﮭﻪﻟﯩﺮﻯ ﻳﻮﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻣﻪﻛﺘﻪﭖ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺷﻪﺧﯩﺴﻠﻪﺭ ﻣﻪﻛﺘﻪﭖ ﺑﯩﻠﻪﻥﺗﻮﺧﺘﺎﻣﻠﯩﺸﯩﭗ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﻰ ﻳﺎﺗﺎﻕ ﺗﺎﻣﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﻣﯩﻨﻠﻪﻳﯩﺘﺘﻰ. ﺋﻪﻣﯩﻠﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﺋﯚﺯﻟﯩﺮﯨﻨﯩﯔﺑﺎﻟﯩﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥﺑﯩﺮﮔﻪ ﺗﯘﺭﻏﯘﺯﺍﺗﺘﻰ .
      ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺑﺎﺯﺍﺭﺩﯨﻜﻰﻛﯩﻼﺭﯨﻚ ﺋﯩﺴﯩﻤﻠﯩﻚﺩﻭﺭﯨﮕﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯚﻳﯩﮕﻪ ﺋﻮﺭﯗﻧﻼﺷﺘﻰ. ﻛﯩﻼﺭﯨﻚ ﺋﯩﻠﯩﻤﮕﻪ ﮬﯚﺭﻣﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﺩﺍﺋﯩﻢﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﯩﻜﻰ ﺩﺍﯕﻠﯩﻖ ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻼﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﻻﻗﯩﻠﯩﺸﯩﭗ، ﭘﻪﻟﺴﻪﭘﻪ، ﺩﻭﺭﯨﮕﻪﺭﻟﯩﻚ تېمىلىرىدا ﺳﯚﮬﺒﻪﺕ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺗﯘﺭﺍﺗﺘﻰ. ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﯩﻜﻰ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎ ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻠﯩﺮﻯ ﺑﯩﺰﻧﯩﯔ ﺋﯩﺴﻼﻣﯩﻴﻪﺕﮔﯜﻟﻠﯩﻨﯩﺶ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﭘﻪﻳﻼﺳﻮﭘﻠﯩﺮﯨﻤﯩﺰﻏﺎ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﮬﻪﻣﻤﻪ ﺳﺎﮬﻪﺩﻩ ﺩﯦﮕﯜﺩﻩﻙ ﺋﯩﺰﺩﯨﻨﯩﺶﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﺍﺗﺘﻰ. ﻛﯩﻼﺭﯨﻚ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ تېزلا ﮬﻪﺭﺧﯩﻞ ﺳﻮﺋﺎﻟﻼﺭﻧﻰ ﺳﻮﺭﺍﺷﻘﺎ ﺋﺎﻣﺮﺍﻕ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﻰﻳﺎﻗﺘﯘﺭﯗﭖ ﻗﺎﻟﺪﻯ ﯞﻩ ﺋﯘﻧﻰ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﻳﺎﺭﺩﻩﻣﭽﯩﺴﻰ ﻗﯩﻠﯩﯟﺍﻟﺪﻯ. ﺑﯘ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﯜﭼﯜﻥﺋﯩﻨﺘﺎﻳﯩﻦ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﭘﯘﺭﺳﻪﺕ، ﭼﯜﻧﻜﻰ ﺋﯘ ﺋﻪﻣﺪﻯ ﺩﻭﺭﯨﮕﻪﺭﻧﯩﯔ ﻛﯜﺗﯜﭘﺨﺎﻧﯩﺴﯩﺪﺍ ﺳﺎﻗﻼﻧﻐﺎﻥﻛﯩﺘﺎﭘﻼﺭﻧﻰ ﺧﺎﻟﯩﻐﺎﻧﭽﻪ ﺋﻮﻗﯘﻳﺎﻻﻳﺘﺘﻰ. كېيىن ﻛﯚﺭﺩﯗﻗﻜﻰ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺩﻩﻝ ﻣﯘﺷﯘ ﺩﻭﺭﯨﮕﻪﺭﻧﯩﯔﺋﯚﻳﯩﺪﻩ ﺗﻮﻧﯘﺷﻘﺎﻥ ﺑﯩﻜﻮﻧﻨﯩﯔ ﻛﯩﺘﺎﭘﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ "ﺗﻪﺑﯩﺌﻪﺕ ﮬﺎﺩﯨﺴﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯩﻨﭽﯩﻜﯩﻠﯩﻚﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﯜﺯﯨﺘﯩﭗ، ﮬﻪﺭ ﺧﯩﻞ ﮬﺎﺩﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﺗﺎﻕ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﯨﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﻳﯩﻐﯩﻨﭽﺎﻗﻼﺵ" ﺋﯘﺳﯘﻟﻰ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﺑﯩﺮ ﺗﻪﺭﻛﯩﺒﻰ ﻗﯩﺴﯩﻤﯩﻐﺎ ﺋﺎﻳﻼﻧﺪﻯ. ﺋﯘﻧﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺩﻭﺭﯨﮕﻪﺭﮔﻪ ﺋﻪﮔﯩﺸﯩﭗ ﮬﻪﺭ ﺧﯩﻞ ﺩﻭﺭﯨﻼﺭﻧﻰ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﺵ ﺩﺍﯞﺍﻣﯩﺪﺍ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺗﻪﺟﺮﯨﺒﻪ ﻗﯩﻠﯩﺸﺘﺎ ﻛﯧﺮﻩﻛﻠﯩﻚﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﯚﮔﯩﻨﯩﯟﺍﻟﺪﻯ.
      1664-ﻳﯩﻠﻰ ﻟﻮﻧﺪﻭﻧﺪﺍ ﯞﺍﺑﺎﺗﺎﺭﻗﺎﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﺘﯩﻦ، كامبىرىجدﺍ ﺋﻮﻗﯘﺵ ﺗﻮﺧﺘﺎﭖ ﺋﻮﻗﯘﻏﯘﭼﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﯚﻳﯩﮕﻪ ﻗﺎﻳﺘﯩﺸﯩﻐﺎ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕﻗﯩﻠﯩﻨﺪﻯ. ﺑﯘ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﯩﻜﻰ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﺎﻟﻠﯩﻘﺎﭼﺎﻥ 21 ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﻳﯩﮕﯩﺘﻜﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻣﻪﻛﺘﻪﭘﺘﯩﻦ ﺭﯗﺧﺴﻪﺕ ﺳﻮﺭﺍﭖ ﻳﯘﺭﺗﯩﻐﺎ ﻗﺎﻳﯩﺘﺘﻰ، ﻗﺎﻳﯩﺘﻘﺎﻧﺪﯨﻤﯘ 1665-ﻳﺎﺯﺩﺍ قايتقىنىچﻪ ﺗﺎﻛﻰ 1667-ﻳﯩﻠﯩﻐﯩﭽﻪ ﻣﻪﻛﺘﻪﭘﻜﻪ ﻗﺎﻳﺘﻤﺎﻱ ﻳﯧﺰﯨﺪﯨﻜﻰ ﻗﻮﺭﯗﻗﺘﺎ ﺋﯚﺯﻯ ﻳﺎﻟﻐﯘﺯ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺑﯩﻠﻪﻥﺷﯘﻏﯘﻟﻼﻧﺪﻯ. ﺑﯩﺮ ﺑﯩﻠﯩﻢ ﺳﯩﺴﺘﯩﻤﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻮﭘﻠﯩﻨﯩﭗ، ﺭﻩﺗﻠﯩﻨﯩﺸﯩﮕﻪﺋﺎﺩﻩﺗﺘﻪ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﯞﺍﻗﯩﺖ ﻛﻪﺗﺴﯩﻤﯘ لېكىن ﺑﯩﻠﯩﺶ سېستىمىلىرى ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰﺋﺎﻟﻤﯩﺸﯩﺶ ﺩﺍﺋﯩﻢ ﺗﯘﻳﯘﻗﺴﯩﺰ، ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﻗﯩﺴﻘﺎ ﯞﺍﻗﯩﺖ ﺋﯩﭽﯩﺪﯨﻼ ﻳﯜﺯ ﺑﯧﺮﯨﺪﯗ. 1665-ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ 1667-ﻳﯩﻠﯩﻐﯩﭽﻪ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻞ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﻣﯚﺟﯩﺰﯨﻠﯩﻚ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻞ. ﻧﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔﺋﯧﻨﺘﯩﮕﺮﺍﻝ ﯞﻩ ﺩﯦﻔﻔﯩﺮﯨﻨﺴﺌﺎﻝ، مېخانىكا ﺋﯜﭺ ﻗﺎﻧﯘﻧﻰ، ﺋﺎﻟﻪﻣﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﻗﺎﻧﯘﻧﻰ، ﺋﻮﭘﺘﯩﻜﺎ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺳﺎﮬﻪﻟﻪﺭﺩﯨﻜﻰ ﺩﻩﯞﯨﺮ ﺑﯚﻟﮕﯜﭺ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﻛﯩﻴﯩﻨﻜﯩﻠﻪﺭ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ "نىيوتون ﻳﯩﻠﻰ" ﺩﻩﭖ ﺋﺎﺗﺎﻟﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻗﯩﺴﻘﯩﻐﯩﻨﺎ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﻳﯩﻠﺪﯨﻼ ﻗﻮﻟﻐﺎ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﮔﻪﻥﺑﻮﻟﯘﭖ، ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﺪﺍ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺗﻪﺑﺌﻰ ﭘﯧﻨﯩﮕﻪ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﻮﻝ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﯧﺮﯨﭗ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﯩﻨﯩﯔ ﻳﯧﯖﻰ ﺳﻪﮬﯩﭙﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﺎﭼﺘﻰ، ﭘﯜﺗﯜﻧﻠﻪﻱ ﻳﯧﯖﻰ ﺑﯩﺮ ﺑﯩﻠﯩﺶ سېستىمىسى ﻳﺎﺭﯨﺘﯩﭗ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﻰ ﺋﺎﺟﺎﻳﯩﭗ ﺑﯩﺮ ﻳﯧﯖﻰ زېمىنغا ﺑﺎﺷﻼﭖ ﻛﯩﺮﺩﻯ.
     ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻤﯘ گالېيلىغا ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺗﻪﺟﺮﯨﺒﯩﮕﻪﺋﻪﮬﻤﯩﻴﻪﺕ ﺑﯧﺮﻩﺗﺘﻰ. ﺋﯘ گالېلىيغا ﺋﻮﺧﺸﺎﭖ ﻛﯧﺘﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺗﻪﺟﺮﯨﺒﯩﻠﻪﺭﺩﯨﻦ كېيىن ﻛﯜﭼﻨﯩﯔ ﺭﻭﻟﻰﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﻰ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ ﻗﯩﻠﺪﯗﺭﯗﺵ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ تېزلىكىنى ﺋﯚﺯﮔﻪﺭﺗﯩﺶﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ، ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﺭﯨﺴﺘﻮﺗﯩﻞ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻧﺪﻩﻙ "ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﺴﺎﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﭗ، ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻤﯩﺴﺎ تېنچ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ" ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺋﻪﮔﻪﺭﺳﯜﺭﻛﯩﻠﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﺴﯩﻼ ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻤﯩﻐﺎﻥ ﺷﺎﺭﺍﺋﯩﺘﺘﺎ ﺟﯩﺴﯩﻤﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔﺋﻪﺳﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ ﮬﺎﻟﯩﺘﯩﻨﻰ ﺳﺎﻗﻼﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﻳﻪﻛﯜﻧﻠﻪﭖ ﭼﯩﻘﺘﻰ. ﺋﺎﺭﯨﺴﺘﻮﺗﯩﻞ ﺋﯧﻴﺘﻘﺎﻥﮬﺎﺭﯞﯨﻨﻰ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻖ ﺋﯩﺘﺘﯩﺮﮔﻪﻧﺪﯨﻦ كېيىن، ﻗﻮﻳﯩﯟﻩﺗﺴﻪﻙ ﮬﺎﺭﯞﯨﻨﯩﯖﻤﯘ ﺗﻮﺧﺘﺎﭖ ﻗﯧﻠﯩﺸﻰﮬﻪﺭﮔﯩﺰﻣﯘ ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺗﯜﭘﻪﻳﻠﻰ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﻳﻪﺭﻧﯩﯔ ﮬﺎﺭﯞﺍ ﭼﺎﻗﯩﻐﺎﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻗﺎﺭﺷﯩﻠﯩﻘﻰ ﺗﯘﭘﻪﻳﻠﯩﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ. ﻣﺎﻧﺎ ﺑﯘ كېيىنكى ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻣﯩﺨﺎﻧﯩﻜﺎ بىرىنچى ﻗﺎﻧﯘﻧﻰ.
     ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻳﻪﻧﯩﻤﯘ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻠﯩﮕﻪﻥ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﻛﯜﭺﺟﯩﺴﯩﻤﻨﯩﯔ تېزلىكىدە ﮬﺎﺳﯩﻞ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ئۆزگىرىشىنىڭ ﻣﯩﻘﺪﺍﺭﻟﯩﻖ مۇناسىۋىتىنى ﺗﻪﺗﻘﯩﻖﻗﯩﻠﯩﭗ، ﺑﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻦ ﭼﯩﻘﻘﺎﻥ ﻳﻪﻛﯜﻧﯩﻨﻰ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻣﯩﺨﺎﻧﯩﻜﺎ 2- ﻗﺎﻧﯘﻧﻰ ﻧﺎﻣﯩﺪﺍ ئېلان ﻗﯩﻠﺪﻯ. ﻳﻪﻧﻰﺟﯩﺴﯩﻢ ﻣﻪﻟﯘﻡ ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﺪﻩ تېزلىكىدە ﺋﯚﺯﮔﯩﺮﯨﺶ ﺑﻮﻟﺴﺎ، ﺋﯚﺯﮔﯩﺮﯨﺶ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺴﻰ ﺟﯩﺴﯩﻤﻐﺎ ﺗﻪﺳﯩﺮﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻛﯜﭼﻨﯩﯔ ﭼﻮﯓ ﻛﯩﭽﯩﻜﻠﯩﻜﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻮﯓ ﺗﺎﻧﺎﺳﯩﭗ، ﺟﯩﺴﯩﻤﻨﯩﯔ ﻣﺎﺳﺴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﭼﻮﯓ ﻛﯩﭽﯩﻜﻠﯩﻜﻰﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﻪﺗﯜﺭ ﺗﺎﻧﺎﺳﯩﭗ ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ.
     ﺋﺎﻟﻪﻣﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﻗﺎﻧﯘﻧﻰﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﺋﻪﯓ ﻣﯘﮬﯩﻢ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻯ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﯩﻨﯩﯔ كېيىن ﺑﺎﺷﻘﯩﻼﺭﻏﺎ ﺩﻩﭖﺑﯧﺮﯨﺸﯩﭽﻪ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻳﯘﺭﺗﯩﺪﺍ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﻰ بىلەن ﺷﯘﻏﯘﻟﻼﻧﻐﺎﻧﺪﺍ ﺩﺍﺋﯩﻢ ﺑﺎﻏﺪﯨﻜﻰﺋﺎﻟﻤﺎ ﺩﻩﺭﯨﺨﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﺳﺘﯩﺪﺍ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﭖ ﺧﯩﻴﺎﻝ ﺳﯜﺭﯛﺷﻨﻰ ﻳﺎﻗﺘﯘﺭﯨﺪﯨﻜﻪﻥ. ﺑﯩﺮ ﻛﯜﻧﻰ ﺋﯘﺩﻩﺭﻩﺧﺘﯩﻦ ﺑﯩﺮ ﺗﺎﻝ ﺋﺎﻟﻤﯩﻨﯩﯔ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﭼﯜﺷﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﮬﺎﻟﯩﺘﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﯛﭖ، ﻛﯚﯕﻠﻰ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺭﺳﯩﻨﻰﺗﯘﻳﻐﺎﻧﺪﻩﻙ ﺑﻮﭘﺘﯘ. ﺑﯘ ﺩﻩﻝ كېيىنكى ﺋﺎﻟﻪﻣﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ كۈچى ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﻰ ئوتتۇرىغا ﻗﻮﻳﯘﺷﻘﺎ ﺋﺎﺳﺎﺱ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﯩﻜﻪﻥ. ﺑﯘ ﺋﯩﺸﻨﯩﯔ ﺭﺍﺳﯩﺖ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﻳﺎﻛﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺋﯧﻨﯩﻖ ﺋﻪﻣﻪﺱ، لېكىن ﺑﯩﺰ ﺑﯩﻠﯩﻤﯩﺰﻛﻰ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﯘﻧﺪﺍﻕ ﻳﯧﺘﻪﺭﻟﯩﻚ ﺋﺎﺳﺎﺳﻰ ﻳﻮﻕ ﭘﻪﺭﻩﺯﻧﻰ ئوتتۇرىغا ﻗﻮﻳﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺋﻪﻣﻪﺱ، ﺋﻪﻟﯟﻩﺗﺘﻪ، ﺋﺎﻟﻪﻣﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﯩﯔ ئوتتۇرىغا ﭼﯩﻘﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﻤﯘ ﺋﯘﻧﭽﻪ ﺋﺎﺩﺩﻯ ﺋﻪﻣﻪﺱ.
     ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﻛﻮﭘﯩﺮﻧﯩﻚ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﻣﻪﺭﻛﻪﺯﺗﻪﻟﯩﻤﺎﺗﻰ ﯞﻩ ﻛﯧﭙﻠﯩﺮﻧﯩﯔ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯜﭺ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﻰ ﺋﻪﻧﮕﯩﻠﯩﻴﻪ ﺋﯩﻠﯩﻢﺋﻪﮬﻠﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﯩﺪﻯ. (ﺋﻪﻧﮕﯩﻠﯩﻴﻪﺩﻩ ﻛﺎﺗﻮﻟﯩﻚ دىنىي جەمئىيىتىنىڭ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﯩﯔ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺟﺎﻳﻠﯩﺮﯨﺪﻩﻙ ﺋﯘﻧﭽﻪ ﻛﯜﭼﻠﯜﻙ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻥ) ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﯚﺯﻯ ﻛﻪﺷﯩﭗ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥﺋﯧﻨﺘﯩﮕﺮﺍﻝ، ﺩﯦﻔﻔﯩﺮﯨﻨﺴﯩﺌﺎﻝ ﺑﯩﻠﯩﻤﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﭘﺎﻳﺪﯨﻠﯩﻨﯩﭗ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﻮﺭﺑﯩﺘﺎﺷﻪﻛﻠﻰ، ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﻰ ﯞﻩ ئېللىپىس ﺋﻮﺭﺑﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﻳﯜﺯﻯ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﻩﺗﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖﻗﯩﻠﯩﺶ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻨﯩﯔ ﺋﺎﻳﻼﻧﻤﺎ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﺗﯜﭘﻪﻳﻠﯩﺪﯨﻦ ﮬﺎﺳﯩﻞ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥﻣﻪﺭﻛﻪﺯﺩﯨﻦ ﻗﺎﭼﻤﺎ ﻛﯜﭼﻨﯩﯔ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻨﯩﯔ ﻣﺎﺳﺴﯩﺴﯩﻐﺎ ﺋﻮﯓ ﺗﺎﻧﺎﺳﯩﭗ، ﻗﯘﻳﺎﺷﻨﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﻛﯟﺍﺩﺭﺍﺗﯩﻐﺎ ﺗﻪﺗﯜﺭ ﺗﺎﻧﺎﺳﯩﭗ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﯩﺪﻯ. ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺋﻪﻛﺴﯩﭽﻪ، ﺋﻪﮔﻪﺭﻗﯘﻳﺎﺵ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭﻧﻰ ﺋﺎﺭﯨﻠﯩﻘﻨﯩﯔ ﻛﯟﺍدﺭﺍﺗﯩﻐﺎ ﺗﻪﺗﯜﺭ ﺗﺎﻧﺎﺳﯩﭗ، ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﻩ ﻣﺎﺳﺴﯩﺴﯩﻐﺎﺋﻮﯓ ﺗﺎﻧﺎﺳﯩﭗ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﺗﯩﺶﻛﯜﭺ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺗﺎﺭﺗﯩﭗ ﺗﯘﺭﯨﺪﯗ ﺩﻩﭖ ﭘﻪﺭﻩﺯ ﻗﯩﻠﺴﺎﻕ، ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥﻛﻪﺷﯩﭗ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ماتېماتىكا ﻗﻮﺭﺍﻟﯩﺪﯨﻦ ﭘﺎﻳﺪﯨﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﯧﭙﻠﯩﺮﻧﯩﯔ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯜﭺ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﻰ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﺸﻘﺎ ﺑﻮﻻﺗﺘﻰ.
     ﻓﯩﺰﯨﻜﯩﺪﺍ ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺑﯩﺮ ئاساسىي ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﺋﺎﻻﮬﯩﺪﯨﻠﯩﻜﻰ ﺷﯘﻛﻰ ﺑﯩﺰ ﺋﯘﻧﻰ ﮬﻪﺭﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﺘﯩﻦ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﭖﭼﯩﻘﯩﺮﺍﻟﻤﺎﻳﻤﯩﺰ، ﺑﻪﻟﻜﻰ ﺋﯘ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻨﻰ ﺗﻪﺑﯩﺌﻪﺗﻨﯩﯔ ﺧﯘﺳﯘﺳﯩﻴﯩﺘﻰ ﺩﻩﭖ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﺸﯩﻤﯩﺰﻛﯧﺮﻩﻙ. ﻛﯧﭙﻠﯧﺮ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﻰ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﺎﺷﻘﺎ ﻧﻪﺭﺳﯩﺪﯨﻦ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﻘﯩﺮﯨﺸﻘﺎ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﯩﻜﻪﻥﺋﯘﻧﯩﯖﺪﯨﻨﻤﯘ ﺋﺎﺳﺎﺳﻰ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺕ ﻣﻪﯞﺟﯘﺕ، ﻛﯧﭙﻠﯧﺮ ﻗﺎﻧﯘﻧﻰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﺑﯘﺋﺎﺳﺎﺳﻰﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻨﯩﯔ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﻰ. ﻳﻪﻧﻰ ﺑﯩﺰ ﭘﻪﻗﻪﺕ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﯩﺪﻩﻙ ﺗﺎﺭﺗﯩﺶ ﻛﯜﭼﯩﮕﻪ ئىگە ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﺴﺎﻗﻼ، ﺑﯘ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﻨﻰ ﮬﺎﻝ ﻗﯩﻼﻻﻳﻤﯩﺰ. ﻳﻪﻧﻰ ﺑﯩﺰ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭﮔﻪ ﻧﯩﺴﺒﻪﺗﻪﻥﺗﺎﺭﺗﯩﺶ ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺩﻩﭖ ﻗﺎﺭﯨﺴﺎﻗﻼ ﺑﻮﻟﺪﻯ.
     ﺑﯩﺮﺍﻕ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ مېخانىكا ئۈچىنچى ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻐﺎﺋﺎﺳﺎﺳﻪﻥ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺋﯚﺯ-ئارا ﺑﻮﻟﯩﺪﯗ، ﻳﻪﻧﻰ ﻗﯘﻳﺎﺵ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭﮔﻪﺗﺎﺭﺗﯩﺶ ﻛﯜﭺ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺑﯧﺮﻩﻟﯩﮕﻪﻥ ﺋﯩﻜﻪﻥ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭﺩﯨﻤﯘ ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﻛﯜﭺ ﺑﻮﻟﯩﺸﻰ ﻛﯧﺮﻩﻙ، ﺋﯘﻧﺪﺍﻗﺘﺎ ﺋﺎﻱ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﻯ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻤﯘ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﺑﺎﺭ ﺩﯦﮕﻪﻥ ﮔﻪﭖ. ﺋﯘﻧﺪﺍﻗﺘﺎﺋﺎﻟﻤﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﻪﺭﺷﺎﺭﻯ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻤﯘ ﺋﻪﻧﻪ ﺷﯘﻧﺪﺍﻕ ﺋﯚﺯ ﺋﺎﺭﺍ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺑﻮﻻﻣﺪﯗ؟ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺳﯩﺰ ﻛﺎﺋﯩﻨﺎﺗﺘﯩﻜﻰ ﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﺗﺎﻕ ﺧﯘﺳﯘﺳﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯧﺘﯩﺮﺍﭖﻗﯩﻠﺴﯩﯖﯩﺰ، ﺋﯧﻨﯩﻘﺮﺍﻗﻰ ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ ﺟﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺗﯜﺯﮔﯜﭼﻰ ﺟﯩﺴﯩﻢ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﺪﯨﻜﻰﺋﺎﺩﻩﺗﺘﯩﻜﻰ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﻰ ﺗﯜﺯﮔﯜﭼﻰ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﺗﺎﻕ ﺧﯘﺳﯘﺳﯩﻴﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﯧﺘﯩﺮﺍﭖ ﻗﯩﻠﺴﯩﯖﯩﺰ، ﺋﯘﻧﺪﺍﻗﺘﺎ ﺋﺎﻟﻤﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﻯ ﺋﺎﺭﯨﺴﯩﺪﯨﻤﯘ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﯩﺸﻰ ﻛﯧﺮﻩﻙ.
     ﺑﯩﺮﺍﻕ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﯩﺪﻩﻙ ﻗﯘﺭﯗﻕ ﻣﯘﻻﮬﯩﺰﻩ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﯜﭼﯜﻥﻣﻪﺳﯩﻠﻪ ﮬﻪﻝ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻧﻐﺎ ﺑﺎﺭﺍﯞﻩﺭ. ﺋﺎﻟﻤﯩﻨﯩﯔ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﭘﯜﺗﯜﻧﻠﻪﻱﺋﻮﺧﺸﯩﻤﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﺧﯩﻞ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ ﺗﯘﺭﺳﺎ ﺋﯘ ﺋﯩﻜﻜﻰ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗﻨﯩﯔ ﺳﻪﯞﻩﺑﻰ ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﻤﯘﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ؟ (ﮬﻪﺭ ﺋﯩﻜﻜﯩﺴﻰ ﻳﻪﺭ ﺷﺎﺭﯨﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﺗﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ) ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﯩﺪﻩﻙ ﻛﯜﭼﻨﯩﯔ ﮬﻪﺭﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺟﯩﺴﯩﻤﺪﺍ ﺑﻮﻟﯩﺸﻰ ﻛﯧﺮﻩﻛﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺋﻪﺭﻛﯩﻦ ﭼﯜﺷﻜﻪﻥ ﻗﯩﺴﯩﻢﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺩﺍﯞﺍﻣﯩﺪﺍ ھېس ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺋﻪﻣﯩﻠﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﺋﻪﺭﻛﯩﻦ ﭼﯜﺷﻜﻪﻥ ﺟﯩﺴﯩﻢﺩﻩﻝ ﺋﯘﺩﯗﻝ ﺗﯚﯞﻩﻧﮕﻪ ﭼﯜﺷﻤﻪﺳﺘﯩﻦ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﮔﻮﺭﺯﯨﻨﺘﺎﻝ ﻳﯚﺗﻜﯩﻠﯩﺶ ﻗﯩﻠﯩﺪﯗ. ئېكۋاتوردا ﺳﻪﻝ ﺷﻪﺭﯨﻘﻘﻪ ﺋﺎﻏﯩﺪﯗ، ﺷﯩﻤﺎﻟﻰ ﻗﯘﺗﯘﭘﺘﺎ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺷﻪﺭﻗﻰ ﺟﻪﻧﯘﭘﻘﺎ ﺋﺎﻏﯩﺪﯗ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺑﯘﻧﻰﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺩﺍﯞﺍﻣﯩﺪﺍ، ﺑﯘ ﺧﯩﻞ ﺋﯧﻐﯩﺸﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﯨﺪﻩ ﺟﯩﺴﯩﻤﻨﯩﯔ ﺗﯚﯞﻩﻧﮕﻪ ﭼﯜﺷﯜﺵ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﯩﺪﺍﺋﻪﻣﯩﻠﯩﻴﻪﺗﺘﻪ ﺑﯘﺭﻣﯩﺴﯩﻤﺎﻥ ﺋﻮﺭﺑﯩﺘﯩﻨﻰ ﺑﻮﻳﻼﭖ ﺗﯚﯞﻩﻧﻠﻪﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﯩﺪﻯ. ﻳﻪﻧﻪ ﻛﯧﻠﯩﭗﺋﻮﺭﺑﯩﺘﺎ ﺑﯘﺭﻣﯩﺴﻰ ﺑﯘﺭﯗﻥ ﺳﺎﻗﻠﯩﻨﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﻗﺎﺭﺍﺷﺘﯩﻜﯩﺪﻩﻙ ﭼﻪﻣﺒﻪﺭ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ ﺑﻮﻟﻤﺎﺳﺘﯩﻦﺑﻪﻟﻜﻰ ﺋﯩﻠﻠﯩﭙﯩﺲ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺑﺎﻳﻘﯩﺪﻯ!
     ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ 1687-ﻳﯩﻠﻰ مېخانىكا ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﯨﻜﻰﺋﯜﭺ ﻗﺎﻧﯘﻧﻰ ﯞﻩ ﺋﺎﻟﻪﻣﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﺗﯩﺸﯩﺶ ﻛﯜﭼﻰ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﻰ ﺭﻩﺳﻤﻰ ﻛﯩﺘﺎﭘﭽﻪ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻧﻪﺷﯩﺮﻗﯩﻠﺪﯗﺭﺩﻯ. ﺋﯘﻣﯘمىي 550 ﺑﻪﺗﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﭘﺘﺎ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺋﯚﺯﯨﻨﯩﯔ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﻪﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ﺷﻪﺭﮬﯩﻠﻪﺵ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﮔﻪ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﻘﯩﭽﻪ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﺷﻜﻪﺋﯧﺮﯨﺸﻪﻟﻤﻪﻳﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﻳﺎﻛﻰ ﺧﺎﺗﺎ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﻟﯜﭖ ﻛﯧﻠﯩﯟﺍﺗﻘﺎﻥ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻣﻪﺳﯩﻠﯩﻠﻪﺭ ﮬﻪﻗﻘﯩﺪﻩﭼﯜﺷﻪﻧﭽﻪ ﺑﻪﺭﺩﻯ. "ﺗﻪﺑﯩﺌﻪﺕ پەلسەپەسىنىڭ ماتېماتىكىلىق ﻗﺎﺋﯩﺪﯨﺴﻰ" (ﺗﯚﯞﻩﻧﺪﻩ "ﻗﺎﺋﯩﺪﻩ " ﺩﻩﭖ ﺋﯧﻠﯩﻨﺪﻯ) ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﭖ ﻧﻪﺷﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ﺋﯘﺯﯗﻥ ﺋﯚﺗﻤﻪﻳﻼﭘﯜﺗﯜﻥ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻧﻰ ﻗﺎﭘﻠﯩﺪﻯ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻨﯩﯔ ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﺩﺍ ﻗﻮﺯﻏﯩﻐﺎﻥ ﺯﯨﻠﺰﯨﻠﯩﺴﻰ 1905-ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻜﻰ ﺋﯧﻴﻨﯩﺸﺘﯩﻴﯩﻨﺪﯨﻦ ﻛﻪﻡ ﺋﻪﻣﻪﺱ ﺋﯩﺪﻯ. ﺧﯘﺩﺩﻯ ﺋﯧﻴﻨﯩﺸﺘﯩﻴﯩﻦ ﻧﯩﺴﭙﯩﻴﻠﯩﻚﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﻪﺳﯩﻨﻰ ئوتتۇرىغا ﻗﻮﻳﻐﺎﻧﺪﺍ ﮬﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﻰ ﻧﯩﺴﭙﯩﻴﻠﯩﻚ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﯩﺴﯩﻨﻰ ﮔﻪﺭﭼﻪ ﻗﯩﻠﭽﻪﭼﯜﺷﯩﻨﻪﻟﻤﯩﺴﯩﻤﯘ، ﺋﯧﻴﻨﯩﺸﺘﯩﻴﯩﻨﻨﯩﯔ ﺑﯩﺮﻩﺭ ﺟﯜﻣﻠﻪ ﺳﯚﺯﯨﻨﻰ ﺑﯩﻠﯩﯟﯦﻠﯩﺸﻨﻰ ﻳﺎﻛﻰ ﻧﯩﺴﭙﯩﻴﻠﯩﻚﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﯩﺴﻰ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﻛﯩﺘﺎﭘﭽﯩﻨﻰ ﺳﯧﺘﯩﯟﯦﻠﯩﭗ ﺳﺎﻗﻼﺷﻨﻰ ﭘﻪﺧﯩﺮ ﮬﯩﺲ ﻗﯩﻠﻐﯩﻨﯩﺪﻩﻙ، ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻛﯩﺘﺎﭘﭽﯩﺴﯩﻨﻰ ﺋﯧﻼﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﺪﯨﻦ كېيىنمۇ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻛﯜﻟﻜﯩﻠﯩﻚ ﺋﯩﺸﻼﺭ ﻳﯜﺯ ﺑﻪﺭﮔﻪﻥ.
     ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ "ﻗﺎﺋﯩﺪﻩ"ﺳﯩﺪﻩﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﺍ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺋﺎﺩﺩﻯ مېخانىك ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ، ﻣﺎﻳﺎﺗﻨﯩﻜﻨﯩﯔ ﺗﻪﯞﺭﯨﻨﯩﺸﻰ، ﺩﯦﯖﯩﺰ ﺳﯜﻳﯩﻨﯩﯔ ﭼﺎﻳﻘﯩﻠﯩﺸﯩﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﺗﯩﭗ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﯘﻳﺎﺷﻨﻰ ﺋﺎﻳﻠﯩﻨﯩﭗ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕﻗﯩﻠﯩﺸﯩﻐﯩﭽﻪ ﮬﻪﻣﻤﯩﺴﯩﮕﻪ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﻪ ﺭﺍﻣﻜﯩﺴﻰ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ ﻗﺎﻳﯩﻞ ﻗﯩﻼﺭﻟﯩﻖ ﭼﯜﺷﻪﻧﭽﻪﺑﻪﺭﮔﻪﻧﯩﺪﻯ. ﮬﺎﺯﯨﺮ ﺑﯩﺰﻟﻪﺭﮔﻪ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺕ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﺵ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰﺋﺎﺩﺩﻯ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﺗﯘﻳﯘﻟﯩﺸﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ، لېكىن ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎ ﺗﯧﺨﻰ ﺋﻪﻣﺪﯨﻼ ﺟﺎﮬﺎﻟﻪﺕ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻦﮬﺎﻟﻘﯩﭗ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﻳﺎﯞﺭﻭﭘﺎﻟﯩﻘﻼﺭﻏﺎ ﻧﯩﺴﺒﻪﺗﻪﻥ ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ ﺟﯩﺴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﻨﯩﯔ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻳﻪﺭﺷﺎﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺋﺎﺩﻩﺗﺘﯩﻜﻰ ﺟﯩﺴﯩﻤﻼﺭﻧﯩﯔ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﯩﻨﻰ ﺋﻮﺧﺸﺎﺵ ﻗﺎﺋﯩﺪﻩ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﯜﺷﻪﻧﺪﯛﺭﯛﺷﻨﯩﯔﻗﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻚ ﭼﻮﯓ ﺗﻪﺳﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﮔﻪﺭﭼﻪ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﺭ ﻗﯩﻼﻟﻤﯩﺴﺎﻗﻤﯘ، ﺋﻪﻳﻨﻰ ﯞﺍﻗﯩﺘﺘﺎﺑﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺪﯨﻴﻪ، ﭘﯩﻜﯩﺮ ﻗﯩﻠﯩﺶ ﺋﯘﺳﯘﻟﻰ ﺟﻪﮬﻪﺗﺘﻪ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﭼﻮﯓ ﺯﻩﺭﺑﯩﮕﻪ ﺋﯘﭼﺮﺍﻳﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰﭼﯜﺷﯩﻨﯩﺸﯩﻤﯩﺰ ﻛﯧﺮﻩك. ﺧﯘﺩﺩﻯ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﻪ ﺋﯧﺪﯨﻨﺒﻮﺭﮒ ﺋﯘﻧﯟﯦﺮﺳﯩﺘﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﭘﯩﺮﻭﻓﻔﯩﺴﻮﺭﻯ ﺩﺍﯞﯨﺪ. ﮔﯧﺮﯨﮕﻮﺭﯨﻲ ﺑﯘ ﻛﯩﺘﺎﭘﻨﻰ ﺋﻮﻗﯘﻏﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻧﻐﺎ ﺧﻪﺕ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﺋﯧﻴﯩﺘﻘﯧﻨﯩﺪﻩﻙ "ﺋﯘﺷﺒﯘﺋﯘﻟﯘﻍ ﺋﻪﺳﻪﺭﻧﻰ ﺋﻮﻗﯘﭖ ﭼﯩﻘﻘﺎﻧﺪﯨﻦ ﻛﯩﻴﯩﻦ، ﻣﻪﻥ ﺳﯩﺰﮔﻪ ﭼﯩﻦ ﻛﯚﯕﻠﯜﻣﺪﯨﻦ ﺭﻩﮬﻤﻪﺕ ﺋﯧﻴﺘﯩﺸﯩﻢﻛﯧﺮﻩﻛﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﮬﯩﺲ ﻗﯩﻠﺪﯨﻢ. ﺳﯩﺰ ﻗﯩﻠﭽﻪ ﻗﯩﻴﻨﺎﻟﻤﺎﺳﺘﯩﻨﻼ ﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭ ﺑﯩﻠﯩﺸﻜﻪ تېگىشلىك ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻳﻪﺗﻜﯜﺯﺩﯨﯖﯩﺰ، ﺋﻪﭘﺴﯘﺱ ﻣﻪﻥ ﺑﯘﻻﺭﻧﻰ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﭘﻪﻗﻪﺗﻼ ﺋﻮﻳﻼﭖﺑﺎﻗﻤﯩﻐﺎﻧﯩﺪﯨﻢ."
     ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﯩﻠﯩﺮﻯﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ گالېلىينىڭ مېخانىكا ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﻛﯧﭙﻠﯧﺮﻧﯩﯔ ﺳﻪﻳﻴﺎﺭﯨﻠﻪﺭ ﮬﻪﺭﯨﻜﯩﺘﻰ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻨﻰﺑﯩﺮﻟﻪﺷﺘﯜﺭﯛﭖ، "ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ ﻣﻪﺧﻠﯘﻗﺎﺗﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ زېمىن ﻣﻪﯞﺟﯘﺩﺍﺗﻠﯩﺮﻯ ﺋﻮﺭﺗﺎﻕﺑﻮﻳﺴﯘﻧﯩﺪﯨﻐﺎﻥ" ﺑﯩﺮ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ئاساسىي ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻨﻰ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﺑﻮﻟﯘﭖ ئوتتۇرىغاﺎ ﻗﻮﻳﯘﭖﺋﯩﻨﺴﺎﻧﻼﺭﻧﯩﯔ ﻏﺎﻳﻪﺕ ﺯﻭﺭ ﺑﯩﻠﯩﺶ ﺋﯩﻘﺘﯩﺪﺍﺭﯨﻨﻰ ﻧﺎﻣﺎﻳﻪﻥ ﻗﯩﻠﺪﻯ. لېكىن ﺋﯘﻧﯩﯔ ﺗﯧﺨﯩﻤﯘ ﭼﻮﯓﺗﯚﮬﭙﯩﺴﻰ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﻠﯩﺮﻯ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯩﺮﺍﺩﯨﻠﯩﻚ ﻳﺎﺷﻼﺭﻧﯩﯔ تەبىئىي ﭘﻪﻥﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﻐﺎ ﺋﺎﺗﻠﯩﻨﯩﺸﯩﻐﺎ تۈرتكە ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﯞﻩ ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ تەبىئىي ﭘﻪﻥﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺗﯩﻨﯩﯔ ﺗﯘﻧﺠﻰ ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﻳﻮﻟﯩﻨﻰ ﻛﯚﺭﺳﯩﺘﯩﭗ ﺑﻪﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﯩﺪﻩ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﯩﻨﯩﺪﯗ. شۇنىڭدىن كېيىن ﻧﻪﭼﭽﻪ ئەۋلاد ﻳﺎﺷﻼﺭﻧﯩﯔ ﺗﯩﺮﯨﺸﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﺎﮬﺎﻳﯩﺘﻰ ﻗﯘﺩﺭﻩﺗﻠﯩﻚ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺩﯗﻧﻴﺎﺳﻰ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﺪﻯ. ﻧﯩﻴﻮﺗﻮﻥ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕ ﺋﯘﺳﯘﻟﯩﻨﯩﯔ ﺟﻪﯞﮬﯩﺮﻯ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ "ئاۋۋال ﮬﻪﺭ ﺗﻪﺭﻩﭘﻠﯩﻤﻪ ﻛﯜﺯﯨﺘﯩﺶ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﮬﻪﺭ ﺧﯩﻞ ﮬﺎﺩﯨﺴﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﻮﺭﺗﺎﻕﺋﺎﻻﮬﯩﺪﯨﻠﯩﻜﻰ، ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺯﻩﺭﯨﻴﯩﯟﻯ ﻣﻮﺩﯨﻞ ﺭﺍﻣﻜﯩﺴﻰ ﺋﺎﺳﺎﺳﯩﺪﺍ ﻳﯩﻐﯩﻨﭽﺎﻗﻼﭖ، ﺋﯩﻨﭽﯩﻜﻪ ﺗﻪﺟﺮﯨﺒﻪ ﺋﺎﺭﻗﯩﻠﯩﻖ ﻳﯘﻗﯩﺮﯨﻘﻰ ﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﻣﯘﻗﯩﻤﻼﺷﺘﯘﺭﯗﭖ ﺋﺎﺧﯩﺮﯨﺪﺍ ﺑﯘﻗﺎﻧﯘﻧﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﻣﯩﻘﺪﺍﺭﻟﯩﻖ ﮬﯧﺴﺎﭘﻼﺵ ﺋﯧﻠﯩﭗ ﺑﺎﺭﻏﯩﻠﻰ ﺑﻮﻟﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ماتېماتىكىلىق ﻓﻮﺭﻣﯘﻻﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ ﺋﯩﭙﺎﺩﯨﻠﻪﺵ" ﭘﯩﺮﯨﻨﺴﯩﭙﯩﻤﯘ ﻳﯧﻘﯩﻨﻘﻰ ﺯﺍﻣﺎﻥ ﺗﻪﺑﯩﺌﻰ ﭘﻪﻥ ﺗﻪﺗﻘﯩﻘﺎﺕﺋﯩﺪﯨﻴﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺟﻪﯞﮬﯩﺮﯨﮕﻪ ﺋﺎﻳﻼﻧﺪﻯ.