تازلىق ئۆيىدىكى بەڭگى قىزلار 

     بۈگۈن بۇرادىرىم ئادىل ئوغىلىنىڭ خەتنە توي مەرىكىسى ئۈچۈن داستىخان سالغانىدى . چەتىرەك بىر ئورۇننى تاللاپ ئولتۇرغاچ ئەتىراپقا نەزەر سالدىم . بۇلۇڭ تەرەپتىكى ئۈستەلدە ئولتۇرغان . ئەمدىلا 15-16 ياشلارنىڭ قارىسىنى ئالغان بالىلار ئالاھىدە دېققىتىمنى تارتتى ،چۈنكى ئۇلارنىڭ ئالدىدا ھاراق-تاماكا ئالمىشىۋاتاتتى . تائاملار يېيىلىپ ھايال ئۆتمەي <<سورۇن>> باشلاندى . چوڭلارغا قارىغاندا كىچىكلەرنىڭ غوۋغالىرى سورۇننى بېسىپ كەتكەنىدى . بىر چاغدا بۇرادىرىم ئادىل خانىمى ۋە بىر قانچەيلەننىڭ ھەمراھلىقىدا ھەر بىر ئۈستەلگە كىلىپ مېھمانلاردىن ھال سورىدى ، بىراق ھېلىقى ئۈستەلگە كەلگەندە ئۇلارنىڭ چىرايى ئۆزگىرىپ ، بىر-بىرىگە ھەيرانلىق ۋە تەئەججۈپ ئىچىدە قاراپ قېلىشتى . كېيىن بىلسەم ، ئۇلار چاقىرىلمىغان مېھمانلار بولوپ ،ئەر-خوتون ئىككلىسى تونىمايدىكەن .  

     بىردەمدىن كېيىن رىياسەتچىنىڭ <<چولپان>> دەپ تونۇشتۇرغان ئۇسسۇلچى كالتە كىيمى بىلەن ئەرەپچە ئۇسسۇلغا چۈشتى ، سورۇندىكى چوڭلار خىجىللىقتىن پەسكە قاراپ ئولتۇرماقتا ، بەزى ياشلار بولسا كۆزلىرىدىن ئاللىقانداق بىر مەنىلەرنى ئىپادىلەپ ، قىزنىڭ نېپپىز كىيىملىرىنىڭ تۇيۇقسىز يىرتىلىشىنى كۈتىۋاتقاندەك قىلاتتى . بۇ مەنزىرىلەرنىڭ كۆرىۋاتقاندا قەلبىم ئېيتقوسىز ئازاپ ۋە ئەندىشىگە پاتتى ، ئۈزۈمنى خۇددى يات بىر قۇۋۇم ئىچىگە كىرىپ قالغاندەك ھېىس قىلماقتا ئىدىم .ئەجىبا ،ئاتا-بۇۋىلىرىمىز قالدۇرۇپ كەتكەن ھەم ئۇزاقتىن بۇيان بىزگە ماياك بولوپ كېلىۋاتقان ئۆرپ-ئادەت ،مەدەنىيەتلىرىمىزدە مۇشۇنداق ئەخلاقسىزلىقلار بارمىدى ؟ ئەجەبا ،بىز تەرەققى قىلدۇق ، زامانىۋىلاشتۇق دەپ ئۇلارنى ئۇنتۇپ كېتەمدۇق ؟ 
     كېسىپ ئېيتىشقا بولىدۇكى ، بۇ قانداقتۇر زامانىۋى مەدەنىيەت ۋە ئىلغارلىقتىن دېرەك بەرمەيدۇ ،بەلكى روھى زەئىپلىكتىن ،نادانلىقتىن دېرەك بېرىدۇ .  
     يەنە بىر تەرەپتىن ئېيتقاندا ،بالىلارنىڭ بەزمىخانا ۋە شەكلى ئۆزگەرگەن تورخانىلاردا تۈنەپ <<سېرىق مەرەز>> لەرگە چاپلىششى ،دۆلەتنىڭ قانون-نېزاملىرىغىمۇ خىلاپ ،بۇ نى ھەم ئاتا-ئانىلارنىڭ ،پۇل پەرەس خۇجايىنلارنىڭ ،شۇنداقلا جەمىيەتنىڭ مەسئولىيتىدىن ئايرىپ قارىغىلى بولمايدۇ . ئۇنىڭدىن قالسا ، جەمىيەتتىكى ھەر ساھە ئاممنىڭ بۇندا ئىشلارنى كۆرسىمۇ كۆرمەسكە سېلىپ ئېرەن قىلماسلىقى بىلەنمۇ مۇناسىۋەتلىك . مەن مەھرۇم بولغانلىرىمىزدىن ،سادىر قىلغان خاتالىقلىرىمىزدىن كېلىپ چىققان ئاچچىق ساۋاقلارنى يەكۈنلىگەچ ئۇيغۇر مەدىنيىتىنىڭ ئەنئەنىۋى ئۆرپ-ئادەتلىرى پۈتۈلگەن مۇقەددەس قامۇسنى كۆرۈپ بولوپ ،دۆلىتىمىزنىڭ قانون-نېزاملىرىدىن تۈزۈلگەن قېلىن توپلامنى قولۇمغا ئالدىم . قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى قوغداش قانونى ، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ جىنايەت ئۆتكۈزىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش قانونى قاتارلىقلارنىڭ ئالاقىدار ماددىلىرىدا ، قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنىڭ ئاتا-ئانىلىرى ياكى باشقا ۋەسىيلىرى ۋە مەكتەپلەر قۇرامىغا يەتمىگەنلەرگە تاماكا چەكمەسلىك ،ھاراق ئىچمەسلىكى ھەققىدە تەربىيە بېرىشى كېرەكلىكى ، ھەر قاندقا تىجارەت سورىنىنىڭ قۇرامىغا يەتمىگەنلەرگە ھاراق-تاماكا سېتىپ بەرمەسلىكى ئېنىق بەلگىلەنگەن . ئۇنىڭدىن باشقا ، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىنىڭ قۇرامىغا يەتمىگەنلەرنى قوغداش قانونىنى يولغا قويۇش چارىسىدىمۇ بۇ ھەقتە ئىنىق بەلگىلىمىلەر بار ئىكەن ، بىراق بىز ئەمەلىيەتتە يۇقۇرقى قانون-نېزاملارنى قانچىلىك ئەمەلىلەشتۈرەلىدۇق ،ئەجدادلىرىمىز قالدۇرغان ئېسل ئەنئەنىلەرگە قانچىلىق ۋارىسلىق قىلالىدۇق ؟  
قانونچىلىق گېزىتىدىن غۇپۇرجان ھەبىبوللا .  
 

      ئالىي مەكتەپنى پۈتكۈزگەندىن كېيىن ساۋاقداشلار ئۇچىرششى ،دوستلار يىغىلىششى ، توي-تۆكۈن ۋە چاي دىگەندەك پائالىيەتلىرىممۇ تەبىئىيلا كۆپىيىپ ،رېستۇرانلارغا كۆپ بارىدىغان بولوپ قالدىم ، بىراق ھەر قېتىم كۆڭلۈم غەشلىكتە يانىمەن . چۈنكى دائىم رېستۇراننىڭ تازلىق ئۆيىگە كىرگىنىمدە ، قۇرداش ياكى بىر نەچچە ياش چوڭ ۋە ياكى كىچىك قىزلارنىڭ پۇرقىرتىپ تاماكا چېكىۋاتقانلىقىنى كۆرىمەن . بىر قېتىم رېستۇراندا تېلىفۇندىكى ئاۋازنى ئاڭلىيالماي تازلىق ئۆيىگە كىرسەم ، ئىشىك تاقىلىپ قاپتۇ ، بىر نەچچە ئايال ئىشىكنى چەكتى . ئىچىدىكىلەرمۇ ئىشىكنى ئېچىپلا چىقىپ كېتىشتى . كىرگەن ئاياللار ماڭا غەيرى نەزەردە قارىدى ،چۈنكى مەن لەيلەپ يۈرگەن ئىس-تۈتەكلەر ئارىسىدا يالغۇز تۇراتتىم ، ئۇلارنىڭ نېمە ئويلىغىنىمۇ كۆڭلۈمگە ئايان ئىدى . كېيىن بىلىشىمچە ، بۇنداق ئىشلار ھەتتا ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقوغۇچىلىرىدىمۇ بار ئىكەن . ئۇ ھەقتە پاراڭ بولغاندا ،ئىدارىمىزدىكى بىر ھەدىمىز ماڭا ، تويى بولىۋاتقان بىر قىزنىڭ تويلۇق كۆڭلىكىنى سۆرەپ تازلىق ئۆيىدە تاماكا چېكىپ تۇرغانلىقىنى سۆزلەپ بەردى .  
      قىزلار ئۆزىنىڭ ئىش -ھەركىتى ،يۈرۈش -تۇرۇشى ئارقىلىق قانچىلىك تەربىيە كۆرگەنلىكىنى ئىپادىلەپ تۇرىدۇ . گەرچە قىزلارنىڭ تۈرلۈك ئىچىملىك ۋە چېكىملىككە بېرىلىپ كەتكەنلىكتىن ئاتا-ئانىلىرى بېخەۋەر بولمىسىمۇ ، باشقىلار ئۇلارنى ئەمەس ،ئۇلارنىڭ ئاتا-ئانىلىرىنى قىزلىرىنى ياخشى تەربىيلىمەپتۇ ،باشقۇرماپتۇ ،دەپ قارايدۇ . تاماكا چېكىش ،ھاراق ئىچىش ئەسلىدىنلا قىزلارغا خاس ئىش ئەمەس ، كىچىككىنە قىزلارنىڭ مۇشۇنىڭغا ئوخشا قىلمىشلارغا زېھنىنى چېچىشىمۇ ، زەھەر ،نامىراتلىق ،نادانلىققا ئوخشاش ،مىللەت ئۈچۈن ئاپەت ھېسابلىنىدۇ . ئۇ تەننى زەئىپلەشتۈرۈپلا قالماستىن ، تېخمۇ قورقۇنۇشلىقى روھنى زەئىپلەشتۈرىدۇ .  
       مۇخپىرلىق قىلىپ ج خ تارماقلىرىغا بارغىنىمدا ،زەھەرگە بېرىلىپ كېتىۋاتقانلار ئىچىدە ياش قىزلارنىڭ ئېگىلىگەن نىسبىتىنىڭ خېلى يۇقۇرى ئىكەنلىكىنى ئاڭلىدىم ۋە قىسمەن ئۇچۇرلارنىمۇ كۆردۈم . خۇددى بۇلاڭچىلىقمۇ ئۇششاق نەرسىلەرنى ئوغۇرلاشتىن باشلانغاندەك ، قىزلار ئۈچۈن خۇمار قىلىدىغان چېكىملىكلەرنى چېكىپ قېلىشمۇ كۆزىمىزگە ئىلمىغان ئاشۇنداق تاماكا چېكىشتىن باشلىنىدۇ ،دەپ ئويلايمەن .  
     قايسى بىر كىتابتىن خاتىرە قالدۇرۋالغان مۇنۇ ئابزاسنى ئوقۇرمەنلەرگە سۇنۇشنى لايىق كۆردۈم ؛  
<<قىزلار ئۈچۈن بىلمەسلىك ئەيىپ ئەمەس ،تىرىشماسلىق ئەيىپ ،  
 تىلسىزلىق ئەيىپ ئەمەس بىلىمسىزلىك ئەيىپ ،  
 بويى پاكارلىق ئەيىپ ئەمەس كۆڭلى پەسلىك ئەيىپ، 
كەمبەغەللىك ئەيىپ ئەمەس نادانلىق ئەيىپ ،  
 تېرىنىڭ قارلىقى ئەيىپ ئەمەس كۆڭۆلنىڭ قارلىقى ئەيىپ ، 
ياسىنىش ئەيىپ ئەمەس چاكىنىلىق ئەيىپ ، 
ياۋاشلىق ئەيىپ ئەمەس ئىقتىدارسىزلىق ئەيىپ ،  
 ئۆزىگە ئىشىنى ئەيىپ ئەمەس تەككەببورلۇق ئەيىپ ، 
جانلىقلىق ئەيىپ ئەمەس شاللاقلىق ئەيىپ ....>>  

     دوستۇم ،تۇمانلار چېھرىڭىزنى خىرەلەشتۈرمىسۇن ! ئۆزىڭىزنى ئايىغانلىقى ئاتا-ئانىڭىزنى ،كەلگۈسى ئەۋلادلىرىڭىزنى ئايىغانلىق بولىدۇ . 
قانونچىلىق گېزىتىدىن مەرھابا باقىھاجى .