تىل ئالاقە ۋاستىسى ۋە تەپەككۇر قۇرالى، شۇنداقلا مىللەتنىڭ مەنىۋى ئومۇرتقىسى، مىللىي مەۋجۇدلۇقىنىڭ زۆرۈر كاپالىتى، مىللەت تەرەققىياتىنىڭ سولماس قانىتى. دۇنيادىكى بارچە تىللار ئوخشاش گۈزەل ۋە بۈيۈك ھېسابلانسىمۇ، ئەمما ھەر مىللەت ئۈچۈن ئۆز ئانا تىلى ئەڭ مۇقەددەستۇر! بۈگۈن مانا بۇ مۇقەددەس تىلىمىزنى ئادەتتىكىدىن بەكەرەك ئۇلۇغلايدىغان، ئۇنىڭ شەنىگە گۈللەر ياپىدىغان كۈن. بۈگۈن پۈتۈن دۇنيا خەلىقلىرىنىڭ ئانا تىل بايرىمىدۇر.

2-ئاينىڭ 21-كۈنى دۇنيا ئانا تىل كۈنى

1999-يىلى ب د ت پەن-مائارىپ مەدەنىيەت ئورگىنى، 2000-يىلىدىن باشلاپ، ھەر يىلى 2-ئاينىڭ21-كۈنىنى < خەلقئارا ئانا تىل > كۈنى قىلىپ بېكىتىپ(International Mother Language Day )، ئانا تىل ۋە كۆپ قىرلىق مەدەنىيەتنى قوغداشنى تەشەببۇس قىلغان. پەن-مائارىپ مەدەنىيەت ئورگىنى << كۆپ قىرلىق مەدەنىيەت  خىتاپنامىسى>>، << مەدەنىيەت ئارقىلىق كۆپ قىرلىشىشنى ئىلگىرى سۈرۈش ئەھدىنامىسى >> ۋە << تور بوشلۇقى ئارقىلىق كوپ خىل تىل ئىشلىتىشنى تەشەببۇس قىلىش>> قاتارلىق قارارنامىلەر ئارقىلىق، كىشىلەرنىڭ تىل مەسىلىسىگە بولغان دىققىتىنى قوزغاپ، ھەر قايسى دۆلەت ھۆكۈمەتلىرىنىڭ تىلنىڭ كۆپ قىرلىشىش ئامىللىرىغا قارىتا قوغداش تەدبىرلىرىنى تۈزۈپ چىقىشىنى ئىلگىرى سۈرگەن.
ب د ت پەن-مائارىپ مەدەنىيەت ئورگىنىنىڭ تەكلىپى بىلەن، ب د ت پەن-مائارىپ مەدەنىيەت ئورگىنى بېيجىڭ باشقارمىسى 2006- ۋە 2007- يىللىرى <ئانا تىل> كۈنىدە << ئانا تىل مائارىپىنى كەڭ قانات يايدۇرۇپ، كۆپ قىرلىق مەدەنىيەتنى راۋاجلاندۇرۇش>> قاتارلىق تېمىلاردا پائالىيەت ئېلىپ بارغان. 2008-يىللىق بېيجىڭ ئولىمپىك مۇسابىقىسى مەزگىلىدە، جۇڭگو  <خەلقئارا ئانا تىل> كۈنىنىڭ تېمىسىنى << كۆپ قىرلىق مەدەنىيەتنى جارى قىلدۇرۇپ، ئولىمپىكنى كۈتۈۋالايلى>> دەپ بېكىتكەن.

خەلقئارا ئانا تىل تىل كۈنىنىڭ كېلىپ چىقىشى:

2-ئاينىڭ 21- كۈنى < ئانا تىل> كۈنى قىلىپ بېكىتىلىشى، بېنگال دۆلىتىنىڭ مۇستەقىللىق كۆرىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. 1952-يىلى بېنگال دۆلىتى تېخىچە پاكىستانغا قاراشلىق بولۇپ، بېنگاللىقلار بېنگال تىلىنىڭ ھۆكۈمەت تىلىنىڭ بىرسى بولۇشىنى تەلەپ قىلىپ نامايىش قىلغان. 2-ئاينىڭ 21-كۈنى بېنگاللىقلار ئانا تىلىنى قوغداش يولىدا، كەڭ كۆلەمدە نامايىش قىلغاندا ساقچىلار نامايىشچىلارغا قارىتىپ ئوق چىقارغان سەۋەپلىك 5 كىشىنىڭ ئۆلۈشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.
بۇلاردىن ئۈچ كىشى: ئابۇل باركات، داكا(University of Dhaka) نىڭ دوكتور ئاسپىرانتى؛ شافۇر راخمان، داكا ئالى سوتىنىڭ بوغالتىرى؛  رفىقۇددىن ئاخماد، Manikgonj Debandra ئىنىستىتوتىنىڭ ئوقۇغۇچىسى؛
1953-يىلىدىن تا ھازىرغىچە بېنگال ھۆكۈمىتى 2-ئاينىڭ 21-كۈنىنى <قەھرىمانلار خاتىرە كۈنى> قىلىپ بېكىتكەن بولۇپ، بۇ تىل قەھرىمانلىرىغا بولغان سۆيۈنۈش ۋە ھۆرمەت، كىشىلەرنىڭ بېنگال تىلى ۋە بېنگال مەدەنىيىتىگە بولغان تونۇشىنى قوزغاتقان، شۇنداقلا بېنگال دۆلىتىنىڭ مۇستەقىل بولۇشىغا ئاساس سالغان.
1956 -يىلى پاكىستان ئاساسى قانۇنى، بېنگال تىلىنىڭ ئوردۇ تىلى بىلەن ئوخشاش ھالدا دولەت تىلى بولۇشىنى قانۇنلاشتۇرغان.
تىل بولسا ئىنسانىيەت ماددى ۋە مەنىۋى مىراسلىرىنى قوغداش شۇنداقلا تەرەققى قىلدۇرۇشنىڭ ئەڭ ئۈنۈملۈك قورالى.
ھازىر دۇنيادا 7000 خىلدىن ئارتۇق تىل بار بولۇپ، بۇنىڭ %96 تىلنى ئىشلىتىۋاتقانلار دۇنيا نوپۇسىنىڭ ئاران %4 نى تەشكىل قىلىدۇ. ب د ت ئەمەلدارى سىمىس تەكىتلەپ، دۇنيادىكى يېرىمدىن ئارتۇق تىللار يوقۇلۇپ كېتىش گىردابىغا بېرىپ قالغان بولۇپ، ھەر ئىككى ھەپتىدە بىر خىل تىل يوقالماقتا ئىكەن. ئەگەر ۋاقتىدا ئەمەلى ھەرىكەت  ۋە زور مەبلەغ بىلەن تەدبىر قوللانمىغاندا، يەنە نەچچە يۇز يىلدىن كېيىن يەر شارىدا پەقەت بىر نەچچە يۈز خىل تىللا مەۋجۇت بولۇپ قالىدىكەن. ئەگەر ھەر قايسى ھۆكۈمەتلەر ئۈنۈملۈك تەدبىر قوللانسا تىلنىڭ يوقىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدىكەن. ۋېلش تىلىwelsh، كاتالان تىلىCatalan ،كانادا ئىندىئان تىلى Indian بۇنىڭ تىپىك مىسالى.
دۆلىتىمىز كۆپ مىللەتلىك دۆلەت بولۇپ، كۆپ خىل تىل تەڭ مەۋجۇتلۇقىدىكى تەرەققى قىلىۋاتقان دۆلەت. خەنزۇلاردىن باشقا يەنە 55 مىللەت بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ نوپۇسى ئومۇمى نوپۇسنىڭ %8.5 نى ئىگەللەيدۇ، ئىگىلىگەن يەر مەيدانى بولسا پۈتۈن دۆلەت يەر زىمىنىنىڭ %55 نى ئىگەللەيدۇ. 55 ئاز سانلىق مىللەتلەر ئارىسىدا تۇڭگان بىلەن مانجۇ خەنزۇ تىلىنى ئىشلەتكەندىن باشقا 53 مىللەتنىڭ ئۆز تىلى بار. جۇڭگو زامانىۋى تەرەققىياتىنىڭ ئۇچقاندەك تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ، بەزى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ تىلى يوقۇلۇش گىردابىغا بېرىپ قالدى. گەرچە ھۆكۈمەت مىللى تىل يېزىق قوغداش جەھەتتە بەزى بىر نەتىجىلەرگە ئېرىشكەن بولسىمۇ، بىراق تىلنى ئۈنۈملۈك قوغداشنىڭ ۋەزىيىتى ئىنتايىن مۈشكۈلدۇر.
جۇڭگو مىللەتلەر تىل_يېزىق جەمئىيىتىنىڭ پەخرى رەئىسى سۇن خوڭ كەي پىراففىسورنىڭ تونۇشتۇرىشىچە؛ بر نەچچە خىل ئاز سانلىق مىللەت تىل يېزىقىئىجتىمائىي ئالاقىدىكى ئىشلىتىلىش ئىقتىدارىدىن مەھرۇم قېلىش ھالىتىگە بېرىپ قالغان، مەسىلەن؛ مانجۇ تىلى، شېزۇ تىلى، خېجېزۇ تىلى ۋە تاتار تىلى قاتارلىقلار. يەنە%20 دىن ئارتۇق تىل خەۋپ ئاستىدا قالغان، مەسىلەن؛ نۇڭزۇ تىلى، گېلاۋزۇ تىلى، پۇمىزۇ تىلى، جىنوزۇ تىلى قاتارلىقلار. يەنە % 40 تىن ئارتۇق تىلدا يوقۇلۇش خەۋپى كۆرۈلگەن ياكى يوقىلىشقا باشلىغان.
بۇ ھەقتە جوڭگودىكى نوپۇزلۇق بىلىمدار جاۋ خەي جوڭ مۇنداق دېگەن؛ ھازىر ئاجىز ھالەتتە تۇرىۋاتقان مىللى تىللار، كۈچلۈك تىللارنىڭ < يەر شارىلىشىشى> ۋە<ئىنتېرنېت > نىڭ كۈچلۈك زەربىسىگە دۇچ كەلمەكتە، شۇڭا ھەر قايسى مۇناسىۋەتلىك ئورگانلار ۋە تىل تارماقلىرىنىڭ ئاكتىپ ۋە ئۈنۈملۈك بولغان تەدبىر قوللىنىپ، ئاجىز شۇنداقلا يوقۇلۇش گىردابىغا بېرىپ قالغان مىللى تىل يېزىقلارنى قۇتقۇزۇپ قېلىشى زۆرۈر. بۇ ئىنسانىيەت مەدەنىيىتىنىڭ داۋاملىشىشى ۋە تەرەققىياتىغا پايدىلىق بولۇپلا قالماي، بەلكى يەنە مىللەتلەرنىڭ ئىتتىپاقلىقىغا، شۇنداقلا جەمئىيەتنىڭ تىنچ- ئامان بولۇشىغىمۇ پايدىلىق.

جۇڭگودىكى ئاز سانلىق مىللەتلەر ئىچىدە:

95% مانجۇ مانجۇچە سۆزلىيەلمەيدىكەن ۋە شۇنداقلا ئوقۇيالمايدىكەن. 30% موڭغۇل مۇڭغۇلچە سۆزلىيەلمەيدىكەن. 40% تى راۋان ئالاقە قىلالمايدىكەن. 70% تى موڭغۇلچىنى ئوقۇيالمايدىكەن. 10% ئۇيغۇر ئۇيغۇرچە سۆزلىيەلمەيدىكەن، 20%تى راۋان ئالاقە قىلالمايدىكەن، 30%تى راۋان ئوقۇيالمايدىكەن. 25 % تىبەت تىبەتچە سۆزلىيەلمەيدىكەن، 70% تى راۋان ئوقۇيالمايدىكەن.جۇاڭزۇلارنىڭ 65% تى جۇاڭزۇچە سۆزلىيەلمەيدىكەن، 80 % تى ئوقۇيالمايدىكەن.

سەمىمىزدە بولسۇنكى، ئانا تىل ـــــ ئانىمىزنىڭ تىلى! سڭقۇسەلى تۇتۇڭ، مەھمۇد كاشغەرى ، يۈسۈپ خاس ھاجىب، ئەلشىر ناۋايى …. نىڭ تىلى! مۇقاملىرىمىزنىڭ كۈي- چەشمىلىرىگە، مىڭ ئۆيلىرىمىزنىڭ نەقىش-بېزەكلىرىگە، ھەتتا قان-قېنىمىزغا، تومۇر-تومۇرلىرىمىزغا سىڭگەن تىل، ھەمىمىز «ئانا» دەپ تۇنجى ئېغىزلانغان تىل.
خۇلاسە، مىللەتنىڭ كەلگۈسىنى ئويلايمىز، پەرزەنتىمىزنى توغرا تەپەككۇرغا، ساغلام روھى ھالەتكە ئىگە قىلىمىز دەيدىكەنمىز، ئانا تىلمىز – ئۇيغۇر تىلىنى سۆيەيلى، پەرزەنتلىرىمىزگە ئانا تىلنى ئۆگىتەيلى!!!

ئانا تىل كۈنى مۇناسىۋىتى بىلەن مەزكۇر يازما تورخۇمار كۇلۇبىدىن ئالاھىدە كۆچۈرۈلۈپ كېلىندى، مەنزىل: http://www.torhumar.com/dunya-ana-til-kuni.html