نورۇز ئېشىنىڭ ئوزۇقلۇقى توغرىسىدا

نورۇز ئېشى›› ئوتتۇرا ئاسىيا خەلقىنىڭ ‹‹ نورۇز بايرىمى ›› پائالىيىتىدە ئالاھىدە تەييارلىنىدىغان بىرخىل ئالاھىدە ئائامدۇر. ئۇيغۇر تىلى ئىملا لوغىتىدە ‹‹ تەۋرۇز ›› ئەمەس، بەلكى ‹‹ نورۇز ›› دەپ ئېلىنغان. ھۆرمەتلىك ئىمىن تۇرسۇن ئەپەندى ئۆزىنىڭ ‹‹ نورۇز نامە ›› كىتاۋىدا ‹‹ نورۇز ›› سۆزىگە تەبىر بېرىپ مۇنداق دەيدۇ: ‹‹ نورۇز ›› سۆزى ئەسلى ئىران تىلىدىكى ‹‹ نەۋرۇز ›› سۆزىدىن ئۇيغۇرلارغا ئۆزلەشكەن بولۇپ، ‹‹ نەۋ ›› يېڭى دىگەن مەنىنى، ‹‹ رۇز ›› كۈن دېگەن مەنىنى بىلدۈرۈدۇ، يەنى يېڭى كۈن، يېڭى يىل، باھار بايرىمى مەنىلىرىنى بىلدۈرۈدۇ.‹‹ نورۇز ئېشى ›› ئېتىش-‹‹ نورۇز بايرىمى ›› دىكى نۇرغۇن پائالىيەتلەرنىڭ بىر تۈرىدۇر، ‹‹ تارىختا، يەنى ئەجداتلىرىمىز ئىسلام دىنىغا ئېتىقات قىلىشتىن بۇرۇنلا، نورۇز ئېشى- ‹‹ تۇتماچ ››، يەنى تۇتما ئاچ ›› دەپ ئاتىلاتتى، ‹‹ نورۇز بايرىمى ›› دا ئېتىلىدىغان تائام تۈرلىرى ناھايتى كۆپ بولۇپ، بۇلار ‹‹ ق ›› ھەرىپىدىن باشلانغان يەتتە تۈرلۈك تائام- قايماق، قېتىق، قۇرۇت، قۇيماق، قۇيرۇق-بېغىر( دۇمبە-جېگەر)، قوزا گۆشى ( تونۇر كاۋاپ ياكى قورداق). ‹‹ س ›› ھەرىپىدىن باشلانغان توققۇز يىمەكلىك-سىراق-باش، سۈت، سېرىق ياغ، سۇيېغى، سوك-تېرىق، ساغۇن، سىركە، سامساق قاتارلىقلاردىن تەييارلانغان غىزالار. كالا-قوي گۆشى بىلەن بۇغداي يارمىسىدا ئېتىلىدىغان داشقازان ئېشى-‹‹ ھېلىسە ››. بۇغداي مايسىسى قاتارلىق توققۇز تۈرلۈك دانلاردىن تەييارلىنىدىغان ‹‹ سومۇلەك ›› قاتالىق تائاملاردىن ئىبارەت ئىدى، ئەجداتلىرىمىز بۇ ئارقىلىق توققۇزى تەل بولۇشنى تىلەيتتى. ››
دېمەك، بۈگۈنكى دەۋرىمىزگە كەلگەندىمۇ، خەلقىمىز ئەجداتلىرىمىزنىڭ بۇ ئېسىل قۇتلۇق ئەنئەنىسىگە ۋارىسلىق قىلىپ كەلمەكتە. ئىلى دىيارىنى مىسالغا ئالساق، ‹‹ نورۇز بايرىمى ›› ھەرقايسى قاتلاملاردىن تا مەھەللە – ئائىلىلەرگىچە قۇتلۇقلىنىپ كەلمەكتە. ‹‹ تاپقىنى گۈل كەلتۈرەر، تاپالمىغىنى بىرباش پىياز ›› دېگەندەك، ‹‹ نورۇز ئېشى ›› نى تەييارلاشتىمۇ ئۆز شارائىتىگە قاراپ ئىش كۆرۈلىدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە بىرقەدەر ئومۇملاشقان ‹‹ نورۇز ئېشى ›› نىڭ خۇرۇچلىرى ۋە تەييارلاش ئۇسۇلى تۆۋەندىكىچە.
خۇرۇچى: قوي-ياكى كالا گۆشى، ھەرخىل دان، يەنى، بۇغداي ئۈندۈرمىسى ياكى پوستى ئاقلانغان بۇغداي دېنى، نۇقۇت، كۆكۋاش ياكى قوناق يارمىسى، سوك، ماش ( مىقدارى ئازىراق بولۇشى كېرەك، بولمىسا ئاشنىڭ رەڭگىنى كۆكەرتىۋىتىدۇ )، سېرىق پۇرچاق، قىزىل پۇرچاق، قىزىل كىچىك پۇرچاق، كۆك پۇرچاق، باقىلە، گۈرۈچ، سۇ قاتارلىقلار ئاساس قىلىنىدۇ. غولپىياز، سامساق، سەۋزە، چامغۇر، مۇچ، پەمىدۇر ( ياكى قاقلىرى ) لار قوشۇمچە قىلىنىدۇ. ‹‹ نورۇز ئېسى ›› پىشقاندا، قۇرۇت ياكى قېتىق ئارلاشتۇرۇدىغانلارمۇ بار، تۇزدىن باشقا دورا-دەرمەك ئاساس قىلىنمايدۇ، خۇرۇچلارنىڭ نىسبەت مىقدارى ئەخۋالغا ۋە شارائىتقا قارىتا تەڭشىلىدۇ.
تەييارلاش ئۇسۇلى: گۆش ئەخۋالغا قاراپ پارچىلىنىدۇ، دانلار بىركۈن ئاۋال سۇغا چىلاپ كۆپتۈرۈلۈپ، پاكىز يۇيۇلىدۇ، توغراشقا تېگىشلىك خۇرۇچلار توغراپ تەييارلىنىدۇ. قازانغا كۆپرەك ( تاماق قويۇقلۇقىغا مۇۋاپىق ) سۇ قۇيۇپ، ئاۋال گۆش سېلىنىدۇ، ئاندىن خۇرۇچلار يۇمشاش ئەھۋالى ۋە پىشىش دەرىجىسىگە قاراپ، نۆۋەت بىلەن قازانغا سېلىنىدۇ. ھەم نوغۇچ ياكى باشقا ئەسۋاپ بىلەن داۋاملىق ئارلاشتۇرۇلۇپ، تېگى تۇتۇپ قېلىشنىڭ ئالدى ئېلىنىدۇ. قازان قاينىغاندا كۈپۈكلىرى پاكىز ئېلىنىدۇ ۋە ئوت پەسەيتىلىدۇ. تەمى ئاۋال سۇسراق تەڭشىلىدۇ. تاكى خۇرۇچلار ئېزىلىپ پىشىپ، قويۇقلۇقى ئوماچ ھالىتىگە كەلگەندە تەمى قايتا تەڭشىلىپ ئېلىنىدۇ. ‹‹ نورۇز ئېشى ›› نىڭ يۇزىنى ئايرىم قاچىغا تەڭشىۋېلىپ، ھەربىر قاچىغا تەخسىملەشكىمۇ بولىدۇ.

‹‹ نورۇز ئېشى ›› غا ئىشلىتىدىغان بىرقىسىم خۇرۇچلارنىڭ ئېنىرگىيە مىقدارى، ۋە ئوزۇقلۇق تەركىۋەنىڭ سېلىشتۇرمىسى ( ھەر 100 گىرام بىرلىكتىكى مىقدارى )
ئوزۇقلۇق تۈرى

خۇرۇچ                    ئىسسىقلىق       ئاقسىل       ياغ      مېنىرال       تالالىق         تەبىئىتى
ئىسمى                    مىقدارى                                         ماددا         ماددا
كىلو كالورىيە      گىرام        گىرام         گىرام      گىرام

قوي گۆشى                849      19            14.1          -             -          ھۆل ئىسسىق
كالا گشى                       523          19.9         4.2              2            -           قۇرۇق سوغاق
بۇغداي                        1438   11.2         1.5            73.6        2.1             قۇرۇق سوغاق
كۆممە قوناق                  1425       8.1           3.3            75.2        5.6         مۆتىدىل
نۇقۇت                     347.6      28          5            61            5             قۇرۇق ئىسسىق
گۈرۈچ                       485      2.6           0.3            25.9        0.3       مۆتىدىل
ماش                        1321    21.6       0.8            62            6.4             ھۆل سوغاق
سېرىق پۇرچاق           1501        35             16           34.2        15.5           مۆتىدىل
قىزىل كىچىك پۇرچاق 1292   20.2        0.6              63.4        7.7           مۆتىدىل
تېرىق-سوك                  1496 9.0           3.1          75.1        1.6           سوغاق
ئاق باقىلە                 1237        23.4         1.4            57.2        9.8              مۆتىدىل
سەۋزە                        180      1.4           0.2            10.2        1.3          ھۆل ئىسسىق
چامغۇر                       86.7        1.5              -              -               1.4            ھۆل ئىسسىق

‹‹ نورۇز ئېشى ›› غا ئىشلىتىلگەن خۇرۇچلارنىڭ تۈرلىرى ناھايتى كۆپ بولغاچقا ۋە ھەرخىل دانلار ئاساس قىلىنغاچقا، بۇ ئاشتا ئاقسىل، مېنىرال ماددا مول، ماي ماددىسى تۆۋەن، تەنگە زۆرۈر بولغان كالتسىي، يود، ناترىي، كالىي، تۆمۈر، ۋە ھەرخىل ۋىتامىنلار مول بولۇپ، مىجەزنى تەڭشەش، ئاشقازاننى قۇۋەتلەش، ئىشنى بوشۇتۇش، ئۈچەينى راۋانلاشتۇرۇش، ئوزۇقلۇقى مول بولۇشتەك ئالاھىدىلىكلىرى بىلەن خەلقىمىزنىڭ ئېسىل ئەنئەنىۋى يىمەكلىرى سۈپۈتىدە ئەۋلاتتىن ئەۋلادقا داۋاملىشىپ كەلمەكتە ۋە بۈگۈنكى كۈندىمۇ نورۇزدىن باشقا چاغلاردىمۇ ئېسىل تائاملار سۈپۈتىدە كۈندىلىك داستىخنىمىزنىڭ سەرخىل تائاملىرىنىڭ تۆرىدىن ئورۇن ئالماقتا.

مەنبە: ئاشپەز تورى ( ھاياتلىق ژورنىلىنىڭ 2009-يىل 2-سانىدىن. )