نورۇز بايرىمى باھارنىڭ ئىنسانلارغا ئەكەلگەن خۇشاللىق مۇناسىۋىتى بىلەن تەنتەنىلىك ۋە دەبدەبىلىك ئۆتكۈزۈلدىغان قەدىمى ۋە ئەنئەنىۋى مىللى بايراملاردىن بىرى « نورۇز » بايرىمى بولۇپ ، ئۇ ئۇيغۇر، قازاق ، قىرغىز ، ئۆزبىك ، تاتار ، تاجىك قاتارلىق مىللەتلەرگە ئورتاق بايرام ھېسابىلىنىدۇ. « نورۇز » ئەسلىدە پارسىچە سۆز بولۇپ ، نەۋ=يېڭى ۋە رۇز =كۈن سۆزىدىن كېلىپ چىقىپ يېڭى كۈن دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ بايرام قەدىمدىن باشلاپ شەمسىيە (كۈن )كالىندارى بويىچە قىش ئاخىرلىشىپ ، باھارنىڭ باشلىنىش كۈنى ( ھەر يىلى 3- ئاينىڭ 21- كۈنى ) يەنى كۈن بىلەن تۈن تەڭلەشكەن باش باھارنىڭ بىرنجى كۈنى ئۆتكۈزۈلىدۇ.

     « نورۇز بايرىمى » ئەسلى ماھىيتى بىلەن يېڭى يىل بايرىمى بولۇپ ، بۇ ئەنئەنىۋى بايرام ئۇيغۇرلارنىڭ تۇرمۇش ئادىتىدە ئىنتايىن چوڭ تەسىرگە ئىگە . « نورۇز » بايرىمىنىڭ بىر قەدەر ئومۇملاشقان ئەنئەنىۋى ئادەتلىرى مۇنداق : « نورۇز » كىرگەن كۈنى يەتتە ياشتىن يەتمىش ياشقىچە ، چوڭ - كىچىك ، ئەر - ئاياللار يۇرت - مەھەلىلەر بويىچە ئۆزلىرىنىڭ مىللى بايرام كىيىملىرىنى كىيىشىپ ، مەنزىرلىك جايلارغا جەم بولۇشىدۇ ۋە شۇ سورۇندا « نورۇز » غا ئاتاپ تەييارلىغان ھەر خىل ئويۇنلارنى ئوينايدۇ. خەلىق قوشاقچىلىرى « نورۇز » نى مەدھىيلەيدىغان شئېرى قوشاقلارنى ئوقۇشىدۇ. ۋايىز ( مەدداھ ) لار داستان ۋە ھېكايە - قىسسەلەرنى ئويلىشىدۇ. سازەندىلەر مۇزىكىغا تەڭكەش قىلىپ ناخشا ئېيتىپ ، ئۇسسۇل ئوينىشىدۇ. بىر تەرەپتە چەۋاندازلار ئوغلاق تارتىدۇ. ئات بەيگىسى ئۆتكۈزىدۇ، دارۋازلار كىشلەرنى ئۆزىگە جەلىپ قىلىدۇ. قىزلار مەجنۇنتاللارغا ئىلەنگۈچ سېلىپ لەرزان پەرۋاز قىلىدۇ، بىر تەرەپتە ئولتۇرۇش قىزىپ « 12 مۇقام » داستانلىرى ئەۋجىگە كۆتۈرۈلىدۇ.

      قىسقىسى ، ھەركىم ئۆز ئەھۋالىغا يارىشا ماھارەت كۆرسىتىپ ، بايرام خۇشاللىقى نامايەن قىلىدۇ. « نورۇز » مۇراسىملىرىغا مەكتەپ بالىلىرىمۇ كوللىكتىپ ھالدا قاتنىشىدۇ. ئۇلار مۇئەللىملىرىنىڭ يىتەكچىلىكىدە سەپ - سەپ بولۇپ ، گۈللۈك تاختىلارغا يېزىلغان « نورۇزنامە » لىرىنى كۆتۈرۈشۈپ ئۈنلۈك دىكلاماتسىيە قىلىشىدۇ. « نورۇز » مۇراسىملىرىدا جامائەتتىن ئىختيارى يىغىش قىلىپ ، مەخسۇس نورۇز ئېشى تەييارلىنىدۇ. نورۇز ئېشى ئەنئەنە بويىچە يەتتە ياكى توققۇز خىل ماتىريالدىن تەييارلىنىدىغان كۆجە بولۇپ ، بۇغداي ، ئارپا ، گۈرۈچ ، تېرىق ، گۆش ، سۈت ، سۇ قاتارلىقلارنى ئارىلاشتۇرۇپ پىشۇرىدۇ. بەزىدە گۆش ئورنىغا كاللا - پاچاق ۋە زاسۈيلەرنى قوشىدۇ.

     « نورۇز » مۇراسىمىغا قاتناشقانلارنىڭ ھەممىسنى « نورۇز ئېشى » غا ئېغىز تەگكۈزۈش شەرت قىلىنىدۇ. شۇنداق قىلىپ ، ھەممە كىشى « نوۇرز » بايرىمىدا قانغۇچە كۆڭۈل ئېچىپ ، ياخشى تىلەك - ئارۇزلار بىلەن ئۆيلىرىگە قايتشىدۇ ۋە بايرامنى تەبىرىكلەپ ئۆز ئارا پەتىلىشىدۇ. تارىخي سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن « نورۇز » بايرىمىنىڭ ئۆتكۈزۈلۈش ۋاقتى ئۇزۇن ياكى قىسقا بولۇشى مۇمكىن . لېكىن قەدىمكى ئەنئەنىلەردىن قارىغاندا ، بۇ بايرامنىڭ ۋاقتى ئىككى ھەپتە ، يەنى 15 كۈن قىلىپ بەلگىلەنگەن . ھازىر كۆپرەك رايونلاردا « نورۇز » بايرىمى 3 كۈن قىلىپ خاتىرلىنىدۇ. « نورۇز » بايرىمىدا ئوينىلىدىغان ھەرخىل پائالىيەتلەر ھەمدە ئۇنىڭغا بېغىشلانغان « نورۇزنامە » لەرنىڭ مەزمۇنىدىن قارىغاندا يىلنىڭ يېڭىچە خۇشاللىق ئەكلىشىنى تىلەش، يىشىللىققا پۈركەنگەن تەبئەتنى كۈيلەش، كىشلەرنى ئىلىم - مەرىپەتكە ئۈندەش ، ئىتىپاقلىق ۋە ئىناقلىقنى تەشەببۇس قىلىش، ساخاۋەتلىك ۋە دىيانەتلىك بولۇش قاتارلىق ئىلغار ئىجتىمائي مەزمۇنلارنى ئەكىس ئەتتۈرىدۇ. مەسىلەن : ئېتىرار قىلدۇق نورۇزدىن ياخشى كۈننى باشلىدۇق ، كۆڭلىمىزنىڭ خۇشلۇقىدىن بىر ئويۇننى باشلىدۇق . شا تاۋاردا تون كىيىپ ، جۇۋا - تۇماقنى تاشلىدۇق ، سايىلەردە ئولتۇرۇپ ، نەغمە - ناۋانى باشلىدۇق . ئات مىنىپ ، ئوغلاق ئالىپ ، مەشرەپ قىلۇر كۈندۇر بۈگۈن ، كەلدى نورۇز يىل باشى ، كەتتى كۆڭۈلنىڭ چىركىنى .

     نورۇز دىبان كىلۇرلەر ، خاتۇنلارنىڭ تۈركىنى ، گۈللەر قىسۇر قىز - ئوغۇل ، ئەگرى قويار بۆركىنى ، مەجىلىس قىلىپ ئويناشۇر ، ئاچۇر كۆڭۈل مۈلكىنى ، قايغۇ - مېھنەتلەر كېتىپ ئويناشۇر كۈندۇر بۈگۈن . ئۇيغۇرلار ئارسىدا « نورۇز » بايرىمىنىڭ قاچاندىن باشلانغانلىقى ھەققىدە ئىشەنچىلىك تارىخى ماتىرياللارغا ئىگە ئەمەسمىز، لېكىن « نورۇز بايرىمى » ھەققىدىكى كۆپلىگەن گۈزەل ئەپسانە - رىۋايەتلەرگە ئاساسلانغاندا ، « نورۇز » بايرىمىنىڭ پەيدا بولۇشى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىشتىن بۇرۇنقى كۆكتەڭرىگە چوقۇنغان دەۋىرلىرى بىلەن مۇناسىۋەتلىك .

     كۆكتەڭرىگە ئېتىقاد قىلغان ئاشۇ قەدىمكى ئۇيغۇرلار كۆكتە جىمىرلاپ تۇرغان يۇلتۇزلارنىڭ ئورنلىشىشىغا قاراپ ، ئۇلارنى ئوخشاشمىغان سۈپەتلىرى بىلەن تەرىپلەشكەن . ئۇلارنىڭ تونۇشىچە ، ئاققۇزا يۇلتۇزى ئىنسانلارغا بەخىت ئاتا قىلغۇچى ئىلاھ، قۇش ، بېلىق يۇلتۇزىنىڭ يوقىلىپ ، ئاققۇزا ئىلاھىنىڭ باش كۆتۈرۈپ چىققان كۈنى بولغاچقا ، بۇ كۈن ئىنسانلارغا بەخىت ۋە تەلەي ئەكىلىدۇ، دېگەن ئەقىدە بويىچە ، ئاققۇزا ئېيىنىڭ باشلانغان كۈنى « نورۇز بايرىمى » قىلىپ بەلگىلىگەن . كۆپلىگەن تارىخي مەنبەلەردىمۇ « نورۇز » بايرىمىنىڭ ناھايتى قەدىمكى دەۋىرلەردىن باشلاپ خەلىق ئارسىدا تەنتەنىلىك ئۆتكۈزۈلدىغانلىقى ھەققىدە نۇرغۇن خاتىرلەر قالدۇرۇلغان .