ئىلى دىيارى بلوگى

تۆھپىكار تاتار خەلقى(3)

3.شىنجاڭ ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلابى دەۋرىدىكى تاتارلار

1944-يىلى11-ئايدائىلى،ئالتاي، تارباغاتايدىن ئىبارەت ئۈچ ۋىلايەت خەلقىنىڭ گومىنداڭ مۇستەبىت ھۆكۈمىرانلىقىغا قارشى ئىنقىلاۋى پارتىلىدى. تاتار ئوغۇل-قىزلىرىمۇ قولىغى قۇرال ئېلىپ، ھەرمىللەت ختەلقى بىلەن  بىرلىكتە ئالدىنقى سەپكە ئاتلاندى.كەڭ تاتار خەلقى ھەرمىللەت ئاممىسى بىلەن بىرلىكتە ئالدىنقى سەپنى ماددى ۋە مەنۋى جگھەتتىن قوللىدى. تاتار زىيالىلىرى ھەر مىللەت زىيالىلىرى  بىلەن بىرلىكتە  كەڭ تۈردە تەشۋىقات،تەشكىللەش ئىشلىرىنى  قانات يايدۇردى.

تۆھپىكار تاتار خەلقى(2)

2.تاتارلارنىڭ جۇڭگۇغا كېلىشى ۋە ئىلىدا شۇغۇللانغان تۈرلۈك كەسىپلىرى

تاتارلارنىڭ جۇڭگۇغا كېلىشى19-ئەسىرنىڭ 20-30-يىللىرى باشلانغان بولۇپ بەش دەۋرگە بۆلىنىدۇ:

بىرىنچى دەۋر:18-ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىدا روسسىيەدەفىئودالىزىم زاۋانلىققا يۈزلەندى.زاۋاللىققا يۈزلەنگەن چوڭ فىئوداللار كەڭ دېھقانلارغا قاراتقان ئىكىسپىلاتاتسىيىسىنى تېخىمۇ كۈچەيتىش بىلەن بىرلىكتە ئاز سانلىق مىللەتلەرنى قاتتىق تالان-تاراج قىلدى.شۇ قاتاردا ئىدىل،ئورال بويلىرىدىكى تاتارلارنىڭ يەر-زىمىن،تېرىلغۇ يەرلىرىنى،چارۋا مال، ئوتلاقلىرىنى زورلۇق بىلەن تارتىۋىلپلاقالماستىن ،ئېغىر ئالۋاڭ-سېلىق ئارقىلىق ئۇلارنى كۈن كۆرەلمەسلىك ھالغا چۈشۈرۈپ قويدى.

تۆھپىكار تاتار خەلقى(1)

مەن مەمىلىكىتىمىزدىكى تارىخى ئۇزۇن، ئۇيغۇرۋەباشقاقېرىنداش تۈركىي مىللەتلەر بىلەن ئەسىرلەردىن بېرى بىللە ياشاپ كەلگەن مەدەنىيەتلىك تۈركى خەلقلەرنىڭ بىرى بولغان تاتارمىللىتى نىڭ كېلىپ چىقىشى، مەدىنىيىتى، ئۆرپ-ئادىتى ۋەشىنجاڭنىڭ ھەر ساھەسىگە قوشقان تۆھپىلىرى قاتارلىق جەھەتلەردىن قىسقىچە چۈشەنچە بېرىش ئۈچۈن بۇ ماتىريالنى تەييارلىدىم.ھەر قەيسىڭلارنىڭ ھوزۇرىغا سۇنماقچىمەن. بەھىرلەنگەيسىلەر.     

ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاسىتى(1)

ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاسىتى ئاپتونوم رايونىمىزنىڭ غەربىي شىمال قىسىمىغا جايلاشقان بولۇپ، بورتالاموڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى بىلەن قاراماي شەھىرىنى ئوراپ تۇرىدۇ. شەرق تەرىپى شىخەنزە شەھىرى، سانجى خۇيزۇ ئاپتونوم ئوبلاستى بىلەن، جەنۇب تەرىپى بايىغولىن موڭغۇل ئاپتونوم ئوبلاستى، ئاقسۇ ۋىلايىتى بىلەن تۇتۇشىدۇ. شەرقىي شىمالىي موڭغۇلىيە بىلەن (چېگرا سىزىقىنىڭ ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى 628 كىلومېتىر). غەربىي شىمالىي قازاقىستان، روسىيە بىلەن چېگرىىنىدۇ (چېگرا سىزىقىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 1391 كىلومېتىر). جەنۇبىدىن شىمالىغىچە بولغان ئۇزۇنلىقى 076 كىلومېتىر، شەرقىدىن غەربىگىچە بولغان كەڭلىكى 630 كىلومېتىر، ئومۇمىي يەر كۆلىمى 267 مىڭ 500 كۋادرات كىلومېتىر. ئوبلاستقا ئۈچ ۋىلايەت ۋە بىر ناھىيە دەرىجىلىك شەھەر (ئىلى ۋىلايىتى، چۆچەك ۋىلايىتى، ئالتاي ۋىلايىتى، كۈيتۈن شەھىرى

قارايدۇ.

  ئىلىدىكى توققۇزكۈرە

تەلكە كۈرەسى. تەلكە كۈرەسى ئىلى دەرياسىنىڭ شىمالىي قىرغىقىغا جايلاشقان بولۇپ ، مانجۇلار بۇ كۈرەنى مىلادى 1761- يىلى تارانچىلارنىڭ كۈچى بىلەن ئەھيا قىلدۇرغانىدى. كىيىن مىلادى 1802-يىلى ئىككى قىېتىم كىڭەيتىپ سالدۇردى. بۇ قەلئە-ئىلى ۋادىسىغا ئۈتىدىغان قەدىمكى خەلقئارالىق يول -ئالمالىق جىلغسنىڭ ئېغىزىغا جايلاشقانلىقى ئۈچۈن ،تارىخت<بىرىنچى ئۆتكەل> دەپ ئاتالدى.1ا

تۇرساق

ئەجداتىمىز قالدۇردى ئىز،بىزمۇ قەدەم تاشلاپ تۇرساق،

ئەۋلاتلارنى جۇت- بوراندا سەپەرلەرگە  باشلاپ تۇرساق.

ئىلىم –پەننى قۇرال قىلىپ، ئەتەئۈچۈن چاشلاپ تۇرساق،

يولىمىزنى توسسا دۈشمەن، كۆزلىرىنى ياشلاپ تۇرساق،

گۈللەنمەمدۇ ئەزىز دىيار ،يېڭىلىققائاتلاپ تۇرساق؟